Εργατικός Αγώνας

Η 3η ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ (1947) – Ιστορικά στοιχεία και συμπεράσματα

Του Γιώργου Πετρόπουλου.

Μία από τις σημαντικότερες Ολομέλειες της ΚΕ του ΚΚΕ στη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου είναι η 3η ολομέλεια που συνήλθε το Σεπτέμβρη του 1947. Πρόκειται για το κομματικό σώμα που επικύρωσε την μετατόπιση του κέντρου βάρους της κομματικής δουλειάς στην ένοπλη δράση. Η μετατόπιση αυτή είχε ήδη αρχίσει να πραγματοποιείται στην πράξη από την άνοιξη του ’47 και σε επίπεδο αποφάσεων από την αρχή εκείνου του χρόνου.

Η 3η Ολομέλεια βρέθηκε στο επίκεντρο της κριτικής, εντός κι εκτός ΚΚΕ, στη μετεμφυλιακή περίοδο ενώ οι σχετικές συζητήσεις φτάνουν ως τις μέρες μας. Τα σημεία της κριτικής είναι ουσιαστικά δύο. Το πρώτο ότι καθυστέρησε πολύ να πραγματοποιηθεί, 19 μήνες μετά από τη 2η Ολομέλεια του Φλεβάρη του ’46, με αποτέλεσμα να δοθεί με μεγάλη καθυστέρηση το σύνθημα στο κόμμα για ολοκληρωτικό πέρασμα στις ένοπλες μορφές δράσης. Το δεύτερο, ως συνέπεια του πρώτου ότι έλαβε ανεδαφικές αποφάσεις. Αποφάσεις δηλαδή που δεν μπορούσαν να εφαρμοστούν. Αυτή την κριτική φαίνεται ότι την υιοθετεί και σήμερα το ΚΚΕ αν κρίνουμε απ’ όσα γράφονται στο δισέλιδο αφιέρωμα στην Ολομέλεια που δημοσιεύτηκε στον Ριζοσπάστη το Σάββατο 8-9-2018

Είναι αλήθεια ότι τον Σεπτέμβρη του 1947 είχαν συμβεί στη χώρα σημαντικές αλλαγές που δεν λήφθηκαν υπόψιν από την 3η ολομέλεια της ΚΕ του κόμματος. Αντίθετα στις εργασίες της επικράτησε ο ενθουσιασμός, η υπερεκτίμηση των δυνατοτήτων του λαϊκού κινήματος και η υποτίμηση του αντιπάλου.

Παρόλα αυτά το ζήτημα της 3ης Ολομέλειας και των αποφάσεων που έλαβε δεν μπορεί να αντιμετωπίζεται με τυπικό- γραφειοκρατικό τρόπο. Οι καθυστερήσεις στην ανάπτυξη του Δημοκρατικού Στρατού- γιατί αυτό είναι το κομβικό σημείο- δεν έχουν να κάνουν με το πότε μια ολομέλεια της ΚΕ αποφάσισε τυπικά να μετατοπίσει το κέντρο βάρους της κομματικής δουλειάς στην ένοπλη δράση. Το πρόβλημα είναι πολύ πιο σύνθετο.

Πριν περάσουμε αναλυτικά στην εξέταση αυτών των ζητημάτων ας δούμε εν συντομία τί ακριβώς έγινε στις εργασίες της Ολομέλειας.

Ο τρόπος σύγκλησης και η σύνθεση της 3ης Ολομέλειας

Οι εργασίες της 3ης ολομέλειας πραγματοποιήθηκαν σε δύο τμήματα. Το ένα τμήμα συνήλθε στο εξωτερικό, στην περιοχή των Πρεσπών στις 11 και 12 Σεπτέμβρη του 1947 με την συμμετοχή μελών της ΚΕ που βρίσκονταν στο εξωτερικό και στο βουνό. Στο τμήμα αυτό (που ονομάστηκε κλιμάκιο Ελεύθερης Ελλάδας) πήραν μέρος: Ο Νίκος Ζαχαριάδης, ο Γιάννης Ιωαννίδης, ο Μάρκος Βαφειάδης, ο Λεωνίδας Στρίγκος, ο Πέτρος Ρούσος και ο Γιώργης Ερυθριάδης. Στις 12 Σεπτέμβρη, τα μέλη της ΚΕ που προαναφέραμε συνεδρίασαν από κοινού με στρατιωτικά στελέχη του ΔΣΕ- μέλη του κόμματος όπου συζήτησαν και κατέληξαν στο στρατιωτικό σχέδιο δράσης του ΔΣΕ, το επονομαζόμενο σχέδιο «Λίμνες». Στη στρατιωτικοπολιτική αυτή σύσκεψη εκτός των μελών της ΚΕ συμμετείχαν επίσης οι: Στέφανος Παπαγιάννης επιτελάρχης του ΔΣΕ, Γιώργης Κικίτσας διοικητής του ΔΣΕ Κεντρικής και Δυτικής Μακεδονίας, Νίκος Κανακαρίδης διοικητής του ΔΣΕ Δ. Θράκης και Λασσάνης (Θανάσης Γκένιος) διοικητής του ΔΣΕ Ανατολικής Μακεδονίας.

Το άλλο τμήμα της ΚΕ συνεδρίασε στην Αθήνα, στις 27 Σεπτέμβρη 1947 με την συμμετοχή μελών της που βρίσκονταν εκεί. Πήραν μέρος τα εξής μέλη της ΚΕ: Στέργιος Αναστασιάδης, Χρύσα Χατζηβασιλείου, Μήτσος Βλαντάς, Παναγιώτης Μαυρομάτης, Κώστας Καραγιώργης, Σωτήρης Σουκαράς και Αχιλέας Μπλάνας. Ο Νίκος Πλουμπίδης παρόλο που βρισκόταν την Αθήνα δεν πήρε μέρος στη συνεδρίαση. «Επίτηδες δεν ήταν παρών», γράφει ο Στέργιος Αναστασιάδης στην έκθεσή του προς το κλιμάκιο του ΠΓ που βρισκόταν στο εξωτερικό (Βλέπε: Φίλιππος Ηλιού: «Ο Ελληνικός Εμφύλιος Πόλεμος- Η Εμπλοκή του ΚΚΕ, Εκδόσεις Θεμέλιο- ΑΣΚΙ, Αθήνα 2004, σελ. 218). Είναι φανερό πως ο Πλουμπίδης έμεινε εκτός συνεδρίασης για να μπορεί να υπάρχει συνέχεια στην καθοδήγηση του κόμματος στην Αθήνα στην περίπτωση που κάτι δεν πήγαινε καλά και η κομματική ηγεσία συλλαμβανόταν.

Οι ημερομηνίες που δόθηκαν, τότε, στη δημοσιότητα, ότι η Ολομέλεια συνήλθε στο διάστημα 12- 15 Σεπτέμβρη ήταν οπωσδήποτε παραπλανητικές και εξυπηρετούσαν συνωμοτικούς σκοπούς.

Και τα δύο αυτά τμήματα της ΚΕ ήταν ισότιμα αν και το πρώτο (των μελών που βρίσκονταν στο εξωτερικό και στο βουνό) αντικειμενικά είχε το προβάδισμα λόγω και του χαρακτήρα των αποφάσεων που πάρθηκαν. Συγκεκριμένα το τμήμα αυτό των μελών της ΚΕ συζήτησε και κατέληξε ομόφωνα σε μια σειρά αποφάσεις. Στη συνέχεια οι αποφάσεις αυτές στάλθηκαν στην Αθήνα όπου επίσης εγκρίθηκαν ομόφωνα- με ορισμένες παρατηρήσεις σε δευτερεύοντα ζητήματα- από το τμήμα των μελών της ΚΕ που συνεδρίασαν εκεί. Γι’ αυτές τις αποφάσεις ενημερώθηκαν και τα υπόλοιπα μέλη της ΚΕ που δεν πήραν μέρος στη συνεδρίαση του ενός ή του άλλου τμήματος, χωρίς να καταγραφεί, από τα στοιχεία που έχουμε, κάποια διαφωνία όσον αφορά τον προσανατολισμό που έδινε η Ολομέλεια στο κόμμα.

Οι εργασίες της ολομέλειας

Στη συνεδρίαση του κλιμακίου της Ελεύθερης Ελλάδας έγιναν δύο εισηγήσεις. Για την πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα, την πορεία του λαϊκοαπελευθερωτικού αγώνα και τα καθήκοντα του κόμματος εισήγηση έκανε ο Ν. Ζαχαριάδης. Για την στρατιωτική κατάσταση και τα άμεσα καθήκοντα του ΔΣΕ εισήγηση έκανε ο Μ. Βαφειάδης.

Το κλιμάκιο αυτό κατέληξε στις εξής αποφάσεις: Ενέκρινε πολιτική απόφαση, το στρατιωτικό σχέδιο επιχειρήσεων του ΔΣΕ γνωστό με την επωνυμία «Σχέδιο Λίμνες» καθώς και απόφαση για τους λεγόμενους δηλωσίες. Τέλος, πήρε μια σειρά οργανωτικά μέτρα για την εκπλήρωση των στόχων που έμπαιναν μπροστά στο κόμμα, το λαϊκό κίνημα και τον ΔΣΕ.

Στη συνεδρίαση του κλιμακίου της Αθήνας εισήγηση έκανε ο Στέργιος Αναστασιάδης μέλος του ΠΓ και υπεύθυνος- μετά τη σύλληψη του Μ. Παρτσαλίδη- για όλη την κομματική δουλειά, παράνομη και νόμιμη. Η εισήγηση του Στ. Αναστασιάδη ουσιαστικά στηρίχθηκε στο υλικό που είχε σταλεί από την συνεδρίαση του κλιμακίου της Ελεύθερης Ελλάδας με την προσθήκη ορισμένων ζητημάτων που προέκυπταν από την κομματική δουλειά στην Αθήνα και γενικότερα στο εσωτερικό της χώρας. Το κλιμάκιο της Αθήνας δεν πήρε καμιά ξεχωριστή απόφαση αλλά ενέκρινε τα σχέδια αποφάσεων του κλιμακίου της Ελεύθερης Ελλάδας με την μόνη διαφορά ότι αποφάσισε πως έπρεπε να αλλάξει το εδάφιο της πολιτικής απόφασης της ολομέλειας που έλεγε ότι «χιλιάδες μέλη του κόμματος αντιμετώπισαν παθητικά τις διώξεις του εχθρού και αντί να βγουν στο βουνό βρέθηκαν στις φυλακές και στις εξορίες». Ακόμη το κλιμάκιο της Αθήνας αποφάσισε ορισμένες τροποποιήσεις ως προς τον τρόπο δημοσίευσης της απόφασης για τους λεγόμενους δηλωσίες.

Για τις αποφάσεις του κλιμακίου της Αθήνας ο Στέργιος Αναστασιάδης, όπως προαναφέραμε ενημέρωσε, μέσω ασυρμάτου, το κλιμάκιο εξωτερικού με έκθεσή του που φέρει τη ημερομηνία 13/10/1947. Στην Έκθεση αυτή (Βλέπε: Φ. Ηλίου, ο.π., σελ. 218-223) ο Αναστασιάδης μεταξύ άλλων αναφέρει: «Άλλαξε μονάχα το σημείο όπου γίνεται λόγος για την ευθύνη των χιλιάδων εξορίστων που προτίμησαν τον δρόμο της εξορίας από τον δρόμο των βουνών. Αυτό το σημείο πρέπει να διορθωθεί γιατί κανένας δεν είπε σ’ αυτούς τους ανθρώπους που να πάνε και πως να πάνε και γι’ αυτό αυτοί δεν φέρνουν καμιά ευθύνη. Πρέπει επίσης να σβηστεί το σημείο που μιλάει για την αποκατάσταση των δηλωσιών, δηλαδή αυτών που έκαναν δηλώσεις κατά τη διάρκεια της πρώτης κατοχής. Σε ότι αφορά τους τωρινούς δηλωσίες η γνώμη μας είναι προς το παρόν να αναβληθεί η δημοσίευση του αντίστοιχου σημείου».

Η πολιτική απόφαση της ολομέλειας και το στρατιωτικό σχέδιο κρατήθηκαν απόρρητα. Στη δημοσιότητα (Ριζοσπάστης 8/10/1947) αποφασίστηκε να δοθεί μόνο μια μακροσκελής «Ανακοίνωση του Προεδρείου» της ολομέλειας κι ένα μέρος της απόφασης για τους «Δηλωσίες», διότι όπως προαναφέραμε το κλιμάκιο της Αθήνας εκτίμησε ότι αυτή η απόφαση δεν έπρεπε προς το παρόν να δοθεί ολόκληρη στη δημοσιότητα.

Πρέπει επίσης να σημειώσουμε ότι ο αναγνώστης μπορεί να βρει αναλυτικά στοιχεία για τη 3η Ολομέλεια και ειδικότερα για τη συνεδρίαση του κλιμακίου της Ελεύθερης Ελλάδας σε τρεις πηγές. Η μία είναι τα ΑΣΚΙ όπου υπάρχει το μέρος του αρχείου του ΚΚΕ που με την διάσπαση του 1968 πέρασε στα χέρια της ομάδας Παρτσαλίδη- Δημητρίου- Ζωγράφου και στη συνέχεια στο «ΚΚΕ Εσωτερικού» όταν εκείνη η ομάδα συγκροτήθηκε σε ξεχωριστό κόμμα. Η άλλη πηγή είναι τα αρχεία του ΚΚΕ. Και η Τρίτη το βιβλίο των Κόντη Βασίλη και Σφέτα Σπυρίδων: «Εμφύλιος Πόλεμος- Έγγραφα από τα Γιουγκοσλαβικά και Βουλγαρικά αρχεία», εκδόσεις ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΣ, Θεσσαλονίκη 1999.

Στα ΑΣΚΙ υπάρχουν στα ρωσικά, και σε ελληνική μετάφραση του 1978, το «Περιληπτικό πρακτικό της συνεδρίασης της ΚΕ του ΚΚΕ και της σύσκεψης της στρατιωτικοπολιτικής ηγεσίας του ΔΣΕ», το σχέδιο «ΛΙΜΝΕΣ» και η απόρρητη απόφαση της Ολομέλειας. Τα υλικά αυτά δημοσιεύτηκαν από τον Φ. Ηλίου στην ΑΥΓΗ (αρχές Ιανουαρίου 1980) και στο βιβλίο του που προαναφέραμε. Τα ίδια υλικά, με κάποιες μικροδιαφορές, βρέθηκαν στα Γιουγκοσλαβικά αρχεία, μεταφράστηκαν και δημοσιεύτηκε στην έκδοση: «Κόντης Βασίλης-Σφέτας Σπυρίδων: «Εμφύλιος Πόλεμος- Έγγραφα από τα Γιουγκοσλαβικά και Βουλγαρικά αρχεία», εκδόσεις ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΣ, Θεσσαλονίκη 1999, σελ. 82-93).

Στο Αρχείο του ΚΚΕ υπάρχουν στα ελληνικά τα σύντομα πρακτικά της συνεδρίασης του Κλιμακίου της ΚΕ της Ελεύθερης Ελλάδας όπως και το σχέδιο «Λίμνες». Δημοσιεύτηκαν στην έκδοση: «Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας, Συλλογή κειμένων, έγγραφα από το Αρχείο του ΚΚΕ», Εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 2016, σελ. 338-356)

                            

Οι αποφάσεις της 3ης Ολομέλειας

Στην πολιτική απόφαση της ολομέλειας διαπιστώνεται πως «ωρίμασαν οι συνθήκες για τη δημιουργία ελεύθερης δημοκρατικής περιοχής με τη δική της κυβέρνηση» κι ότι «ο κίνδυνος ένοπλης αμερικανικής επέμβασης κάνει αναπότρεπτο αυτό το καθήκον που σημαίνει την υπεράσπιση της ανεξαρτησίας της χώρας». Στη συνέχεια υπογραμμίζεται ότι «χωρίς αδυνάτισμα των επίμονων προσπαθειών του ΚΚΕ, ολόκληρου του ΕΑΜ και των άλλων κομμάτων της δημοκρατικής Αριστεράς, που κατευθύνονται προς την ειρήνη και το δημοκρατικό συμβιβασμό που θα οδηγούσε τη χώρα σε ελεύθερες εκλογές, η ολομέλεια αποφασίζει να μεταφέρει αποφασιστικά το κέντρο βάρους όλης της κομματικής δουλειάς στον πολεμικό- επιχειρησιακό τομέα για να ανυψώσει τον ΔΣΕ σε κείνη τη δύναμη που στο συντομότερο δυνατό διάστημα θα οδηγήσει στη δημιουργία ελεύθερης Ελλάδας βασικά σε όλες τις βόρειες περιοχές της χώρας». Η ολομέλεια επίσης, μεταξύ άλλων, διαπίστωσε την ύπαρξη οπορτουνιστικών ταλαντεύσεων μέσα στο κόμμα και κάλεσε στο γρήγορο ξεπέρασμά τους.

Στο Σχέδιο «Λίμνες» ως άμεσος στρατηγικός στόχος του ΔΣΕ προσδιορίστηκε η «δημιουργία ελεύθερης περιοχής στο χώρο της Μακεδονίας και απελευθέρωση ολάκερης της Μακεδονίας-Θράκης με κέντρο τη Θεσσαλονίκη». Για την πραγματοποίηση αυτού του στόχου ως βασική προϋπόθεση το σχέδιο έθετε την μετατροπή του Δημοκρατικού Στρατού σε υπολογίσιμο τακτικό στρατό με τριπλασιασμό της δύναμης του ως την Άνοιξη του 1948. Με δεδομένο ότι στο σχέδιο καταγράφεται ότι ο ΔΣΕ το Σεπτέμβρη του 1947 είχε δύναμη 24.000 ανδρών από τους οποίους παρατακτοί ήταν οι 18.000, ο τριπλασιασμός του σήμαινε παρατακτή δύναμη 50 με 60 χιλιάδων ανδρών.

Η ολομέλεια πήρε μια σειρά οργανωτικά μέτρα στο πλαίσιο υλοποίησης των νεών καθηκόντων του κόμματος και του ΔΣΕ. Συγκεκριμένα αποφάσισε:

Με πρόταση του Ν. Ζαχαριάδη, «ύστερ’ από συνεννόηση που υπάρχει με το ΠΓ στην Αθήνα, σχηματίζονται δύο κλιμάκια του ΠΓ- ένα στην Αθήνα και ένα στην Ελεύθερη Ελλάδα. Το δεύτερο κλιμάκιο θα αποτελείται από τους συντρόφους: Ζαχαριάδη, Ιωαννίδη. Μάρκο, Στρίγκο και Ρούσο. Γραμματεία αυτού του κλιμακίου θα είναι: Οι σύντροφοι Ζαχαρώδης, Ιωαννίδης και Μάρκος.

Τριμερής επιτροπή από τους συντρόφους Ιωαννίδη, Μάρκο και Στρίγκο θα επιβλέπει και εξασφαλίσει επιτόπου όλα τα απαραίτητα πολιτικο- οργανωτικά μέτρα για την εφαρμογή των κομματικών αποφάσεων σχετικά με το ΔΣΕ και του Σχεδίου «Λίμνες». Ο σ. Μάρκος να εξασφαλίσει το ταξίδι του σ. Ιωαννίδη.

Προτείνεται στο ΠΓ της Αθήνας ως το τέλος του Οχτώβρη να επιστρατεύσει και να στείλει στο ΔΣΕ μέσα στα πλαίσια της γενικής στρατολογίας μαχητών: 1.500 μέλη του Κόμματος από την Αθήνα, 600 από τον Πειραιά, 500 από τη Θεσσαλονίκη. Οι επιστρατευμένοι να συγκροτηθούν και προετοιμαστούν ώσπου να εξασφαλιστεί η προώθησή τους. Να οργανωθούν τα κανάλια σ’ αυτές τις πόλεις. Οι γραμματείς των Κομματικών Οργανώσεων σ’ αυτές τις πόλεις να είναι προσωπικά υπεύθυνοι για την επιστράτευση.

Να συνταχθεί απόφαση της Ολομέλειας με βάση την εισήγηση του σ. Ζαχαριάδη και το Σχέδιο «Λίμνες». Η απόφαση δε θα δημοσιευτεί. Άλλη απόφαση θα καθορίζει την κομματική τύχη των δηλωσιών που αναδείχνονται στον πόλεμο. Να σταλεί η απόφαση στο Π Γ στην Αθήνα. Η ανακοίνωση για την 3η Ολομέλεια να δημοσιευτεί στην Αθήνα. Σ’ αυτήν να γίνει και μνεία του θανάτου των μελών της ΚΕ Γ. Σιάντου, Γ. Ζέβγου και Ν. Ζαγουρτζή.

Θεωρείται καταρχήν απαραίτητο ο αρχηγός του ΔΣΕ Θεσσαλίας, σ. Κίσσαβος, και ο αρχηγός Κ. και Δ. Μακεδονίας, σ. Κικίτσας, να αντικατασταθούν και να προετοιμαστούν το γρηγορότερο νέοι, πιο κατάλληλοι διοικητές γι’ αυτή τη δουλειά.

Για την οργάνωση της ασφάλειας στο ΔΣΕ να σταλεί ο σ. Μιχάλης» (Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας, Συλλογή κειμένων, έγγραφα από το Αρχείο του ΚΚΕ», Εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 2016, σελ. 347-348).

Η απόφαση για τους δηλωσίες

Η απόφαση της Ολομέλειας για τους δηλωσίες δεν δημοσιεύτηκε ολόκληρη στον Ριζοσπάστη παρά μόνο το πρώτο μέρος της. Συγκεκριμένα το κείμενο που δημοσιεύτηκε έχεις ως εξής:

«Η 3η Ολομέλεια διαπιστώνει ότι η απόφαση του 7ου Συνεδρίου για το ξεκαθάρισμα απ’ τους δηλωσίες πραγματοποιήθηκε και αποφασίζει, ότι στο εξής οι κομματικές οργανώσεις μπορούν να δέχονται αιτήσεις για την αποκατάσταση στο ΚΚΕ από πρώην δηλωσίες της πιο πάνω κατηγορίας, που με τα έργα τους απόδειξαν ότι ξαναπόχτησαν το δικαίωμα και την τιμή να γίνουν μέλη του ΚΚΕ. Οι κομματικές οργανώσεις θα αποφασίζουν και για το κατά πόσο οι δηλωσίες που αποκαταστένονται θα περνούν απ’ το στάδιο του δόκιμου μέλους του ΚΚΕ. Οι αποφάσεις για αποκατάσταση δηλωσιών ελέγχονται και επικυρώνονται απ’ τις επιτροπές πόλης και γνωστοποιούνται με όλα τα στοιχεία και στο ΠΓ της ΚΕ» (Ριζοσπάστης 8-10-1947).

Η απόφαση όμως είχε κι ένα δεύτερο μέρος. Αλλά και από το πρώτο μέρος που δημοσιεύτηκε λείπε ένα σημείο. Το πρώτο μέρος μιλούσε για δηλωσίες της 4ης Αυγούστου και της πρώτης κατοχής: Ολόκληρη η ακριβής φάση έχει ως εξής: «Η Ολομέλεια διαπιστώνει ότι η απόφαση του 7ουΣυνεδρίου για το ξεκαθάρισμα απ’ τους δηλωσίες της 4ης Αυγούστου και της 1ης κατοχής πραγματοποιήθηκε…».

Το δεύτερο, αδημοσίευτο μέρος της απόφασης για τους δηλωσίες είναι το παρακάτω: «Η Ολομέλεια διευκρινίζει ότι δήλωση που γένηκε με γνώση του Κόμματος, γιατί ο αγωνιστής έπρεπε να συνεχίσει τον αγώνα του, θεωρείται πως δεν έγινε. Επίσης, αγωνιστής που με δήλωση ξεγέλασε τον εχθρό και βγήκε στο βουνό για να προσφέρει τον εαυτό του στον αγώνα, δεν θεωρείται δηλωσίας. Για κάθε τέτοια περίπτωση τα αποδειχτικά στοιχεία πρέπει να ‘ναι απόλυτα πειστικά».

Αναφορά γι’ αυτό τον τρόπο δημοσίευσης της απόφασης για τους δηλωσίες υπάρχει στην έκθεσή του Στέργιου Αναστασιάδη προς το κλιμάκιο της Ελεύθερης Ελλάδας, στην οποία αναφερθήκαμε στην αρχή. Ας την ξαναθυμηθούμε. Γράφει ο Αναστασιάδης: «Πρέπει επίσης να σβηστεί το σημείο που μιλάει για την αποκατάσταση των ‘‘δηλωσιών’’, δηλ. αυτών που έκαναν δήλωση τον καιρό ης πρώτης κατοχής. Σε ό,τι άφορά τους σημερινούς ‘‘δηλωσίες’’ εκφράσαμε τι γνώμη να αναβληθεί προσωρινά ή δημοσίευση του αντίστοιχου σημείου».

Την επιχειρηματολογία βάσει της οποίας αποφασίστηκαν όλα αυτά από το κλιμάκιο της Αθήνας δεν την γνωρίζουμε. Είναι πολύ πιθανό- λόγω της αδυναμίας που υπήρχε να βγει πολύ κόσμος από τις πόλεις στο βουνό- να εκτιμήθηκε ότι το δεύτερο σκέλος της απόφασης, αν δημοσιευόταν, θα μπορούσε να αξιοποιηθεί ως καμουφλάζ όχι μόνο από αυτούς που ειλικρινά ήθελαν να ξεγελάσουν τον αντίπαλο και να περάσουν στον ΔΣΕ αλλά και από εκείνους που είχαν άλλους σκοπούς. Επιπλέον η δημοσίευση της φράσης ότι «δήλωση που γένηκε με γνώση του Κόμματος, γιατί ο αγωνιστής έπρεπε να συνεχίσει τον αγώνα του, θεωρείται πως δεν έγινε», ενδεχομένως να κρίθηκε ότι δημιουργούσε περισσότερα προβλήματα καθώς θα υποψίαζε τις αρχές δίωξης του κομμουνισμού σε βάρος των αγωνιστών. Εν πάση περιπτώσει όλα αυτά είναι μόνο λογικές υποθέσεις

Η εκ των υστέρων κριτική στην ολομέλεια

Όπως αναφέραμε στην αρχή η 3η ολομέλεια δέχτηκε έντονη κριτική στη μετεμφυλιακή περίοδο- που φτάνει ως τις μέρες- για δύο λόγους: Συνήλθε με μεγάλη καθυστέρηση και πήρε ανεδαφικές αποφάσεις. Πρόκειται για μια εντελώς τυπική- γραφειοκρατική κριτική. Στην ουσία, η Ολομέλεια ήρθε να επικυρώσει αποφάσεις που σε πρακτικό επίπεδο είχαν ληφθεί από τα όργανα του κόμματος πολύ νωρίτερα. Ο προσανατολισμός του κόμματος, για παράδειγμα, στη μετατόπιση του κέντρου βάρους της κομματικής δουλειάς στην ένοπλη πάλη είχε δοθεί με απόφαση του Π.Γ από τον Φεβρουάριο του 1947. Γράφει ο Ν. Ζαχαριάδης στον υπόμνημά του προς τον Στάλιν με ημερομηνία 13-5-1947: «Το Πολιτικό Γραφείο της Κεντρικής Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας σε συνεδρίασή του στα μέσα του Φλεβάρη 1947, αφού εξέτασε την κατάσταση κατάληξε ότι το δημοκρατικό κίνημα συνεχίζοντας την πλήρη εκμετάλλευση όλων των νόμιμων δυνατοτήτων, πρέπει να θεωρεί ότι η ένοπλη πάλη γίνεται κυρίαρχη και πήρε σε σχέση μ’ αυτά μια σειρά πρακτικών μέτρων» (Φ. Ηλιού, στο ίδιο σελ. 96. Ο ισχυρισμός του Ριζοσπάστη ότι αυτό το έγγραφο βρίσκεται στα αρχεία του ΚΚΕ μπορεί να ευσταθεί υπό την προϋπόθεση ότι δεν είναι πανομοιότυπο με αυτό που δημοσιεύει ο Φ. Ηλιού καθώς η δημοσίευση του τελευταίου βασίζεται σε μετάφραση από το Ρωσικό κείμενο).

Επίσης, η δημιουργία σταθερά απελευθερωμένης περιοχής από τον ΔΣΕ με δική της κυβέρνηση προϋπάρχει, των αποφάσεων της 3ης Ολομέλειας, ως στόχος. Συγκεκριμένα, στις 17 Απριλίου του 1947 ο Ζαχαριάδης και ο Ιωαννίδης έστειλαν αναλυτικές οδηγίες στο Μάρκο Βαφειάδη για προετοιμασία του ΔΣΕ, στρατιωτικά και πολιτικά, ώστε αυτός να είναι σύντομα σε θέση να καταλάβει τη Θεσσαλονίκη και να δημιουργήσει ελεύθερη περιοχή στη Μακεδονία και τη Θράκη. Διαβάζουμε, ανάμεσα σε άλλα: «Για να ματαιωθεί το εχθρικό σχέδιο, ο ΔΣΕ πρέπει να προχωρήσει στην εκπλήρωση του βασικού προορισμού του μετατρέποντας το σημερινό ανταρτοπόλεμο σε τακτικό πόλεμο, με άμεση επιδίωξη τη δημιουργία ελεύθερης περιοχής όχι μόνο σε ορεινές περιοχές, μα και σε βασικούς από οικονομικοπολιτική σημασία νομούς. Τα γεγονότα δείχνουν ότι οι νομοί για τον εχθρό αποτελούν το πιο αδύνατο και νευραλγικό σημείο και εκεί που το λαϊκοδημοκρατικό κίνημα συγκεντρώνει ευνοϊκές πολιτικοκοινωνικές προϋποθέσεις είναι η Μακεδονία με κέντρο τη Θεσσαλονίκη.

Έτσι από τα πράγματα, σήμερα, βασική επιδίωξη του ΔΣΕ πρέπει να είναι η κατάληψη της Θεσσαλονίκης και στην περίπτωση που επιτευχθεί θα φέρει αποφασιστική αλλαγή στην κατάσταση και θα λύσει βασικά όλο το πρόβλημά μας.

Είναι δυνατή η επίτευξη ενός τέτοιου αντικειμενικού σκοπού; Είναι δυνατή κάτω από δυο προϋποθέσεις. Πρώτον: Το Γενικό Αρχηγείο του ΔΣΕ, συνεχίζοντας αδιάκοπα και ακούραστα την πάλη, μαζί με την πάλη που διεξάγει και πρέπει να διεξάγει όλο το δημοκρατικό κίνημα σε όλη τη χώρα, θα προκαλέσει φθορά και αποσύνθεση των αντίπαλων δυνάμεων σε τέτοιο σημείο, ώστε όταν δοθεί το χτύπημα στη Θεσσαλονίκη η εξάντληση των εχθρικών δυνάμεων θα έχει φθάσει στο ανώτατο σημείο και η δυνατότητα αντενεργειών θα περιοριστεί στο ελάχιστο.

Δεύτερο: Για να διεξαχθεί με επιτυχία τέτοια επιχείρηση, το Γενικό Αρχηγείο πρέπει να προετοιμάσει, να εκπαιδεύσει και να εφοδιάσει τις ετοιμοπόλεμες εφεδρικές δυνάμεις που μένουν όξω από τις άλλες επιχειρήσεις, στη βάση ενός καλά δουλεμένου επιτελικού σχεδίου, να επιφέρει αιφνιδιαστικό κτύπημα στη Θεσσαλονίκη, που θα κρίνει βασικά και την έκβαση για όλη τη Θράκη και Μακεδονία, ίσως και την Ήπειρο, και θα απωθήσει το θέατρο των επιχειρήσεων προς Θεσσαλία και Κεντρική Ελλάδα» (Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας, Συλλογή κειμένων, έγγραφα από το Αρχείο του ΚΚΕ», Εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 2016, σελ. 334-335).

Περί ελεύθερης περιοχής με δική της κυβέρνηση είχε κάνει λόγο και ο Μιλτιάδης Πορφυρογένης στο Συνέδριο του Γαλλικού ΚΚ στο Στρασβούργο: «Σήμερα γίνεται ολοένα και πιο φανερό, ότι στις ακούραστες προσπάθειες του ΕΑΜ και του δημοκρατικού κόσμου για Λαϊκή Συμφιλίωση και κατευνασμό, μόνο η αποφασιστική πολεμική επίδοση και ανάπτυξη του Δημοκρατικού Στρατού μπορεί να εξαναγκάσει την αντίδραση να σκεφθεί σοβαρές υποχωρήσεις, σαν αυτές που διαγράφονταν την Άνοιξη, μα τις ματαίωσε η ξετσίπωτη αμερικάνικη ιμπεριαλιστική παρεμβολή. Και η αποφασιστική επίδοση και ανάπτυξη του Δημοκρατικού Στρατού της Ελλάδας μπροστά στο γεγονός της αμερικανοαγγλικής και μοναρχοφασιστικής αδιαλλαξίας τείνει ν’ αποκρυσταλλωθεί και αποκρυσταλλώνεται κιόλας προς τη δημιουργία μιας Λεύτερης Δημοκρατικής Ελλάδας με δική της ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ και δική της κρατική υπόσταση», είχε πει ο Πορφυρογένης (Ριζοσπάστης 28-6-1947).

Απ’ όλα τα παραπάνω και από πλήθος άλλων στοιχείων προκύπτει ξεκάθαρα πως το ΚΚΕ δεν περίμενε την 3η Ολομέλεια για να θέσει τους βασικούς στόχους του ΔΣΕ και να προσανατολίσει τα μέλη του ολοκληρωτικά στην ένοπλη πάλη. Που βρίσκεται επομένως η πραγματική αιτία για το γεγονός ότι δεν κατάφερε να πετύχει στους στόχους που έθετε;

Η ορθή προσέγγιση του προβλήματος

Έχει διατυπωθεί εδώ και πολλά χρόνια η εκτίμηση πως το 1946 ήταν η πιο ευνοϊκή χρονιά ώστε το ΚΚΕ και το ΕΑΜικό κίνημα να πάρουν την κατάσταση στα χέρια τους. Η άποψη αυτή είναι η πλέον ορθή καθώς τότε ο αντίπαλος δεν είχε καταφέρει ακόμα να ελέγξει τον κρατικό μηχανισμό και να δημιουργήσει τις αναγκαίες γι’ αυτόν δυνάμεις καταστολής, η Μ. Βρετανία έπνεε τα λοίσθια και οι ΗΠΑ δεν είχαν ακόμη αναμειχθεί στο ελληνικό ζήτημα.

Είναι αλήθεια ότι στην 2η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ (Φεβρουάριος 1946) εξετάστηκε το ζήτημα της εξέγερσης. Αντί δηλαδή να ακολουθηθεί ο δρόμος της μακρόχρονης ένοπλης πάλης να πραγματοποιηθεί εξέγερση στα βασικά αστικά κέντρα της χώρας και το ζήτημα της εξουσίας να λυθεί σε μερικές ημέρες ή εβδομάδες.

Το ΚΚΕ εγκατέλειψε γρήγορα την ιδέα της εξέγερσης καθώς αυτή ήταν η συμβουλή των αδελφών κομμάτων και κυρίως του ΚΚΣΕ που προέκριναν το προοδευτικό- σταδιακό πέρασμα στην ένοπλη πάλη. Γράφει ο Μήτσος Παρτσαλίδης, μέλος τότε του Π.Γ: «Κατά την επίσκεψη της ΕΑΜικής αντιπροσωπείας στη Μόσχα, στις αρχές του 1946, μου δόθηκε η ευκαιρία να ενημερώσω τους συντρόφους του τμήματος εξωτερικών σχέσεων της ΚΕ του αδελφού κόμματος για την προοπτική της ηγεσίας του κόμματός μας σχετικά με την εξέλιξη της κατάστασης στην Ελλάδα. Τόνισα πως με τις συνεχιζόμενες σφαγές των αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης φαίνεται πολύ δύσκολη η αποφυγή της ένοπλης αναμέτρησης. Ελπίζουμε πως τώρα δεν υπάρχουν τα εμπόδια του πολέμου για την πλήρη ανάπτυξη της συμπαράστασης προς το λαό μας. Η συμβουλή της καθοδήγησης του ΚΚΣΕ ήτανε: Τώρα να πάρετε μέρος στις εκλογές. Μετά βλέποντας και κάνοντας. Ανάλογα με την εξέλιξη της κατάστασης τότε, το κέντρο βάρους θα μπορούσατε να το ρίξετε πότε στις νόμιμες μορφές πάλης και πότε στον ένοπλο αγώνα» (Μήτσος Παρτσαλίδης: «Διπλή αποκατάσταση της Εθνικής Αντίστασης», Εκδόσεις ΘΕΜΕΛΙΟ, Αθήνα1978, σελ. 199).

Άκρως ενδιαφέροντα πάνω στο θέμα που εξετάζουμε είναι και όσα κατέθεσε ο Μ. Παρτσαλίδης μιλώντας στην 7η ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ το 1950: «Η υπόδειξη της ΚΕ του Π.Κ.Κ. (μπ) για συμμετοχή μας στις εκλογές- είπε μιλώντας στην ολομέλεια ο Μ. Παρτσαλίδης- είχε το νόημα που σας είπα. Θα μπορούσαμε ανάλογα με τις εξελίξεις πότε το κέντρο βάρους να το ρίξουμε στον ένοπλο αγώνα, πότε στις νόμιμες μορφές. Και όπως είναι γνωστό συνοδευόταν με μία άλλη υπόδειξη ότι αυτή τη στιγμή πανελλαδική εξέγερση δεν είναι σκόπιμη. Άλλο το ζήτημα της ένοπλης αυτοάμυνας που αναπτυσσόταν και δεν μπορούσε παρά ν’ αναπτυχθεί» («Η 7η ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ, 14- 18/5/1950, εισηγήσεις, λόγοι, αποφάσεις, μόνο για εσωκομματική χρήση”, σελ. 36).

Οι σοβιετικοί είχαν τους δικούς τους λόγους- και μάλιστα πολύ σοβαρούς- να απορρίπτουν την εξέγερση. Το 1946 δεν είχε ακόμη υπογραφεί η συνθήκη ειρήνης με την οποία θα έμπαινε και τυπικά τέρμα στον Β’ παγκόσμιο πόλεμο. Επίσης ο ιμπεριαλισμός είχε κάνει σαφές τόσο με την ρίψη των ατομικών βομβών στην Ιαπωνία όσο και με τα ψυχροπολεμικά κηρύγματα του Τσώρτσιλ στο Φούλτον πως άνοιγε έναν νέο κύκλο αντιπαράθεσης με την Σοβιετική ένωση και το διεθνές κομμουνιστικό κίνημα, τα όρια του οποίου ήταν αδιευκρίνιστα και κανείς δεν μπορούσε να αποκλείσει το ενδεχόμενο ενός νέου θερμού πολέμου.

Η ΕΣΣΔ συνεπώς είχε κάθε λόγο να επιθυμεί διακαώς την υπογραφή της συνθήκης ειρήνης και να εξασφαλίσει μέσα από αυτή τη ειρήνη τα λαϊκοδημοκρατικά καθεστώτα της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης. Δεν πρέπει να μας διαφεύγει ότι μια σειρά χώρες που μετά τον πόλεμο βρέθηκαν στο στρατόπεδο της λαϊκής δημοκρατίας και του σοσιαλισμού, κατά τη διάρκεια του πολέμου ήταν με το μέρος του φασιστικού άξονα (Βουλγαρία, Ρουμανία, Ουγγαρία, ουσιαστικά δε και η Αλβανία). Ακόμη δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο ιμπεριαλισμός έκανε ότι μπορούσε να πάρει με το μέρος του την Πολωνία διατηρώντας έτσι μια δίοδο προς τα σύνορα της ΕΣΣΔ και φυσικά ένα μέρος της παλιάς «υγειονομικής ζώνης» γύρω από αυτή.

Η πραγματικότητα αυτή φανερώνει πως η Σοβιετική ένωση πήγαινε στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων ουσιαστικά μόνη, χωρίς ισχυρά διεθνή ερείσματα, και με στόχο να διαφυλάξει μια σειρά ευάλωτες κατακτήσεις του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη. Να γιατί υπήρξε τόσο προσεκτική απέναντι στο ελληνικό ζήτημα.

Η λύση που τελικά επιλέχτηκε από το ΚΚΕ, το σταδιακό πέρασμα, δηλαδή, στην ένοπλη πάλη σήμαινε και τη σταδιακή οργάνωση και δράση στρατού. Ο στρατός όμως για να δημιουργηθεί χρειάζεται όπλα και τα όπλα που είχε κρύψει το ΚΚΕ με την συμφωνία της Βάρκιζας δεν επαρκούσαν για να φτιάξει γρήγορα τον στρατό που χρειαζόταν για να πετύχει τους στόχους του.

Από που θα βρίσκονταν τα όπλα; Μα φυσικά από την ΕΣΣΔ και τις λαϊκές δημοκρατίες. Κι αυτή ακριβώς η πηγή επιλέχθηκε από τη στιγμή που εγκαταλείφθηκε η ιδέα της πανεθνικής εξέγερσης. Τι σήμαινε όμως αυτή η επιλογή για την προοπτική του ένοπλου αγώνα του ΔΣΕ; Σήμαινε πολύ απλά ότι η εξέλιξη του αντάρτικου κινήματος εντασσόταν στους περιορισμούς που έβαζε για τη Σοβιετική Ένωση και τις λαϊκές δημοκρατίες ο διεθνής συσχετισμός δυνάμεων. Κι αυτοί οι περιορισμοί, όπως αποδείχτηκε λειτούργησαν αντιστρόφως ανάλογα με τις προοπτικές νίκης ή διαφορετικής θετικής εξέλιξης που είχε το κίνημα στην Ελλάδα.

Η διάσκεψη για την ειρήνη και το οριστικό κλείσιμο του β’ παγκοσμίου πολέμου άρχισε στο Παρίσι στις 29 Ιουλίου του 1946. Η συνθήκη ειρήνης υπογράφηκε τελικά στις 10/2/1947. Στο διάστημα αυτό ένας νέος σκόπελος εμφανίστηκε που εμπόδιζε την εκδήλωση ανοικτής συμπαράστασης και βοήθειας προς τον ΔΣΕ από μέρους των λαϊκών δημοκρατιών και της ΕΣΣΔ. Στις 19/12/1946 το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ αποφάσισε την σύσταση και αποστολή στην Ελλάδα Διεθνούς Επιτροπής Ερευνάς η οποία θα εξέταζε τις καταγγελίες της κυβέρνησης των Αθηνών για παραβιάσεις των συνόρων της χώρας από τη Βουλγαρία, τη Γιουγκοσλαβία και την Αλβανία και ενίσχυση του ΔΣΕ με στρατιωτικές δυνάμεις αυτών των χωρών. Η διεθνής επιτροπή ήρθε στην Ελλάδα στις 29 Ιανουαρίου του 1947 και έμεινε περίπου τρεισήμισι μήνες διεξάγοντας έρευνες, διενεργώντας ανακρίσεις κ.ο.κ.

Όπως γίνεται αντιληπτό στο διάστημα που η Επιτροπή βρισκόταν σε ελληνικό έδαφος η αποστολή βοήθειας στον ΔΣΕ από το εξωτερικό περιορίστηκε σημαντικά. Δινόταν με το σταγονόμετρο για ευνόητους λόγους. Κι αυτό το γεγονός είναι ταυτόχρονα και η βασική αιτία που εξηγεί γιατί άργησε τόσο η ανάπτυξη του ΔΣΕ καθώς και η παροχή της απαραίτητης βοήθειας από τις λαϊκές δημοκρατίες και την ΕΣΣΔ.

Επίσης, μέσα στο 1947 είχε οργανωθεί το αστικό κράτος και τα όργανα καταστολής του, είχε εκκαθαριστεί από κομμουνιστές, αριστερούς και δημοκράτες ο κρατικός μηχανισμός, ο στρατός, η αστυνομία και είχε χτυπηθεί το λαϊκό κίνημα μέσω της τρομοκρατίας, των μαζικών διώξεων, των συλλήψεων, των φυλακίσεων και εκτοπίσεων. Επιπλέον, με τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις που πραγματοποίησε ο αστικός στρατός από τον Μάρτη ως τον Ιούλη του ’47, αν και δεν έγινε κατορθωτός ο αντικειμενικός στόχος της διάλυσης του ΔΣΕ, εντούτοις επιτεύχθηκε να αδειάσει η ύπαιθρος από αγροτικό πληθυσμό (σε 800.000 υπολογίζονται οι ξεσπιτωμένοι κάτοικοι της υπαίθρου που οδηγήθηκαν βίαια στα αστικά κέντρα), ιδιαίτερα στις περιοχές από τις οποίες ο Δημοκρατικός Στρατός αντλούσε νέες δυνάμεις. Τέλος τον Μάρτιο του 1947 εξαγγέλθηκε το δόγμα Τρούμαν και οι ΗΠΑ ανάλαβαν το ρόλο της Μ. Βρετανίας στην Ελλάδα.

Η πραγματικότητα αυτή υπογραμμίζει τις ευθύνες της τόσο της ηγεσίας του ΚΚΕ όσο και του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος που δεν στάθμισαν όπως έπρεπε την κατάσταση, δεν ανέλυσαν σωστά τον εσωτερικό και διεθνή συσχετισμό δυνάμεων, δεν εκτίμησαν το χρόνο όπου οι συνθήκες ήταν ευνοϊκές για το κίνημα και δεν επέλεξαν τις κατάλληλες λύσεις, όπως ήταν η εκδήλωση πανεθνικής εξέγερσης μέσα στο 1946, ούτως ώστε να εξασφαλιστούν τα μέγιστα δυνατά, θετικά αποτελέσματα. Ο αναγνώστης δεν θα πρέπει να ξεχνάει ότι ο Λένιν μπροστά στην Οκτωβριανή επανάσταση υπογράμμιζε στους μπολσεβίκους ότι η επανάσταση ως προς την εκτέλεσή της είναι τέχνη. «Χθες ήταν νωρίς- αύριο θα είναι αργά» τόνιζε. Κι αυτό τον κανόνα για κάθε επανάσταση παραγνώρισαν τόσο το ΚΚΕ όσο και το διεθνές κομμουνιστικό κίνημα.

Παρόλα αυτά η έκβαση του αγώνα του ΔΣΕ δεν οφείλεται αποκλειστικά ούτε στις υπεραισιόδοξες αποφάσεις της 3ης Ολομέλειας ούτε στις προαναφερόμενες καθυστερήσεις. Το αποτέλεσμα θα μπορούσε να είναι διαφορετικό- ενδεχομένως ένας θετικός συμβιβασμός- αν δεν συνέβαιναν ορισμένες άλλες εξελίξεις στη συνέχεια με σοβαρότερη την αλλαγή του συσχετισμού δυνάμεων στα Βαλκάνια.

Facebook
Twitter
Telegram
WhatsApp
Email
Ηλεκτρονική Βιβλιοθήκη
Εργατικός Αγώνας