Ελληνοτουρκικές σχέσεις και διαφορές

Γράφει ο Β. Χρυσικός

Στις 5 και 6 Δεκέμβρη πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα συνάντηση του 3^ου Ανώτατου Συμβουλίου Συνεργασίας Ελλάδας – Τουρκίας.

Η συνάντηση πραγματοποιήθηκε παρά το γεγονός ότι τις προηγούμενες μέρες υπήρξαν ξανά προκλητικές ενέργειες της Τουρκίας όπως ασύμβατη διαδρομή πολεμικού πλοίου παρενόχληση ελικοπτέρου που μετέφερε τον Έλληνα υπουργό Άμυνας από τουρκικά αεροσκάφη υπεράνω της Ρόδου. Και, βέβαια, η παρουσία του «Μπαρμπαρός» στην κυπριακή ΑΟΖ.

Πέρα από τη συνεδρίαση των υπουργικών συμβουλίων πραγματοποιήθηκε επιχειρηματικό φόρουμ Ελλήνων και Τούρκων επιχειρηματιών. Δημοσιεύματα κάνουν λόγο για δυνατότητες συμφωνιών σε τομείς της ενέργειας του τουρισμού κ.α.

Παρόμοιες συναντήσεις καθώς και σε επίπεδο υπουργών αλλά και στρατιωτικών στα πλαίσια του ΝΑΤΟ πραγματοποιούνται συχνά πυκνά με πενιχρά αποτελέσματα. Τις εκτιμήσεις αυτές δεν αλλοιώνουν και οι συναντήσεις του διημέρου.

Η μεγάλη γεωστρατηγική σημασία της ανατολικής Μεσογείου, του Αιγαίου και της Μαύρης Θάλασσας είναι το «μήλο της Έριδος» για τους ισχυρούς κάθε εποχής.

Η αποσύνθεση-κατάρρευση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας έδωσε τη δυνατότητα στις τότε Μεγάλες Δυνάμεις –και κυρίως σε Αγγλία και Γαλλία- με μια σειρά συνθήκες (του Λονδίνου το 1841, των Σεβρών το 1920, της Λοζάνης του 1923, του Μοντρέ το 1936) να καθορίσουν τα όρια των κρατών της Ελλάδας, της Τουρκίας, των νησιών κλπ. Πολλοί όροι αυτών των συνθηκών αφήνουν περιθώρια για διαφορετικές ερμηνείες. Αυτό, όμως, που έχει σημασία να σημειωθεί είναι ότι, ενώ γίνεται λόγος για ελληνοτουρκικές διαφορές, στην πραγματικότητα πρόκειται για διεκδικήσεις της Τουρκίας στο Αιγαίο και την ανατολική Μεσόγειο, έξω από τα πλαίσια του διεθνούς δικαίου.

Ποιες είναι αυτές:    

1. Αιγιαλίτιδα Ζώνη. Η Ελλάδα αυτό το 1936 καθόρισε τα χωρικά της ύδατα στα 6 ναυτικά μίλια. Αυτό θεωρήθηκε πως ήταν ανάλογο με τις δυνατότητες επιτήρησης αυτή την περίοδο. Το 1982 η συνθήκη για το δίκαιο της θάλασσας καθόρισε τη δυνατότητα των παράκτιων ακτών να επεκτείνουν τα χωρικά τους ύδατα μέχρι τα 12 ναυτικά μίλια. Η Τουρκία έχει δηλώσει ότι η επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων θα αποτελούσε αιτία πολέμου.
2. Εναέριος χώρος. Το 1931, η Ελλάδα καθόρισε τον εναέριο χώρο της στα 10 ναυτικά μίλια. Διεθνείς συνθήκες το 1958 και 1982 καθόρισαν ότι το εύρος του εναέριου χώρου κάθε κράτους θα πρέπει να είναι ίσο με αυτό της αιγιαλίτιδας ζώνης. Η Τουρκία αναγνωρίζει τα 6 ναυτικά μίλια.
3. Υφαλοκρηπίδα. Πρόκειται για κεφαλαιώδες πρόβλημα γιατί συνδέεται άμεσα με τεράστια οικονομικά, στρατηγικά ζωτικής εθνικής σημασίας προβλήματα. Αφορά την εκμετάλλευσή του υποθαλάσσιου χώρου (όχι μόνο για πετρέλαιο και φυσικό αέριο αλλά ακόμη για σπάνια μεταλλεύματα της επιφάνειας του βυθού), την αλιεία και ζητήματα άμυνας και κυριαρχικών δικαιωμάτων.

Η λύση σχετίζεται με το εύρος της αιγιαλίτιδας ζώνης. Π.χ. με καθορισμό των 12 ναυτικών μιλίων η Ελλάδα καλύπτει το 70% της θάλασσας. Η Ελλάδα συνολικά αποδέχεται και έχει υπογράψει το Διεθνές Δίκαιο για τη Θάλασσα και θεωρεί ότι η λύση βρίσκεται στη νομοτεχνική εφαρμογή του διεθνούς δικαίου.

Η Τουρκία δεν αποδέχεται το διεθνές δίκαιο. Θεωρεί το ζήτημα πολιτικά και ταυτόχρονα προβάλλει τις διεκδικήσεις της λέγοντας α) ότι το ανατολικό τμήμα του Αιγαίου αποτελεί προέκταση της Μ. Ασίας. Θεωρεί δικό της όλο το Αιγαίο ανατολικά του 25^ου μεσημβρινού. β) θεωρεί ότι τα νησιά δεν έχουν υφαλοκρηπίδα. γ) θεωρεί αμφισβητούμενες περιοχές (γκρίζες ζώνες) τα νησιά που δεν αναφέρονται ονομαστικά στις συνθήκες που μεταβιβάστηκαν στην Ελλάδα και προτείνει συνεκμετάλλευση. (βλέπε χάρτη 1 με βάση το διεθνές δίκαιο και χάρτη 2 με βάση τις θέσεις της Τουρκίας.

4. Περιοχή Έρευνας και Διάσωσης (FIR). Τα όρια του FIR «ATHINA» καθορίστηκαν σε Διασκέψεις Ευρώπης-Μεσογείου το 1952-1958 όπου ανατέθηκε στην Ελλάδα ο έλεγχος της εναέριας περιοχής του Αιγαίου για την κίνηση των αεροσκαφών. Από τους κανονισμούς του Διεθνούς Ναυτιλιακού Οργανισμού, η περιοχή έρευνας και διάσωσης που έχει ανατεθεί στην Ελλάδα συμπίπτει με την περιοχή του FIR Αθηνών.

5. Επιχειρησιακός έλεγχος του Αιγαίου. Το πρόβλημα συνδέεται με την αμφισβήτηση από πλευράς Τουρκίας των αποφάσεων των διεθνών οργανισμών για το FIR και τις περιοχές έρευνας και διάσωσης. Ταυτόχρονα, η Τουρκία αξιοποιεί ΝΑΤΟϊκές αποφάσεις οι οποίες δεν αναγνωρίζουν εναέρια σύνορα μεταξύ των μελών του για τα πολεμικά αεροπλάνα στα πλαίσια των γενικών της επιδιώξεων στο Αιγαίο. Η στάση των ΗΠΑ ευνοεί τις επιδιώξεις της Τουρκίας.

Στα πλαίσια αυτών των κεντρικών προβλημάτων υπάρχουν και μικρότερα όχι επουσιώδη. Κάποιες συμφωνίες χωρίς να υποτιμώνται (π.χ. Παπούλια-Γιλμάζ) που ρυθμίζουν ζητήματα μη εμπλοκής κυρίως στα πλαίσια του ΝΑΤΟ δεν μπορεί να αλλάζουν τη γενική εικόνα που διαμορφώνουν αυτές των Κ. Καραμανλή-Ετσεβίτ στη Βέρνη το 1976 και των Παπανδρέου-Οζάλ το 1988 στο Νταβός για να μπουν τα κοιτάσματα πετρελαίου του Μπάμπουρα στο ψυγείο. Και, βέβαια, τη δήλωση Σημίτη-Ντεμιρέλ στη Μαδρίτη με την οποία αναγνωρίζονται συμφέροντα και ενδιαφέροντα της Τουρκίας στο Αιγαίο. Αυτά, όμως, δεν είναι τίποτα άλλο από υποχωρήσεις και παραχωρήσεις ζωτικών οικονομικών συμφερόντων και κυριαρχικών δικαιωμάτων άμυνας της χώρας (η παραδοχή του Ευ. Κουλουμπή είναι χαρακτηριστική[1]).

Είναι φανερό ότι οι μέχρι τώρα πολιτικές και τακτικές κινήσεις των κυβερνήσεων κινούνται στα πλαίσια των αντίστοιχων ΝΑΤΟϊκών και ευρωενωσιακών και τα προβλήματα οξύνονται. Για την αντιμετώπισή τους πρώτη προϋπόθεση είναι να γίνει με σαφήνεια γνωστό στο λαό τι ανήκει στη χώρα με βάση τις διεθνείς συμφωνίες και το διεθνές δίκαιο, με το απαραβίαστο των συνόρων των όμορων κρατών και τα οφέλη που μπορούν να προκύψουν από τη λύση τους. Βέβαια, με το μονοπωλιακό κεφάλαιο να κυριαρχεί και με αστικές κυβερνήσεις στην εξουσία είναι φανερό ότι οι οποίες αποφάσεις ληφθούν και η όποια πολιτική εφαρμοστεί θα είναι στα όρια των συμφερόντων και των επιδιώξεων του ΝΑΤΟ των ΗΠΑ και της ΕΕ στην περιοχή. Φιλολαϊκή πολιτική με γνώμονα τα λαϊκά συμφέροντα δεν μπορεί να υπάρξει σε αυτές τις συνθήκες. Και επιπλέον θα εγκυμονεί ο κίνδυνος όξυνσης της κατάστασης ακόμη και εχθροπραξιών. Και αν προχωρήσει η αξιοποίηση κάποιων οικονομικών δυνατοτήτων στο Αιγαίο και τη Μεσόγειο τον πρώτο και βασικό λόγο σ’ αυτή θα έχουν οι πολυεθνικές που θα αναλάβουν την εκμετάλλευση. Γι’ αυτό είναι τόσο σημαντική η δεύτερη προϋπόθεση.

Δεύτερη προϋπόθεση είναι η ανάπτυξη κινήματος, μιας κοινωνικής και πολιτικής συμμαχίας που θα αναδείξει κυβέρνηση και θα επιβάλλει πολιτικές αποδέσμευσης από τους ιμπεριαλιστικούς οργανισμούς, ανεξάρτητης εξωτερικής πολιτικής, εθνικής ανεξαρτησίας και ενεργούς ειρήνης, αποφασιστικής οικονομικής ανάπτυξης μαζί και αμυντικής βιομηχανίας, αντιμετώπιση των προβλημάτων του λαού, της ανεργίας, βελτίωση του βιοτικού επιπέδου, επαναπατρισμό του επιστημονικού δυναμικού, κατοχύρωση και διεύρυνση των δημοκρατικών και συνδικαλιστικών δικαιωμάτων και ελευθεριών, με προσανατολισμό σε κοινωνικές αλλαγές, στις λεωφόρους του μέλλοντος.

[1] Η πρώτη επίσημη παραδοχή Έλληνα Πολιτικού ότι στο Αιγαίο υπάρχει πετρέλαιο έγινε την Δευτέρα 27 Νοεμβρίου του 2000 από τον τ. υπουργό Ευάγγελο Κουλουμπή ο οποίος δημοσίευσε ένα άρθρο στο οποίο γίνεται σαφέστατη αναφορά για την ύπαρξη πετρελαίων στο Αιγαίο. Ο τ. υπουργός αναφέρει συγκεκριμένα: «Εδώ και πολλά χρόνια Έλληνες και ξένοι επιστήμονες πίστευαν ότι υπάρχουν σημαντικά κοιτάσματα πετρελαίου στον Ελληνικό χώρο. Το μοναδικό όμως κοίτασμα που αξιοποιήθηκε μέχρι τώρα στην Ελλάδα είναι του Πρίνου στη θαλάσσια περιοχή της Θάσου. Ήταν ένα κοίτασμα σημαντικό που έδινε 30.000 βαρέλια και κάλυπτε περίπου το 10% των αναγκών της χώρας» (τώρα βρίσκεται στο τέλος του). Στη χώρα μας έχουν γίνει εκτεταμένες έρευνες που κάλυψαν μεγάλα τμήματα του Ελληνικού χώρου. Κυρίως στο Ιόνιο και στο Αιγαίο.

Στο Ιόνιο, παρόλο που υπήρχαν σοβαρές ενδείξεις για ύπαρξη κοιτασμάτων (Παξοί, Ζάκυνθος) μετά από πολλές και δαπανηρές ερευνητικές εργασίες, τελικά βρέθηκε το 1983 στη θαλάσσια περιοχή του Κατάκωλου ένα μικρό κοίτασμα με πολύ υψηλό όμως κόστος εξαγωγής (1000 βαρέλια την ημέρα με κόστος 40 δολάρια το βαρέλι).

Αντίθετα στο Αιγαίο μετά από έρευνες είναι πια σίγουρο ότι υπάρχει πετρέλαιο. Σε δύο περιοχές έχουμε βέβαιες ενδείξεις ότι υπάρχουν σοβαρά κοιτάσματα που μπορεί να καλύψουν ακόμη και μέχρι το σύνολο των αναγκών της χώρας. Όμως, οι δύο αυτές περιοχές αμφισβητούνται από τους Τούρκους:

1. Περιοχή κοντά στη Λήμνο και τη Μυτιλήνη. Από έρευνες που έγιναν υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις για ύπαρξη κοιτασμάτων πετρελαίου. Μάλιστα οι έρευνες που έγιναν από τη Γαλλική εταιρεία Beicip για λογαριασμό της ΔΕΠ δείχνουν εκτός από αυτή την περιοχή ότι υπάρχουν και άλλες πολύ ενδιαφέρουσες πετρελαϊκά περιοχές στο Νότιο Αιγαίο.
2. Περιοχή Μπάμπουρα ανατολικά της Θάσου. Είναι μια περιοχή που τμήματα της αμφισβητούνται από τους Τούρκους (βρίσκονται μεταξύ 6 και 12 μιλίων των Ελληνικών χωρικών υδάτων). Από έρευνες που έγιναν σ’ αυτήν τη περιοχή υπάρχει βεβαιότητα για πετρελαϊκό δυναμικό που κυμαίνεται από 120 έως 200 εκατομμύρια απολήψιμα βαρέλια, που θα μπορούσε να καλύψει το 40% περίπου των αναγκών της χώρας και για πολλά χρόνια. Για τα κοιτάσματα πετρελαίου στον Μπάμπουρα απειλήθηκε ελληνοτουρκική σύρραξη. Στην πρόθεση της Ελλάδας να προχωρήσει σε εκμετάλλευση των κοιτασμάτων στη θέση Μπάμπουρα η Τουρκία έγινε απειλητική «υπενθυμίζοντας» τη «συμφωνία» της Βέρνης (1976 Καραμανλής – Ετσεβίτ) και αργότερα τη «συμφωνία» της Βουλιαγμένης (1988 Παπανδρέου -Οζάλ). Η Ελλάδα δεν δέχεται την ύπαρξη των δύο αυτών συμφωνιών που αναφέρουν οι Τούρκοι.