Εργατικός Αγώνας

Ο χαρακτήρας της επανάστασης

Ιστορικά, ο Καρλ Μαρξ με επιστημονικό τρόπο καθόρισε το χαρακτήρα, την αναγκαιότητα και τους νόμους της σοσιαλιστικής επανάστασης από τα πρώτα έργα του και με σαφήνεια στο Κομμουνιστικό Μανιφέστο. Μέχρι τότε μίλησε για τα κύρια χαρακτηριστικά γνωρίσματα της αμιγούς προλεταριακής επανάστασης. Στη συνέχεια με οδηγό την πείρα των επαναστάσεων του 1848-1850, επαναστάσεων αστικοδημοκρατικών, συγκεκριμενοποίησε ακόμη περισσότερο τις επεξεργασίες του.

Από τα πρώτα έργα του ο Μαρξ συνέλαβε και έδωσε με σαφήνεια την αντίληψη της εργατικής τάξης επικεφαλής συνασπισμού κοινωνικών δυνάμεων, ως προϋπόθεση για να διεκδικήσει την καθολική κυριαρχία. Η πείρα των επαναστάσεων αυτών έδωσε όλα τα στοιχεία για τα συμφέροντα και την εξέλιξη των μικροαστικών στρωμάτων της πόλης και κυρίως των πολύ εκτεταμένων στρωμάτων των αγροτών, που αποτελούσαν και τη μεγάλη πλειοψηφία του λαού και όλων των εκμεταλλευόμενων κοινωνικών δυνάμεων και τη δυνατότητα η εξέγερση τους να μην καταλήξει στην ήττα, αλλά να γίνει με όρους νίκης. Στο έργο του «Η 18η Μπρυμαίρ του Λουδοβίκου Βοναπάρτη» ο Μαρξ περιγράφει ως εξής την κατάσταση, τις διαθέσεις και την προοπτική των αγροτών: «Μαζί με την απογοήτευση του από τη ναπολεόντεια παλινόρθωση ο Γάλλος χωρικός χάνει την πίστη στο μικρό κλήρο του, καταρρέει ολόκληρο το κρατικό οικοδόμημα που είναι ανοικοδομημένο πάνω σε αυτό το μικρό κλήρο και η προλεταριακή επανάσταση αποκτά τη χορωδία που χωρίς αυτή η μονωδία της μετατρέπεται σε κύκνειο άσμα για όλα τα αγροτικά έθνη».[1]

Mε βάση αυτά τα δεδομένα οι Μαρξ και Έγκελς προχώρησαν τις προγραμματικές επεξεργασίες τους καθορίζοντας ολοκληρωμένα το πλαίσιο της δράσης του προλεταριάτου και των αγροτών στη δημοκρατική επανάσταση και διατύπωσαν τη θεωρία της διαρκούς επανάστασης. Το προλεταριάτο καθορίζοντας τα ταξικά συμφέροντα του και οργανώνοντας αυτοτελώς τις δυνάμεις του και αν δεν παρασυρθεί από τη μικροαστική τάξη, αλλά σταθεί στο έδαφος των σκοπών και επιδιώξεων του μπορεί η συμμαχία του με τους αγρότες και τους μικροαστούς των πόλεων να δώσει στη δημοκρατική επανάσταση την προοπτική της νίκης και στη συνέχεια την προοπτική της δικής του εξουσίας. «Η πολεμική μας κραυγή», έγραφε, «πρέπει να είναι: Διαρκής επανάσταση».[2]

Παράλληλα καθόρισε την εξουσία που θα προκύψει από τη νίκη της δημοκρατικής επανάστασης, στην οποία θα ηγούνται το προλεταριάτο και η αγροτιά, ως Λαοκρατική Δημοκρατία. Μια εξουσία του προλεταριάτου και της αγροτιάς προσωρινή, μεταβατικού χαρακτήρα, κατά την οποία η αστική τάξη θα έχει νικηθεί, αλλά δεν θα είναι ακόμη εξουσία της εργατικής τάξης. Θα υλοποιεί τις αστικοδημοκρατικές διεκδικήσεις και στο μέτρο των δυνάμεών της και του ρόλου της εργατικής τάξης στη συμμαχία αυτή θα μετατρέπεται σε δικτατορία του προλεταριάτου. Τα επόμενα χρόνια οι κλασικοί του μαρξισμού διατύπωσαν επανειλημμένα τις θέσεις αυτές με πιο χαρακτηριστική περίπτωση την αναφορά του Μαρξ σε γράμμα του προς τον Έγκελς τον Απρίλιο του 1856. Έγραφε: «Όλο το ζήτημα στη Γερμανία θα εξαρτηθεί από τη δυνατότητα να υποστηριχθεί η προλεταριακή επανάσταση με μια κάποια δεύτερη έκδοση του πολέμου των χωρικών. Τότε όλα θα πάνε θαυμάσια….»[3]

Πάνω σε αυτές τις θέσεις στηρίχθηκε ο Λένιν κατά την περίοδο της επανάστασης του 1905 και θεμελίωσε επιστημονικά τη θεωρία της μετεξέλιξης της αστικοδημοκρατικής επανάστασης σε σοσιαλιστική, σε σύγκρουση με τους ηγέτες της Δεύτερης Διεθνούς που σταδιοποιούσαν τις εξελίξεις και επέμεναν ότι αφού η επανάσταση είναι αστικοδημοκρατική πρέπει να ηγείται η αστική τάξη και μόνο όταν ο καπιταλισμός ολοκληρώσει την αποστολή του, προλεταριοποιώντας τα μεσαία στρώματα και η εργατική τάξη γίνει πλειοψηφία του λαού, τότε θα έρθει και η ώρα της εργατικής τάξης. Κεντρική ιδέα αυτής της αντίληψης του Λένιν είναι η ηγεμονία του προλεταριάτου κατά την αστικοδημοκρατική επανάσταση. Αυτή η δυνατότητα στις συνθήκες του ιμπεριαλισμού είχε αναπτυχθεί σε πολλές χώρες, πέραν αυτών του ανεπτυγμένου καπιταλισμού, που η επανάσταση εκεί θα είχε, κατά βάση, χαρακτήρα σοσιαλιστικό.

Κατά το Λένιν οι επαναστάσεις αυτές που καθοδηγούσε η εργατική τάξη θα έδιναν έναν νέο τύπο κρατικής εξουσίας την επαναστατική δημοκρατική δικτατορία του προλεταριάτου και της αγροτιάς κατ’ αντιστοιχία με τη λαοκρατική δημοκρατία του Μαρξ, με βάση την εξέλιξη των κοινωνιών στην εποχή του ιμπεριαλισμού.

Με αυτή τη στρατηγική οι μπολσεβίκοι έδρασαν στην επανάσταση του 1905 και αργότερα το Φλεβάρη του 1917 και τον Οκτώβρη όταν πια μετά την ανατροπή του τσάρου και τη νίκη της αστικοδημοκρατικής επανάστασης, η επιμονή για ολοκλήρωση όλων των στόχων της αστικής επανάστασης ήταν παρωχημένοι. Οι εξελίξεις στη Ρωσία έθεταν πλέον θέμα σοσιαλιστικής επανάστασης. Το σχήμα αυτό επαληθεύτηκε σε αρκετές περιπτώσεις σε διάφορες χώρες, όπως οι επαναστάσεις στην Ασία, την Κίνα, το Βιετνάμ, την Κορέα, αλλά και σε χώρες της Ευρώπης, όπως η Γιουγκοσλαβία κατά την κατοχή.

Στη βάση αυτών των επεξεργασιών η Κομμουνιστική Διεθνής καθόρισε στο πρόγραμμα της το χαρακτήρα της επανάστασης, ως αστικοδημοκρατική που γρήγορα θα μετεξελιχθεί σε σοσιαλιστική στις χώρες με μέσο επίπεδο ανάπτυξης του καπιταλισμού, αλλά και σε πιο καθυστερημένες.

Το ΚΚΕ στηρίχθηκε πάνω σε αυτές τις ιδέες και καθόρισε τη στρατηγική του, η οποία στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα της κατοχής απέδειξε την ορθότητα της. Με βάση ακριβώς αυτή την στρατηγική συσπειρώθηκε σχεδόν ολοκληρωτικά η εργατική τάξη κάτω από τις σημαίες του ΚΚΕ και η μεγάλη πλειοψηφία της αγροτιάς, νίκησαν τους κατακτητές και διαμόρφωσαν λαϊκοδημοκρατική εξουσία στην ελεύθερη Ελλάδα. Η τελική κατάληξη της παράδοσης της εξουσίας στην αστική τάξη τον Οκτώβρη του 1944 δεν έχει τις αιτίες της στις προγραμματικές επεξεργασίες του ΚΚΕ, αλλά στην ανεπάρκεια της ηγεσίας του. Με την ίδια πολιτική και σε κάποιες περιπτώσεις πιο συντηρητική έδωσαν τον αγώνα της κατοχής οι Γιουγκοσλάβοι, πήραν την εξουσία και οικοδόμησαν το καθεστώς τους. Ο κυριότερος λόγος γι’ αυτό είναι ότι είχαν ξεκαθαρισμένη στο μυαλό τους εντελώς την προοπτική της σύγκρουσης με την αστική τάξη και το ιμπεριαλισμό και δεν ταλαντεύθηκαν. Διαμόρφωσαν τα δικά τους όργανα εξουσίας και έφτασαν τη σύγκρουση ως το τέλος.

Ύστερα από τη σύντομη αυτή ιστορική αναδρομή του καθορισμού του χαρακτήρα της επανάστασης στις καπιταλιστικές χώρες περνάμε στο κυρίως θέμα μας.

Ποιοι παράγοντες καθορίζουν το χαρακτήρα της επανάστασης στον καπιταλισμό;

Στο βιβλίο της ιδεολογικής επιτροπής της κεντρικής επιτροπής του ΚΚΕ «Θεωρητικά ζητήματα στο πρόγραμμα του ΚΚΕ» υποστηρίζεται ότι ο χαρακτήρας της εποχής καθορίζει το χαρακτήρα της επανάστασης. Η εποχή του καπιταλισμού που αρχίζει με την έναρξη του πρώτου παγκοσμίου πολέμου, το 1914 είναι η εποχή του μονοπωλιακού καπιταλισμού, κατά την οποία η αστική τάξη έγινε πλέον εντελώς αντιδραστική, κάτι ανάλογο με τη φεουδαρχία την εποχή της ανόδου της αστικής τάξης και κατά συνέπεια είναι η αποχή των σοσιαλιστικών επαναστάσεων για το πέρασμα την κομμουνιστική κοινωνία[4].

Με βάση τη θέση αυτή όλες οι επαναστάσεις που λαμβάνουν χώρα σε ολόκληρο τον κόσμο μετά το 1914 πρέπει ανεξαρτήτως άλλων παραγόντων να είναι σοσιαλιστικές. Κατά τη δογματική αντίληψη του ΚΚΕ, τα ιστορικά όρια μιας εποχής είναι απόλυτα προσδιορισμένα και ακίνητα για ολόκληρο τον κόσμο. Μετά το 1914 σε όλο τον πλανήτη υπάρχει μονοπωλιακός καπιταλισμός, ιμπεριαλισμός, και στον ιμπεριαλισμό όλες οι επαναστάσεις είναι σοσιαλιστικές και όλοι οι πόλεμοι είναι ιμπεριαλιστικοί κ.λπ. Δεν είναι όμως καθόλου έτσι τα πράγματα. Αν το 1914 οι χώρες της δυτικής Ευρώπης και οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής είχαν φτάσει στο μονοπωλιακό καπιταλισμό, όλος ο υπόλοιπος κόσμος βρισκόταν σε ένα μέσο επίπεδο ανάπτυξης, υπήρχαν πλήθος εξαρτημένων χωρών, μισοαποικίες και αποικίες. Πώς είναι δυνατόν ο χαρακτήρας της επανάστασης να είναι ίδιος για όλες τις χώρες αυτές;

Το χαρακτήρα της επανάστασης τον καθορίζει πάντα ο βαθμός ανάπτυξης της συγκεκριμένης κοινωνίας, ο βαθμός ανάπτυξης του καπιταλισμού, η συγκέντρωση και συγκεντροποίηση της παραγωγής και του κεφαλαίου, η διαμόρφωση της εργατικής τάξης και τελικά το συνολικό πλέγμα των αντιθέσεων με κεντρικό στοιχείο του τη βασική αντίθεση κάθε κοινωνίας. Ο τελικός στόχος φυσικά, είναι ο σοσιαλισμός, αλλά ο χαρακτήρας των Επαναστατικών ανατροπών και της εξουσίας που δημιουργούσαν δεν ήταν σε κάθε περίπτωση εντελώς ο ίδιος. «Η παγκόσμια επανάσταση του προλεταριάτου», έγραφε η Κομμουνιστική Διεθνής στο πρόγραμμα της του 1928,   «βγαίνει μέσα από διαφορετικά, ως προς το χρόνο και τις μορφές προτσές: Από καθαρά προλεταριακές επαναστάσεις, από επαναστάσεις αστικοδημοκρατικού τύπου, που μετατρέπονται σε προλεταριακές επαναστάσεις, από αποικιακές επαναστάσεις. Μόνο σε τελευταία ανάλυση το επαναστατικό προτσές οδηγεί στην παγκόσμια δικτατορία του προλεταριάτου».[5]

Η σημερινή ηγεσία του ΚΚΕ, αφού αναίρεσε όλες τις επεξεργασίες του κόμματος και της Κομμουνιστικής Διεθνούς από τη δεκαετία του 1920, ακόμη και θέσεις του Λένιν, θεωρεί ότι οι αποφάσεις για το χαρακτήρα της επανάστασης στη χώρα που είχε κατά διαστήματα το ΚΚΕ ήταν λάθος. Κυρίως η απόφαση της 6ης ολομέλειας της κεντρικής επιτροπής του ΚΚΕ το 1934. Δεν δέχεται τη θεωρία του Λένιν για τον ιμπεριαλισμό, καθώς και την ύπαρξη εξάρτησης και εξαρτημένων χωρών. Χαρακτηριστικά στο βιβλίο «το ΚΚΕ στον ελληνοϊταλικό πόλεμο» που εξέδωσε πρόσφατα η Σύγχρονη Εποχή αναφέρει «οι λεγόμενες εξαρτημένες χώρες».[6]

Ο ιμπεριαλισμός παγκόσμια τις τελευταίες δεκαετίες, έκανε μεγάλα βήματα στην ωρίμανση του, ενισχύθηκε ο αντιδραστικός χαρακτήρας του. Σημειώνονται σημαντικές αλλαγές στα χαρακτηριστικά του. Τροποποιείται η διαδικασία συσσώρευσης του κεφαλαίου, διογκώθηκαν οι εξαγορές και συγχωνεύσεις με αποτέλεσμα την ένταση της συγκέντρωσης και συγκεντροποίησης του κεφαλαίου. Δυναμώσει ο ρόλος της χρηματιστηριακής ολιγαρχίας με τα νέα φαινόμενα που εμφανίστηκαν τις τελευταίες δεκαετίες, όπως η δημιουργία νέων χρηματοπιστωτικών προϊόντων και η αξιοποίησή τους από τις τράπεζες, η κατάργηση των περιορισμών στην κίνηση κεφαλαίων και την δράση των τραπεζών. Όλα αυτά οδήγησαν στη διόγκωση του συγκεκριμένου τομέα της οικονομίας σε σχέση με τους τομείς της παραγωγής.

Έγινε πιο αντιδραστικός. Το μονοπωλιακό κεφάλαιο θέτει απέναντι του εκτός από την εργατική τάξη και την πλειοψηφία των ενδιάμεσων μικροαστικών και μεσοαστικών στρωμάτων, εντείνει την εκμετάλλευση τους, κουτσουρεύοντας αποφασιστικά τις κατακτήσεις τους και την ίδια την αστική δημοκρατία. Η μεγάλη ένταση του ανταγωνισμού μεταξύ κρατών και ιμπεριαλιστικών κέντρων οδηγούν σε αιματηρούς πολέμους εναντίον μικρών χωρών και λαών που αντιστέκονται. Παρά το γεγονός ότι ο ιμπεριαλισμός σήμερα δεν είναι ο ιμπεριαλισμός του Α΄ παγκοσμίου πολέμου ή του Β΄ παγκοσμίου πολέμου, διατηρεί τα βασικά χαρακτηριστικά του, όπως τα περιέγραψε ο Λένιν. Ο τρόπος που περιγράφονται τα νέα χαρακτηριστικά του ιμπεριαλισμού πολλές φορές, οδηγεί στη θέση ότι ο καπιταλισμός πέρασε σε ένα νέο στάδιο ανάπτυξης του, έγινε ολοκληρωτικός καπιταλισμός, ή οτιδήποτε άλλο και ως εκ τούτου πρέπει να αντιμετωπιστεί πλέον ως μια νέα πραγματικότητα. Οι αντιλήψεις αυτές δεν έχουν βάση. Θεωρούμε ότι στα βασικά τους σημεία υπάρχουν και στο σημερινό στάδιο ανάπτυξης του καπιταλισμού τα κλασικά χαρακτηριστικά του ιμπεριαλισμού και κατά συνέπεια δεν συντρέχει κανένας λόγος για άλλη θεώρηση των πραγμάτων από την κομμουνιστική Αριστερά, καθώς επίσης και για ριζική τροποποίηση της στρατηγικής για τη σοσιαλιστική επανάσταση. Φυσικά απαιτείται συστηματική παρακολούθηση και βαθύτερη μελέτη των εξελίξεων και οι ανάλογες προσαρμογές της τακτικής και γενικότερα της πολιτικής του κομμουνιστικού κινήματος, στο βαθμό που είναι αναγκαίο αυτό με βάση τα νέα φαινόμενα.

Με βάση τα προηγούμενα η επανάσταση σήμερα δεν μπορεί να είναι τίποτα άλλο παρά επανάσταση σοσιαλιστική. Δεν θα μεσολαβήσουν αλλά στάδια επαναστατικών μετασχηματισμών, αστικοδημοκρατικής ή αντιιμπεριαλιστικής κατεύθυνσης. Η επανάσταση θα οδηγήσει στην ήττα και την ανατροπή της αστικής εξουσίας και τη δημιουργία της εξουσίας της εργατικής τάξης, η οποία θα προωθήσει τους σοσιαλιστικούς μετασχηματισμούς στην οικονομία και κοινωνία.

Αυτό, όμως, δεν σημαίνει ότι η σοσιαλιστική επανάσταση θα είναι μονόπρακτο. Ότι θα είναι μια τυπική στις μορφές και το χαρακτήρα της διαδικασία παγκόσμια. Αντίθετα θεωρούμε ότι η ποικιλομορφία όσον αφορά τους δρόμους προσέγγισης στην επανάσταση, τις αφορμές και τα περιστατικά για το ξέσπασμα της, τη διάρκεια και τα μέτωπα που θα αναπτυχθούν θα είναι μεγάλη. Η ιστορική εξέλιξη του καπιταλισμού, το ξεπέρασμα πλέον από καιρό των όποιων φεουδαρχικών υπολειμμάτων, τροποποιούν μόνο το χαρακτήρα της επανάστασης και όχι τους δρόμους και τις μορφές ανάπτυξης της. Επειδή όμως η πορεία ανάπτυξης του καπιταλισμού σε κάθε χώρα ήταν διαφορετική, είναι διαφορετική και η εικόνα του σήμερα, τα προβλήματα και οι αντιθέσεις που αναπτύσσονται στα πλαίσια του. Στη χώρα μας π.χ. λόγοι ιστορικοί που συνδέονται κατά βάση με την ανάπτυξη του καπιταλισμού κάνουν πιο αναγκαία από άλλες χώρες μια ιδιαίτερη δημοκρατική και αντιιμπεριαλιστική διάσταση στη στρατηγική του επαναστατικού κινήματος και γενικότερα στο δρόμο που η διαδικασία προσέγγισης στην επανάσταση θα ακολουθήσει.

Ο καπιταλισμός παγκόσμια ακόμα και στις πιο ανεπτυγμένες χώρες δεν έχει πουθενά μια «καθαρή» μορφή, δύο μόνο τάξεις, τις βασικές τάξεις την εργατική τάξη και την αστική τάξη, ώστε να έχει και η προσέγγιση στην επανάσταση μια «καθαρή» μορφή, τυπική μορφή σύγκρουσης της εργατικής τάξης και του κεφαλαίου. Ο καπιταλισμός χαρακτηρίζεται από πολύ μεγάλη ταξική πολυμορφία και διαστρωμάτωση. Η αστική τάξη εκτός από το μονοπωλιακό κεφάλαιο περιλαμβάνει και στρώματα που τα συμφέροντά τους δεν ταυτίζονται με τα συμφέροντα των μονοπωλίων και μεταξύ τους είναι υπαρκτές οι αντιθέσεις, καμιά φορά και έντονες. Στα πλαίσια των αγροτών επίσης υπάρχει μια σημαντική διαφοροποίηση που διαμορφώνει αντιθέσεις στα πλαίσια τους, καθώς και με την αστική τάξη και με την εργατική τάξη. Κατά παρόμοιο τρόπο ισχύει και για τα ενδιάμεσα μικροαστικά στρώματα της πόλης και για τα μεσαία αστικά στρώματα επίσης. Η εργατική τάξη έγινε η πλειοψηφία της κοινωνίας, αλλά μαζί μεγάλωσαν και οι διαφοροποιήσεις στο εσωτερικό της. Διαφορετική ταξική θέση σημαίνει διαφορετικά συμφέροντα, σημαίνει πλήθος αντιθέσεων κάθε λογής. Από τη στιγμή που οι αντιθέσεις έχουν μια τέτοια ποικιλία κάθε λόγος για «καθαρή» επανάσταση είναι στον αέρα.

Ο Λένιν για το ζήτημα αυτό έγραφε χαρακτηριστικά: «Όταν νομίζει κανείς ότι μπορεί να νοηθεί κοινωνική επανάσταση χωρίς εξεγέρσεις των μικρών εθνών στις αποικίες και στην Ευρώπη, χωρίς επαναστατικές εκρήξεις μιας μερίδας των μικροαστών με όλες τις προλήψεις τους, χωρίς το κίνημα των μη συνειδητών προλεταριακών και μισοπρολεταριακών μαζών ενάντια στον τσιφλικάδικο, εκκλησιαστικό, μοναρχικό, εθνικό ζυγό, όταν σκέπτεται κανείς έτσι σημαίνει ότι η απαρνείται την κοινωνική επανάσταση. Είναι σαν να πρόκειται να συνταχθεί από το ένα μέρος ένας στρατός που θα πει: «Εμείς είμαστε υπέρ του σοσιαλισμού», και από το άλλο, ένας άλλος στρατός που θα πει: «Εμείς είμαστε υπέρ του ιμπεριαλισμού», και αυτό φαντάζονται θα είναι κοινωνική επανάσταση!! Όποιος περιμένει μια «καθαρή» κοινωνική επανάσταση δεν θα την δει ποτέ του. Αυτός είναι επαναστάτης στα λόγια που δεν καταλαβαίνει τι θα πει αληθινή επανάσταση… Η σοσιαλιστική επανάσταση στην Ευρώπη δεν μπορεί να είναι τίποτε άλλο παρά το ξέσπασμα της μαζικής πάλης όλων των καταπιεσμένων και δυσαρεστημένων. Αναπόφευκτα θα πάρουν μέρος σε αυτήν τμήματα των μικροαστών και των καθυστερημένων εργατών- χωρίς μια τέτοια συμμετοχή δεν είναι δυνατή η μαζική πάλη, δεν είναι δυνατή καμία επανάσταση- και εξίσου αναπόφευκτα θα φέρουν μαζί τους στο κίνημα τις προλήψεις τους, τις αντιδραστικές τους φαντασιοπληξίες, τις αδυναμίες και τα λάθη τους. Αντικειμενικά όμως θα επιτίθενται ενάντια στο κεφάλαιο, και η συνειδητή εμπροσθοφυλακή της επανάστασης, τον πρωτοπόρο προλεταριάτο, εκφράζοντας αυτή την αντικειμενική αλήθεια της ποικιλόχρωμης και ποικιλόφωνης, ανομοιόμορφης και εξωτερικά κομματιασμένης μαζικής πάλης, θα μπορέσει να την συνενώσει και να την κατευθύνει, να κατακτήσει την εξουσία»[7].

Το απόσπασμα αυτό δίνεις σαφείς απαντήσεις σε όσους βλέπουν σήμερα την επανάσταση ως μια μετωπική σύγκρουση εκ παρατάξεως, «καθαρή» από ταξική άποψη που θα οδηγήσει κατευθείαν στην ταξική νίκη. Δυστυχώς ή ευτυχώς τα πράγματα είναι πολύ πιο περίπλοκα, γι’ αυτό και η επαναστατική στρατηγική και τακτική δεν είναι εφαρμογή έτοιμων λύσεων και αποσπασμάτων από έργα των κλασικών, ούτε και με απόλυτο τρόπο εφαρμογή της πείρας προηγούμενων επαναστάσεων, αλλά απαιτεί συγκεκριμένη μελέτη των συνθηκών και του συσχετισμού δυνάμεων, αποφάσεις στη βάση αυτή χωρίς δογματισμούς και στερεότυπα.

«Η ιστορία των επαναστάσεων», έγραφε ο Λένιν, «είναι πάντοτε πιο πλούσια σε περιεχόμενο, πιο ποικιλόμορφη, πιο πολύπλευρη, πιο ζωντανή, πιο «πονηρή», απ’ ότι φαντάζονται τα καλύτερα κόμματα, οι πιο συνειδητές πρωτοπορίες των πιο πρωτοπόρων τάξεων. Και αυτό είναι αυτονόητο, γιατί οι καλύτερες πρωτοπορίες εκφράζουν τη συνείδηση, τη θέληση, το πάθος, τη φαντασία δεκάδων χιλιάδων, ενώ την επανάσταση την πραγματοποιούν σε στιγμές εξαιρετικής ανόδου και έντασης όλων των ανθρωπίνων ικανοτήτων, δεκάδων εκατομμυρίων ανθρώπων που τις κεντρίζει η πιο σκληρή ταξική πάλη. Από δω βγαίνουν δύο πολύ σπουδαία πρακτικά συμπεράσματα: Το πρώτο είναι ότι η επαναστατική τάξη για να εκπληρώσει το καθήκον της πρέπει να ξέρει να κάνει κτήμα της όλες, χωρίς την παραμικρή εξαίρεση, τις μορφές ή τις πλευρές της κοινωνικής δράσης. Δεύτερο συμπέρασμα είναι ότι η επαναστατική τάξη πρέπει να είναι έτοιμη για την πιο γρήγορη και αναπάντεχη εναλλαγή της μιας μορφής με την άλλη».[8]

Αν οι δύο αυτές προϋποθέσεις δεν πληρούνται από την επαναστατική πρωτοπορία και το κίνημα, τότε η δυνατότητα για συνεπή επαναστατική δράση δεν διαμορφώνεται. Η απολυτοποίηση είτε των μορφών δράσης, είτε του προσανατολισμού σε ορισμένα τμήματα της εργατικής τάξης και του λαού, π.χ. μόνο στο βιομηχανικό προλεταριάτο, είτε σε συγκεκριμένα προβλήματα και κοινωνικές αντιθέσεις π.χ. μόνο στη βασική αντίθεση κεφαλαίου- εργασίας, και η υποτίμηση ή η αγνόηση άλλων, μόνο αρνητική επίδραση μπορεί να έχει. Η ανάγκη να μπει στην επαναστατική δράση η πλειοψηφία της εργατικής τάξης και του εργαζόμενου λαού επιτυγχάνεται μόνο αν η πρωτοπορία της εργατικής τάξης έχει ακριβώς αυτή τη δυνατότητα. Από αυτό ακριβώς το στοιχείο πηγάζει η μεγάλη σημασία που έδινε ο Λένιν στη συγκέντρωση των προσπαθειών του κομμουνιστικού κινήματος στην αναζήτηση μορφών περάσματος ή πλησιάσματος στην επανάσταση.[9]

Στον καθορισμό της επανάστασης στη σημερινή εποχή ως σοσιαλιστικής φαίνεται ότι εγείρονται ορισμένες ενστάσεις στο χώρο της αριστεράς κομμουνιστικής αναφοράς. Έχουμε υπόψη μας μια ενδιαφέρουσα εργασία των Γιάννη Τόλιου και Χρήστου Κεφαλή με τίτλο «Το καπιταλιστικό σύστημα στις αρχές του εικοστού πρώτου αιώνα και τα προβλήματα της επαναστατικής στρατηγικής». Στο κεφάλαιο που αφορά στο χαρακτήρα της επαναστατική διαδικασίας στην εποχή μας αναφέρει: «Η θέση ότι η επανάσταση στην Ελλάδα θα είναι άμεσα σοσιαλιστική δεν είναι μαρξιστική και δεν επιβεβαιώθηκε από την ιστορική εμπειρία τόσο του Οκτώβρη όσο και την μεταγενέστερη[10]».Το συμπέρασμα αυτό έρχεται ως συνέχεια μιας ορισμένης ιστορικής αναφοράς συγγραφέων στο θέμα αυτό και κυρίως στις επαναστάσεις του 1905 και περισσότερο του 1917, όταν η θέση του Μπολσεβίκων ήταν για αστικοδημοκρατική επανάσταση με κινητήριες δυνάμεις την εργατική τάξη και την αγροτιά, η οποία γρήγορα θα μετεξελιχθεί σε σοσιαλιστική. Στη συνέχεια το κείμενο αναφέρεται στον Τρότσκι που πρόκρινε «ένα σχήμα άμεσης σοσιαλιστικής επανάστασης, μιας επανάστασης που θα είχε εξαρχής σοσιαλιστικό χαρακτήρα». Και συνεχίζει: «στα πρόσφατα χρόνια αναπαρήχθητε η θέση αυτή με ακραία σεχταριστικό τρόπο από το νεοσταλινισμό, τυπικά στη χώρα μας το ΚΚΕ, με την απόρριψη κάθε τέτοιου μεταβατικού στοιχείου, οδηγώντας σε μια καρικατούρα καθαρής επανάστασης και στην πλήρη άρνηση των συμμαχιών».

Από τα παραπάνω γίνονται σαφή τα εξής: Όταν οι συγγραφείς αναφέρονται σε επανάσταση όχι άμεσα σοσιαλιστική δεν αναφέρονται στους δρόμους που θα ακολουθήσουν τα επαναστατικά γεγονότα, αλλά στον ίδιο τον χαρακτήρα της επανάστασης. Θεωρούν, απ’ ό,τι φαίνεται, ότι η επανάσταση πρέπει να είναι μια διαδικασία ενιαία με δύο στάδια, πιθανόν ένα δημοκρατικό και αντιιμπεριαλιστικό και ένα σοσιαλιστικό. Αυτή την έννοια έχει η λέξη άμεσα στο κείμενο. Έχουμε δηλαδή μια μεταφορά στη σημερινή εποχή του χαρακτήρα της επανάστασης, όπως τον καθόριζε το κομμουνιστικό κίνημα κατ’ αντιστοιχία με την εποχή της ρωσικής επανάστασης, ή της κινεζικής. Παραβλέπουν οι συγγραφείς μια πολύ μεγάλη διαφορά ανάμεσα στο τότε και στο σήμερα. Το επίπεδο του καπιταλισμού τότε και σήμερα. Δεν υπάρχουν πλέον φεουδαρχικά κατάλοιπα και γενικότερα επιβιώσεις προηγούμενων κοινωνικοοικονομικών σχηματισμών. Ο καπιταλισμός έχει από καιρό περάσει στο ιμπεριαλιστικό στάδιο, έγινε αντιδραστικός στο έπακρο, η εργατική τάξη έχει γίνει πλειοψηφία απόλυτη η ξεπερνάει και το 90% του οικονομικά ενεργού πληθυσμού σε ορισμένες χώρες.

Θεωρούμε ότι οι συγγραφείς κάνουν το εξής λάθος. Συγχέουν το χαρακτήρα της επανάστασης με τους δρόμους προσέγγισης της, το χαρακτήρα των γεγονότων που θα τροφοδοτήσουν τη σύγκρουση. Επανάσταση όμως είναι η αλλαγή τάξης την εξουσία. Είναι η ήττα της αστικής τάξης και η κατάληψη της εξουσίας από την εργατική τάξη, η οποία θα αντιμετωπίσει μεν τα όποια δημοκρατικά προβλήματα, αλλά πάνω στο έδαφος του μετασχηματισμού της καπιταλιστικής βάσης της κοινωνίας. Ο κοινωνικός μετασχηματισμός είναι το κρίσιμο ζήτημα. Εξάλλου, εάν η επανάσταση δεν είναι άμεσα σοσιαλιστική και μεσολαβεί κάποιο στάδιο άλλο, πρέπει να προσδιορισθεί ο χαρακτήρας της εξουσίας στο μεταβατικό αυτό στάδιο και η αναγκαιότητα του. Γιατί πρέπει να υπάρξει και ποιες αντιθέσεις έρχεται να επιλύσει. Ούτε το βάρος των μικροαστικών στρωμάτων της πόλης και της υπαίθρου είναι τέτοιο, ούτε η αδυναμία της εργατικής τάξης που να καθιστούν αναγκαίο ένα μεταβατικό στάδιο. Θεωρούμε ότι βρισκόμαστε μπροστά σε μια μηχανιστική μεταφορά παλαιότερων προτύπων όσον αφορά το χαρακτήρα της επανάστασης, σε μια ιστορική φάση εντελώς διαφορετική.

Εκείνο το οποίο θα είναι όντως γεγονός θα είναι η ποικιλία των δρόμων και των μορφών της επανάστασης. Το ζήτημα αυτό έχει επισημανθεί ακόμη από την εποχή του Λένιν. «Κανείς δεν είναι σε θέση να καθορίσει από τα πριν πότε θα φουντώσει μια πραγματική προλεταριακή επανάσταση και ποια θα είναι η αφορμή που θα ξυπνήσει, θα ξεσηκώσει, θα σπρώξει στον αγώνα τις πολύ πλατιές μάζες που σήμερα κοιμούνται ακόμη… Μπορεί τον πάγο να τον καταργήσει, να τον σπάσει μια κοινοβουλευτική κρίση. Μπορεί μια κρίση που θα προκληθεί από τις αποικιακές και ιμπεριαλιστικές αντιθέσεις, μπορεί κάτι άλλο κ.λπ. Δεν μιλάμε για το χαρακτήρα του αγώνα που θα κρίνει την τύχη της προλεταριακής επανάστασης στην Αγγλία (το ζήτημα αυτό δεν γεννά αμφιβολίες σε κανένα κομμουνιστή, το ζήτημα αυτό είναι για όλους λυμένο και μάλιστα οριστικά). Μιλάμε για την αφορμή που θα ξυπνήσει τις προλεταριακές μάζες που σήμερα κοιμούνται ακόμη, θα τις βάλεις σε κίνηση και θα τις φέρει πολύ κοντά στην επανάσταση[11]».

Στη σημερινή εποχή που όλα τα σημαντικά προβλήματα, ανεξαρτήτως του χαρακτήρα τους, οδηγούν κατευθείαν στη βασική αντίθεση του καπιταλισμού, αυτό είναι πολύ περισσότερο πιθανόν. Ένα δημοκρατικό πρόβλημα που έχει εκρηκτικό χαρακτήρα, π.χ. στην εποχή μας η δράση του ιμπεριαλισμού, η εκμετάλλευση και καταπίεση και το τεράστιο μεταναστευτικό ρεύμα που δημιουργεί, ένας συνδικαλιστικός αγώνας πανεθνικού χαρακτήρα για κάποιο σημαντικό ζήτημα, ακόμη και μια σοβαρή κυβερνητική κρίση μπορεί να δημιουργήσει επαναστατικά γεγονότα. Μ’ αυτή και μόνο μ’ αυτή την ενιαία η επανάσταση δεν θα είναι άμεσα σοσιαλιστική.

Έχουν δίκιο οι συγγραφείς που διαφωνούν με τη στρατηγική που το ΚΚΕ προωθεί, χωρίς συμμαχίες και ένα σχέδιο προσέγγισης στην επανάσταση, σε σκληρή αντιπαράθεση με την κυρίαρχη τάξη γύρω από κάθε πρόβλημα, ώστε να κερδηθεί η εργατική τάξη πολιτικά και ιδεολογικά, αλλά αυτά δεν αφορούν το χαρακτήρα της επανάστασης αυτόν καθ’ αυτόν, αλλά την προετοιμασία της. Η αναφορά στις αραβικές επαναστάσεις και τα κινήματα των αγανακτισμένων, που υπάρχει στο κείμενο, θεωρώντας τα επαναστάσεις αστικοδημοκρατικού χαρακτήρα θεωρούμε ότι αποδεικνύει τον ισχυρισμό μας. Τα κινήματα των αγανακτισμένων σε διάφορες χώρες ήταν κινήματα απέναντι στα μνημόνια και στην λιτότητα δεν ήταν σε καμία περίπτωση επαναστάσεις. Αυτό που περιγράφεται ως αραβικές επαναστάσεις ή αραβική άνοιξη, ήταν εξεγέρσεις που γενικεύτηκαν σε ορισμένες περιπτώσεις, πήραν επίσης σε ορισμένες περιπτώσεις χαρακτήρα εμφυλίου πολέμου με την εμφανή παρέμβαση του ιμπεριαλισμού. Σε καμιά περίπτωση δεν είχαν το χαρακτήρα επανάστασης αστικοδημοκρατικής που δεν μπόρεσε να μετεξελιχθεί.

Απορία όμως προκαλεί και η θέση του ΝΑΡ για αντικαπιταλιστική επανάσταση. Γιατί να χρησιμοποιείται ο όρος αντικαπιταλιστική και όχι σοσιαλιστική; Θεωρεί το ΝΑΡ ότι η επανάσταση στη σημερινή εποχή μπορεί να είναι αντικαπιταλιστική και να μην είναι εργατική- σοσιαλιστική; Αν η εργατική τάξη και οι σύμμαχοί της ανατρέψουν την αστική τάξη και καταλάβουν την εξουσία, αν διαμορφωθεί εξουσία της εργατικής τάξης, η οποία τσακίσει το αστικό κράτος και τους μηχανισμούς του, κοινωνικοποιήσει τα μέσα παραγωγής και προωθήσει το σοσιαλιστικό μετασχηματισμό, τότε γιατί θα είναι μόνο αντικαπιταλιστική; Αν πάλι ηττηθεί ο καπιταλισμός είναι δυνατόν να μη πάρει την εξουσία η εργατική τάξη, αλλά κάποιες άλλες κοινωνικές δυνάμεις και ποιες;

Με τον όρο δημοκρατικά προβλήματα επεκράτησε να αναφέρονται τα προβλήματα που δεν έχουν σοσιαλιστικό χαρακτήρα, αλλά αστικοδημοκρατικό, πιθανόν να ήταν δυνατόν να λυθούν και στα πλαίσια του καπιταλισμού. Τέτοια προβλήματα υπήρχαν και στο παρελθόν. Τα αντιμετώπιζε η αστική τάξη την εποχή της ανόδου της, όταν διατηρούσε ένα ορισμένο προοδευτικό χαρακτήρα. Συνδεόταν κυρίως με την επιβίωση υπολειμμάτων της φεουδαρχίας στην οικονομία όσο και στο εποικοδόμημα, δημιουργώντας σημαντικά εμπόδια στην καπιταλιστική ανάπτυξη.

Στην εποχή μας δεν υφίστανται πλέον, τουλάχιστον στον ανεπτυγμένο κόσμο, τέτοια υπολείμματα. Παρόλα αυτά, τα δημοκρατικά προβλήματα στη σημερινή εποχή έχουν τεράστια έκρηξη. Η αντιδραστικοποίηση του καπιταλισμού στο ιμπεριαλιστικό στάδιο, ιδιαίτερα σήμερα, η δράση του ιμπεριαλισμού, η ασυδοσία των μονοπωλίων σε κάθε τομέα της κοινωνικής και οικονομικής ζωής, οδηγούν στην έκρηξη τέτοιων προβλημάτων. Πόλεμοι, ιμπεριαλιστική καταπίεση και πείνα οδηγούν στο τεράστιο κύμα μετανάστευσης που βλέπουμε μπροστά στα μάτια μας και που παίρνει κάθε μέρα εκρηκτική μορφή, που οδηγούν στην υποταγή και στην εξάρτηση πλήθος χωρών. Η περιστολή της δημοκρατίας, η έξαρση του αυταρχισμού και η ανάπτυξη του φασιστικού φαινόμενου, η καταστροφή της φύσης και η υπερεκμετάλλευση των φυσικών πόρων κ.λπ.

Τα κινήματα για την αντιμετώπιση τους έχουν μεγάλη πολυμορφία, από καθαρά αστικό προσανατολισμό ως και κινήματα που η εργατική τάξη παίζει σημαντικό ρόλο. Στη σημερινή εποχή όμως, τα προβλήματα αυτά δεν σχετίζονται με την αστική τάξη. Αυτή δεν μπορεί πλέον να τα λύσει, αντιθέτως τα παροξύνει και δημιουργεί νέα. Τα προβλήματα αυτά μπορούν να βρουν τη λύση τους μέσα από τη δράση της εργατικής τάξης και σε τελική ανάλυση μέσα από τη λύση του σύγχρονου κοινωνικού ζητήματος, μέσα από το σοσιαλισμό. Τα προβλήματα αυτά έχουν ένα αυτοτελή χαρακτήρα που δεν πρέπει να παραμεριστεί. Παράλληλα συγκινούν και κινητοποιούν ευρύτατες κοινωνικές δυνάμεις πέρα από αυτές που κινητοποιούνται από τον πυρήνα της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης. Η διατήρηση της αυτοτέλειας τους οδηγεί στην κινητοποίηση ευρύτατων στρωμάτων της κοινωνίας. Κατά συνέπεια για να είναι αποτελεσματική η διαχείριση των προβλημάτων αυτών θα πρέπει, διατηρώντας την αυτοτέλειά τους, η διεκδίκηση λύσης τους να συναρθρώνεται πάνω στον αγώνα για τη λύση της βασικής αντίθεσης της κοινωνίας σήμερα, την αντίθεση κεφαλαίων- εργασίας. Κατά αυτόν τον τρόπο τροφοδοτείται ο αγώνας για το σοσιαλισμό. Αντίθετα το ξέκομα και η αυτονόμηση τους δεν υπηρετεί ούτε τη διεκδίκηση λύσεων, ούτε τον αγώνα για την κοινωνική ανατροπή.

Η εποχή του ιμπεριαλισμού είναι η εποχή των σοσιαλιστικών επαναστάσεων, ιδιαίτερα σήμερα που ο ιμπεριαλισμός υπερωρίμασε και σαπίζει. Στη σημερινή εποχή είναι σφάλμα να περιμένει κάποιος αστικές επαναστάσεις έστω και μεταβατικού χαρακτήρα. Πρέπει να αγωνίζεται για την ωρίμανση των προϋποθέσεων της σοσιαλιστικής επανάστασης. Αντιλήψεις και απόψεις για αστικοδημοκρατικές επαναστάσεις και τα αντίστοιχα καθήκοντα που διαμορφώνουν, είναι μάλλον εμπόδιο γι’ αυτό.

                                                                   Γ.   Μυλωνάς

 


[1] Μαρξ «Η 18η Μπρυμαίρ του Λουδοβίκου Βοναπάρτη» σ. 155 εκδόσεις «Σύγχρονη εποχή» 1987

[2] Μαρξ Έγκελς, «Διαλεχτά έργα» , τόμος 1 , σ. 122

[3] Μαρξ   Έγκελς «Διαλεχτά έργα»,   τόμος 2 σ. 532,

[4]«Θεωρητικά ζητήματα στο πρόγραμμα του ΚΚΕ», σ. 28

[5] «Πρόγραμμα της Κομμουνιστικής Διεθνούς», Λαϊκό βιβλιοπωλείο Αθήνα 1932, σ. 81

[6]«Το ΚΚΕ στον Έλληνοιταλικό πόλεμο   1940 -1941», εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή σ. 78

[7]Λένιν Άπαντα, τόμος 30, σελίδα 54 -, 55

[8] Λένιν Άπαντα,   τόμος 41, σελίδα 80 , 81

[9]Όπως προηγουμένως

[10]Όλα τα αποσπάσματα είναι από τη «Μαρξιστική Σκέψη», τόμος 16, σ. 136-143

[11]Λένιν Άπαντα τόμος 41 σ. 82. 83

Facebook
Twitter
Telegram
WhatsApp
Email
Ηλεκτρονική Βιβλιοθήκη
Εργατικός Αγώνας