Η Τρίτη σηματοδότησε την προθεσμία για την Ελλάδα να μεταφέρει 1,6 δισεκατομμύρια € για την αποπληρωμή του χρέους της στο ΔΝΤ. Ο υπουργός Οικονομικών της χώρας Γιάνης Βαρουφάκης είχε ήδη ανακοινώσει ότι η κυβέρνησή του δεν μπορούσε – και δεν θα πλήρωνε. Κι έτσι, στις 6 μ.μ. ώρα Ουάσινγκτον, 1 π.μ. τοπική ώρα, η Ελλάδα επισήμως αθέτησε τη συμφωνία με το ΔΝΤ.
Η αθέτηση είναι ένα πρωτοφανές γεγονός στην ιστορία των οικονομικών: ποτέ ως τώρα μια αναπτυγμένη χώρα δεν αθέτησε τις ληξιπρόθεσμες οφειλές σε ένα δάνειο από το Ταμείο. Όπως ήταν αναμενόμενο, ο διεθνής Τύπος έχει ήδη εξαπολύσει καθόλου κολακευτικές συγκρίσεις (της Ελλάδας) με διαβόητα αποτυχημένα κράτη όπως η Ζιμπάμπουε και η Σομαλία, οι οποίες είναι από τις λίγες χώρες που έχουν περάσει από το ίδιο μονοπάτι της απόλυτης οικονομικής ατίμωσης. Με όλο τον σεβασμό για τη Ζιμπάμπουε και τη Σομαλία, ο υπαινιγμός αυτής της φράσης των μέσων ενημέρωσης είναι σαφής: η Ελλάδα κοντεύει να γίνει μια απελπιστική περίπτωση οικονομικής ασφυξίας.
Στην πραγματικότητα, οι επιφανειακές ομοιότητες, με αυτές (τις χώρες) είναι επικίνδυνα παραπλανητικές. Όχι μόνο επειδή συγκρίνονται μήλα με πορτοκάλια. Επειδή καταλήγουν να συγκαλύπτουν το ρόλο του ΔΝΤ στον αποδεκατισμό της ελληνικής οικονομίας, η οποία ουσιαστικά καθιστά αναπόφευκτη μια ενδεχόμενη ελληνική χρεοκοπία. Με άκριτα αναπαραγόμενες αφηγήσεις για την «αποτυχία» της Ελλάδας να αποπληρώσει το Ταμείο, πολλά από τα διεθνή μέσα παραβλέπουν την άγρια εσωτερική κριτική που κορυφαία στελέχη του ΔΝΤ έχουν εκφράσει για τη δική τους ευθύνη για την απόλυτη καταστροφή των προγραμμάτων διάσωσης της τρόικας.
Ναι, είναι αλήθεια: ποτέ στο παρελθόν μια αναπτυγμένη χώρα δεν απέτυχε να εξοφλήσει το ΔΝΤ, ως ώρα. Αλλά, πάλι, ποτέ πριν μια ανεπτυγμένη χώρα δεν γνώρισε τέτοια καταστροφική οικονομική κατάρρευση σε καιρό ειρήνης – και ποτέ πριν οι επίσημοι πιστωτές δεν ήταν τόσο ποινικά συνένοχοι στην παραγωγή της κατάρρευσης (αν και τα κτηνώδη προγράμματα διαρθρωτικής προσαρμογής στη Λατινική Αμερική, την Αφρική και την Ανατολική Ασία ήταν από πολλές απόψεις ακόμη πιο απάνθρωπα).
Η Ελλάδα έχει ήδη χάσει το ένα τέταρτο της συνολικής οικονομικής παραγωγής της από την αρχή της κρίσης. Η ανεργία εξακολουθεί να είναι υψηλότερη από ό, τι ήταν στις Ηνωμένες Πολιτείες κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Ύφεσης. Η δημόσια υγεία και άλλες δημόσιες υπηρεσίες έχουν πλήρως καταρρεύσει. Σχεδόν 1.000.000 Έλληνες είναι χωρίς ασφάλιση υγείας. Εκτιμάται ότι 11.000 άνθρωποι έχουν αυτοκτονήσει, ως αποτέλεσμα της οικονομικής δυσπραγίας. Το βάθος αυτής της κρίσης είναι απολύτως άνευ προηγουμένου, και οι ίδιοι οι πιστωτές (συμπεριλαμβανομένου του ΔΝΤ) έχουν μεγάλο μερίδιο ευθύνης.
Το ενδιαφέρον είναι ότι το ίδιο το ΔΝΤ το έχει αναγνωρίσει εδώ και καιρό. Αρκεί να λάβουμε υπόψη αυτά που έγραψε το Ταμείο στην εκ των υστέρων αξιολόγηση του πρώτου ελληνικού πακέτου διάσωσης του 2010. Το ΔΝΤ αναφέρει απροκάλυπτα ότι το πρόγραμμα «χρησίμευσε μόνο για να καθυστερήσει την αναδιάρθρωση του χρέους και επέτρεψε σε πολλούς ιδιώτες πιστωτές να ξεφύγουν … αφήνοντας τους φορολογούμενους και το δημόσιο τομέα καρφωμένους στο αγκίστρι» (σελ. 28). Επιπλέον, το Ταμείο παραδέχεται ότι «η από νωρίς αναδιάρθρωση του χρέους θα μπορούσε να χαλαρώσει το βάρος της προσαρμογής στην Ελλάδα και θα συνέβαλε σε μια λιγότερο δραματική συρρίκνωση της παραγωγής» (σ. 33).
Στην ίδια έκθεση, το ΔΝΤ παραδέχθηκε επίσης ότι «το βάρος της προσαρμογής δεν κατανεμήθηκε ομοιόμορφα σε ολόκληρη την κοινωνία» (σελ. 24), ότι «η κυριότητα του προγράμματος ήταν περιορισμένη» (σ. 24), ότι “το πρόγραμμα βασίστηκε σε μια σειρά φιλόδοξων υποθέσεων» (σ. 26), ότι «οι κίνδυνοι είχαν ρητά επισημανθεί» (σελ.27) και ότι «δεν επιχειρήθηκε εκ των προτέρων αναδιάρθρωση του χρέους» (σελ. 27).
«Μα εκ των προτέρων αναδιάρθρωση του χρέους θα ήταν καλύτερη για την Ελλάδα», καταλήγει το Ταμείο, «αν και αυτό δεν ήταν αποδεκτό από τους εταίρους του ευρώ. Μια καθυστερημένη αναδιάρθρωση του χρέους … άνοιγε ένα παράθυρο να μειωθεί η έκθεση στους ιδιώτες πιστωτές και να μεταφερθεί το χρέος σε επίσημη χέρια». Για να μιλήσουμε στην καθημερινή γλώσσα:. Το ΔΝΤ παραδέχεται ουσιαστικά ότι θα έπρεπε από πολύ νωρίς να ακυρωθεί ένα μεγάλο κομμάτι του χρέους στην Ελλάδα, αλλά αποφάσισε να μην το πράξει, γιατί οι Ευρωπαίοι το χρειάζονταν για να βοηθήσει να σωθούν οι ιδιωτικές τους τράπεζες. Ορίστε, τοέχετεαπότηνπιοαξιόπιστηπηγή.
Η Μιράντα Ξαφά, πρώην μέλος του διοικητικού συμβουλίου του ΔΝΤ, έχει καταλήξει στο ίδιο συμπέρασμα. Σημειώνοντας ότι ο λόγος για την καθυστέρηση μιας αναγκαίας αναδιάρθρωσης του χρέους ήταν απλά για να επιτρέψει στις ιδιωτικές τράπεζες να μειώσουν την έκθεσή τους στην Ελλάδα, έγραψε ένα πολύ κρίσιμο έγγραφο στο οποίο επιβεβαιώνει ότι «Η έκθεση των τραπεζών της ζώνης του πυρήνα του ευρώ, κυρίως των γαλλικών και γερμανικών τραπεζών , ήταν ένας βασικός λόγος για τον οποίο η αναδιάρθρωση του χρέους δεν επιχειρήθηκε νωρίτερα».
Από τις αρχές του 2011, ήταν ήδη σαφές ότι το πρώτο σχέδιο διάσωσης δεν θα είναι αρκετό για να κρατήσει την Ελλάδα στη ζωή. Όπως ήταν αναμενόμενο, δεδομένης της αγριότητας των μέτρων λιτότητας που απαιτούνται από το ΔΝΤ και τους ευρωπαίους πιστωτές, ότι η ελληνική οικονομία θα συμπιεζόταν πολύ πιο γρήγορα από ό, τι είχαν προβλέψει οι υπερβολικά αισιόδοξες προβλέψεις του ΔΝΤ (βλέπε το παρακάτω διάγραμμα). Σε ένα ευρέως διαδιδόμενο mea culpa [1], ο επικεφαλής οικονομολόγος του ΔΝΤ Ολιβιέ Μπλανσάρ αργότερα αναγνώρισε ότι οι μη ρεαλιστικές (και εν τέλει ψευδείς) προβλέψεις του Ταμείου στηρίζονταν σε μια σειρά υποθέσεων που μαζικά υποτιμούσαν την ασφυκτική επίδραση των μέτρων λιτότητας της τρόικας.
Αυτό δεν ήταν απλώς μεθοδολογικό σφάλμα. Σύμφωνα με την Σούζαν Σάντλερ, πρώην αναπληρώτρια διευθυντή του Ευρωπαϊκού Τμήματος του ΔΝΤ, οι εμφανώς ανεπαρκείς πολλαπλασιαστές του Ταμείου ήταν το άμεσο αποτέλεσμα ενός συνόλου από «θεμελιώδεις πολιτικές πιέσεις» που ανάγκασε το προσωπικό του ΔΝΤ να ζωγραφίσει μια πολύ ρόδινη εικόνα του ελληνικού προγράμματος διάσωσης από αυτή που πραγματικά υπήρχε.
Το σχέδιο του Ταμείου ήταν προφανές για όσους έβλεπαν. Όπως ο σημειώνει ο Μάρτιν Γουλφ των Financial Times «αντί να κάνει το χρέος βιώσιμο, το πρόγραμμα απλώς άφησε πολλούς ιδιώτες πιστωτές να διαφύγουν αλώβητοι. Όλα αυτά μας λένε καταθλιπτικά πράγματα για την πολιτικοποίηση του ΔΝΤ και την αδυναμία της ευρωζώνης να ενεργεί προς το συμφέρον των ασθενέστερων μελών της».
Δεν ήταν όλα για τα λεφτά, όμως. Μετά το 2012, οι ευρωπαϊκές τράπεζες είχαν βασικά από μόνες τους διαχωριστεί από το ελληνικό χρέος και μια ελληνική χρεοκοπία δεν φαινόταν πλέον να αποτελεί κίνδυνο για το σύστημα. Παρόλα αυτά, το χρέος παρείχε στους Ευρωπαίους ένα ισχυρό εργαλείο για να ασκούν παρατεταμένο δημοσιονομικό έλεγχο στην Ελλάδα. Η Σάντλερ σημειώνει:
«Αρκετοί ερωτώμενοι υποστήριξαν ότι εκτός από τις εγχώριες πολιτικές σκοπιμότητες, ένας λόγος που οι Ευρωπαίοι δεν θέλουν να δεσμευτούν ανοιχτά για την απορρόφηση του κόστους της κρίσης και τη θέσπιση μιας τελικής λύσης [δηλαδή, τη χορήγηση ελάφρυνσης στο ελληνικό χρέος] ήταν ότι θεώρησαν αναγκαίο να διαιωνίζουν την αβεβαιότητα ως μέθοδο για να κρατούν όμηρο την ελληνική κυβέρνηση».
Το περασμένο Σάββατο, λίγες ώρες αφότου ο Τσίπρας ανακοίνωσε το ελληνικό δημοψήφισμα, ο πρώην επικεφαλής του ΔΝΤ Ντομινίκ Στρος-Καν αποφάσισε να τοποθετηθεί κι αυτός για το θέμα. Σε σύντομο κείμενο με τίτλο «Μαθαίνοντας από κάποιου τα λάθη», ο Στρος-Καν (ο οποίος ήταν επικεφαλής του Ταμείου στο χρονικό διάστημα της πρώτης ελληνικής διάσωσης, μέχρι που παραιτήθηκε μετά από σκάνδαλο σεξ όπου εμπεριέχονται καταγγελίες βιασμών) είπε ότι είναι πρόθυμος να «αναλάβει την ευθύνη» για τη συμμετοχή του στον εξαναγκασμό της Ελλάδας σε μια «ασύμμετρη» και υπερβολικά «αντικυκλική» ρύθμιση.
Τα στοιχεία για την εγκληματική συνενοχή του ΔΝΤ στην κατάρρευση της ελληνικής οικονομίας είναι απλά εντυπωσιακά. Ναι, οι υπάλληλοι του Ταμείου φέρουν άμεση ευθύνη για τα χρόνια των ανείπωτων δεινών που προκάλεσαν σε εκατομμύρια (ανθρώπους), συμπεριλαμβανομένων των δεκάδων χιλιάδων ανθρώπων που έχασαν τη ζωή τους επειδή δεν μπορούσαν να λάβουν την κατάλληλη ιατρική θεραπεία ή εκείνων που οδηγημένοι στην απόγνωση από την έλλειψη οικονομικών προοπτικών, αφαίρεσαν την ίδια τους τη ζωή. Σε οποιαδήποτε πολιτισμένη χώρα, οι υπεύθυνοι για τέτοια τεράστια δεινά και απώλειες ζωής θα είχαν καταδικαστεί σε φυλάκιση εδώ και χρόνια.
Στο πλαίσιο επανεξέτασης της διάσωσης του 2010, το ίδιο το ΔΝΤ παραδέχθηκε ότι «εκ των υστέρων, το πρόγραμμα λειτούργησε ως επιχείρηση εκμετάλλευσης» για να επιτρέψει σε ιδιώτες πιστωτές και την εγχώρια ελίτ να ξεφύγουν από την κρίση, χωρίς να χρειάζεται να μοιράζονται το βάρος της προσαρμογής. Αυτό δεν μπορεί παρά να μας οδηγήσει σε ένα δυνατό συμπέρασμα: Η Ελλάδα μπορεί να αθέτησε την υποχρέωσή στο ΔΝΤ απόψε, αλλά το ίδιο το ΔΝΤ έχει αθετήσει την υποχρέωση του στους Έλληνες εδώ και πολύ, πολύ καιρό. Είναι καιρός για τους πιστωτές να πληρώσουν τις οφειλές τους και να επιστρέψουν το τεράστιο ηθικό και υλικό χρέος που οφείλουν στο λαό της Ελλάδας.
Είναι καιρός να διαγράψουμε το χρέος.
Ο είναι Διδάκτωρ Διεθνούς Πολιτικής Οικονομίας στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο, και από τα ιδρυτικά μέλη του ROAR Magazine
Πηγή: ROAR Magazine
Μετάφραση – Επιμέλεια: Παναγιώτης Ζαβουδάκης
[1]Meaculpa (λατινικά): Δικό μου λάθος
