Εργατικός Αγώνας

Οι νέες τεχνολογίες και η εργατική τάξη (μέρος 1ο)

Ο Εργατικός Αγώνας επιχειρεί να ανοίξει μια συζήτηση για την προοπτική της εργατικής τάξης στο σύγχρονο κόσμο με την είσοδο των νέων τεχνολογιών και τις νέες εργασιακές σχέσεις που αυτές επιβάλλουν. Στα πλαίσια αυτά, δημοσιεύει μια εργασία του Γεράσιμου Αραβανή υπό τον γενικό τίτλο «Οι νέες τεχνολογίες, οι επιπτώσεις στους εργαζόμενους και την καπιταλιστική οικονομία, η προοπτική της εργατικής τάξης». Η εργασία θα δημοσιεύεται σε «αυτοτελή» επιμέρους τμήματα και, με την ολοκλήρωσή της, θα δοθεί στο σύνολό της με τη μορφή ηλεκτρονικού βιβλίου. Σήμερα δημοσιεύουμε το πρώτο μέρος:

 

Χαρακτηριστικό γνώρισμα της εποχής του καπιταλισμού που το τονίζουν οι Μαρξ και Έγκελς σε όλα τα κείμενά τους από το Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος ακόμη, είναι η επαναστατικοποίηση των μέσων παραγωγής, δηλαδή των σχέσεων παραγωγής και του συνόλου των κοινωνικών σχέσεων και αυτό σε διάκριση του καπιταλισμού από προηγούμενους κοινωνικοοικονομικούς σχηματισμούς. «Η αστική τάξη», γράφουν,
«δεν μπορεί να υπάρχει χωρίς να επαναστατεί αδιάκοπα τα εργαλεία παραγωγής, δηλαδή τις σχέσεις παραγωγής, δηλαδή όλες τις κοινωνικές σχέσεις. Αντίθετα η αμετάβλητη διατήρηση του παλιού τρόπου παραγωγής αποτελούσε τον πρώτο όρο της ύπαρξης για όλες τις προηγούμενες βιομηχανικές τάξεις. Η συνεχής ανατροπή της παραγωγής, ο αδιάκοπος κλονισμός όλων των κοινωνικών σχέσεων, η αιώνια αβεβαιότητα και κίνηση, διακρίνουν την αστική εποχή από όλες τις προηγούμενες. Διαλύονται όλες οι στέρεες και σκουριασμένες σχέσεις με την ακολουθία τους από παλιές σεβάσμιες παραστάσεις και αντιλήψεις και όλες όσες καινούργιες διαμορφώνονται παλιώνουν πριν προλάβουν να αποστεωθούν. Κάθε τι το κλειστό και το στεκούμενο εξατμίζεται, κάθε τι που ήταν ιερό βεβηλώνεται και τέλος οι άνθρωποι αναγκάζονται να αντικρίζουν με νηφάλιο μάτι τη θέση τους στη ζωή και τις αμοιβαίες σχέσεις τους[1].

Το εξαιρετικό αυτό απόσπασμα από το Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος, έχει γραφτεί στην περίοδο του ελεύθερου συναγωνισμού, του προμονοπωλιακού καπιταλισμού. Στις συνθήκες του ιμπεριαλισμού, του μονοπωλιακού καπιταλισμού και στη σημερινή βαθμίδα ανάπτυξης του, αυτή του κρατικομονοπωλιακού καπιταλισμού, η αδιάκοπη επαναστατικοποίηση των εργαλείων παραγωγής υπόκειται σε μια σειρά τροποποιήσεις από την ανάπτυξη του μονοπωλίου και ακόμα περισσότερο από την ανάπτυξη του ΚΜΚ. Από τη μια η τεχνική μπορεί να αναπτύσσεται στις μέρες μας με απίστευτη ταχύτητα,[2] από την άλλη όμως το καπιταλιστικό μονοπώλιο, όπως και κάθε μονοπώλιο, γεννάει αναπόφευκτα την τάση προς τη στασιμότητα και το σάπισμα. Στο βαθμό που καθορίζονται, έστω και προσωρινά, μονοπωλιακές τιμές, στον ίδιο βαθμό εξαφανίζονται ως ένα ορισμένο σημείο τα κίνητρα για την τεχνική και συνεπώς και για κάθε άλλη πρόοδο και κίνηση προς τα μπρός, στον ίδιο βαθμό παρουσιάζεται σε συνέχεια και η οικονομική δυνατότητα να συγκρατηθεί τεχνητά η τεχνική πρόοδος[3]. Μια σύγχρονη περίπτωση στασιμότητας και σαπίσματος αποτελεί π.χ. η χρεοκοπία της Ένρον του αμερικάνικου μονοπωλίου στον ενεργειακό τομέα τον Δεκέμβρη του 2001 και η ενεργειακή κρίση που προέκυψε στη Καλιφόρνια το 2000-2001. Μια άλλη χαρακτηριστική περίπτωση είναι η μονοπωλιακή θέση στην αγορά των ΗΠΑ των εταιριών καλωδιακών συνδέσεων. Οι ΗΠΑ βρίσκονται στην 28η θέση παγκοσμίως στην ταχύτητα πρόσβασης στο διαδίκτυο και ο λόγος είναι ότι κατέχοντας μονοπωλιακή θέση στην αγορά των ΗΠΑ οι εταιρείες καλωδιακών συνδέσεων δεν έχουν κίνητρο να επενδύσουν στα δίκτυα οπτικών ινών, απλώς εξαρτούν τους δήμους και τους αναγκάζουν να διατηρούν κλασσικές καλωδιακές συνδέσεις και τις πολιτείες να βγάζουν νόμους που να απαγορεύουν την εγκατάσταση οπτικών ινών[4].   Αλλά υπάρχουν και πολλές άλλες εκδηλώσεις διατήρησης του μονοπωλιακού ελέγχου, όπως η νομοθεσία που είναι φιλομονοπωλιακή, ο καθορισμός και ο έλεγχος των πνευματικών δικαιωμάτων, η καθιέρωση του κοπυράιτ, ο έλεγχος των ευρεσιτεχνιών, η ρήτρα του απορρήτου και η απαγόρευση πληροφοριών από τους υπαλλήλους της για τις δραστηριότητες της επιχείρησης, η καθιέρωση προτύπων που επιβάλει η δύναμη του μονοπωλίου τα οποία με τη σειρά τους οδηγούν στην τυποποίηση υπηρεσιών και προϊόντων που δυσκολεύουν πολύ στο να εισέλθει νέος ανταγωνιστής κ.α.

Στην ιστορία της ανθρώπινης εξέλιξης υπάρχουν πολλοί σημαντικοί σταθμοί που έδωσαν μεγάλη ώθηση στην πρόοδο. Η εξημέρωση των ζώων ήταν πολύ μεγάλη πρόοδος, ιδιαίτερα όταν το βόδι εξημερώθηκε και ζεύτηκε στο αλέτρι και κατ’ αυτόν τον τρόπο επιτάχυνε τη μετάβαση από την επιβίωση μέσω του κυνηγιού στη γεωργία. Η γεωργία εξασφάλιζε πιο άφθονη και αξιόπιστη τροφή διαμορφώνοντας τις προϋποθέσεις σταδιακής ανάπτυξης των πόλεων, να σημειώσουμε ακόμη την εφεύρεση της γραφής, το σύστημα της αρίθμησης, την πυρίτιδα, στη συνέχεια την τυπογραφία, την πυξίδα και την εφεύρεση της ναυπηγικής που επέτρεψε μεγάλα ταξίδια και ανακαλύψεις.

Η μεγάλη όμως επιτάχυνση των εξελίξεων συντελείται στην εποχή του καπιταλισμού τα τελευταία 250 χρόνια και αρχίζει με τη βιομηχανική επανάσταση, την πρώτη βιομηχανική επανάσταση, όπως αναφέρεται. Η ανακάλυψη της ατμομηχανής ήταν το πρώτο και σημαντικότερο βήμα, αφού επέτρεψε να ξεπεραστούν στην παραγωγή τα όρια που έθετε η χρήση της μυϊκής δύναμης των ανθρώπων και των ζώων και να παράγονται πρωτόγνωρες ποσότητες ενέργειας. Η ατμομηχανή ήταν η σημαντικότερη ανακάλυψη αυτής της περιόδου, δεν ήταν όμως η μοναδική. Την ίδια χρονική περίοδο υπήρξε πλήθος άλλων ανακαλύψεων στην μηχανολογία, τη χημεία, τη μεταλλουργία και σε άλλους κλάδους και όλα αυτά οδηγούν στα εργοστάσια και στη μαζική παραγωγή, στους σιδηροδρόμους και στα μέσα μαζικής μεταφοράς. «Η βιομηχανική επανάσταση εγκαινίασε την πρώτη εποχή των μηχανών για την ανθρωπότητα- για πρώτη φορά κινητήριος δύναμη της προόδου μας ήταν η τεχνολογική καινοτομία- και ήταν η πιο ριζική εποχή μετασχηματισμού που γνώρισε ποτέ ο κόσμος», γράφουν οι Erik Brynjolfsson και Andrew McAfee, στο βιβλίο τους «Η θαυμαστή εποχή της νέας τεχνολογίας»[5].

Σ’ αυτή την περίοδο αναπτύσσεται ταχύτατα η μεγάλη βιομηχανία, αναπτύσσονται και κυριαρχούν οι καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής, είναι η περίοδος των αστικών επαναστάσεων, η αύξηση της μισθωτής εργασίας και της εργατικής τάξης. Σ’ αυτή την περίοδο μέσα του 19ου αιώνα οι Μαρξ και Ένγκελς διαμορφώνουν τη Θεωρία τους, τον επιστημονικό σοσιαλισμό, δημιουργούν το πολιτικό κόμμα της εργατικής τάξης.

Η μεγάλη ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων αύξησε κατακόρυφα τον παραγόμενο πλούτο, αναπτύχθηκε η επιστήμη, αυξήθηκαν οι ανακαλύψεις, στην πορεία άλλαξε η ζωή των ανθρώπων γενικά, αντιμετωπίστηκαν σταδιακά ασθένειες που αποτέλεσαν μάστιγα τους προηγούμενους αιώνες, αυξήθηκε το προσδόκιμο ζωής, μειώθηκε ο αναλφαβητισμός, απέσπασαν οι εργαζόμενοι σταδιακά ανθρώπινα και δημοκρατικά δικαιώματα. Όμως οι αντιλήψεις ότι θα επωφεληθεί και μάλιστα εξίσου το σύνολο όλων των κοινωνιών και όλων των ανθρώπων , όλων των κοινωνικών τάξεων διαψεύστηκαν παταγωδώς. Οπωσδήποτε οι συνθήκες ζωής δεν παρέμειναν αναλλοίωτες, αλλά σε κάθε εποχή οι ανθρώπινες ανάγκες εμφανίζονται με διαφορετικό τρόπο και άλλο μέγεθος και σε διαφορετικό επίπεδο. Προβλήματα αμβλύνθηκαν, άλλα όμως εμφανίστηκαν με πολύ πιο οξυμένο τρόπο και το κυριότερο η ψαλίδα των ανισοτήτων δεν έκλεισε αντίθετα άνοιξε ακόμη περισσότερο. Στη μια πλευρά, την πλευρά των κυρίαρχων τάξεων, η συσσώρευση του πλούτου και στην άλλη η φτώχεια και η δυστυχία που περιγράφουν στα έργα τους οι μεγάλοι λογοτέχνες της περιόδου της βιομηχανικής επανάστασης και που μελέτησε για την περίπτωση της Αγγλίας και παρουσίασε ο Ένγκελς σε στο έργο του  H κατάσταση των εργαζόμενων τάξεων στην Αγγλία.

Οι λόγοι που διαμόρφωσαν αυτή την εξέλιξη είναι επίσης γνωστοί. Τις επαναστατικές αυτές δυνατότητες και την πρόοδο που συντελέστηκε τη διαχειρίστηκε προς το συμφέρον της η κυρίαρχη τάξη, η αστική τάξη, σε βάρος της εργατικής, η οποία ανάλογα με τους συσχετισμούς σε κάθε εποχή, ανάλογα με τις δικές της δυνατότητες και με τα προβλήματα που αντιμετώπιζε η αστική εξουσία μπορούσε να αποσπάσει μεγαλύτερο ή μικρότερο μέρος από το παραγόμενο προϊόν και τον πλούτο, πάντα όμως σημαντικά λιγότερο από τον πλούτο που αυτή παρήγαγε.

Η δημιουργία των μονοπωλίων και η απόσπαση του μονοπωλιακού υπερκέρδους, οι ανταγωνισμοί και οι αιματηροί πόλεμοι, οι καταστροφές και η λιτότητα που επιβλήθηκε για τις επανορθώσεις δημιουργούσαν τον τεράστιο πλούτο στον ένα κοινωνικό πόλο και την πλατιά εκμετάλλευση, την καταπίεση, την παιδική εργασία και την εξαθλίωση για τη μεγάλη πλειοψηφία του λαού στον άλλο πόλο.

Στη σημερινή φάση πολλοί, από τη σκοπιά της κυρίαρχης τάξης φυσικά ισχυρίζονται ότι από το νέο κύμα των τεχνολογιών και τη μεγάλη ανάπτυξη της παραγωγικότητας που θα επιφέρει θα επωφεληθούν οι κοινωνίες ολόκληρες, έστω και αν αυτό δεν γίνει εντελώς στον ίδιο βαθμό για όλους συμπληρώνουν κάποιοι. Η Ιστορία βεβαιώνει ότι αυτό ποτέ δεν συνέβη και φυσικά δεν πρόκειται να συμβεί και στο ορατό μέλλον μέσα σε μια ταξική κοινωνία. Ενδεικτικό είναι το παράδειγμα που αφορά στις Ηνωμένες πολιτείες της Αμερικής. Το προϊόν της εργασίας του αμερικανού εργαζόμενου με 40 ώρες δουλειά το τέλος της δεκαετίας του ’50 το 2010 επιτυγχάνεται με μόνο 10 ώρες εργασίας. Και όμως αντί να βελτιωθεί αποφασιστικά η ζωή του συνόλου των Αμερικανών το κεφάλαιο τούς αφαιρεί συνεχώς κατακτήσεις και δικαιώματα. Η μόνιμη και σταθερή δουλειά και με σχετικά χαμηλή ανεργία προηγούμενων δεκαετιών έγινε υψηλή ανεργία και καμία μείωση των ωρών εργασίας. Αντίθετα, ένας μεγάλος αριθμός αμερικανών δουλεύουν δύο δουλειές και παραπάνω, η μερική εργασία και γενικότερα οι ελαστικές σχέσεις απασχόλησης καθημερινά επεκτείνονται ώστε να μοιράζεται μια θέση εργασίας σε δύο εργαζόμενους και να εμφανίζεται μειωμένη η ανεργία, κατά παρόμοιο τρόπο και οι αμοιβές τις τελευταίες δεκαετίες κινούνται συνεχώς καθοδικά. Το ποσοστό επί του Α.Ε.Π. που απολαμβάνουν οι εργαζόμενοι μειώνεται, ενώ αντίθετα αυξάνεται το ποσοστό που αποσπούν τα επιχειρηματικά κέρδη.

Στις ΗΠΑ, το 2007, τη χρονιά πριν από τη κρίση, το πλουσιότερο 0,1% των αμερικανικών νοικοκυριών είχε εισόδημα 220 φορές μεγαλύτερο από το μέσο εισόδημα του φτωχότερου 90%. –Μια ακόμη εκδήλωση της διογκούμενης ανισότητας ήταν ότι το 1979 ο λόγος του μέσου εισοδήματος του πλουσιότερου 0,1% συμπεριλαμβανομένων και των κερδών κεφαλαίου ήταν ¨μόνο¨ γύρω στις 50 φορές ψηλότερο από το μέσο εισόδημα του φτωχότερου 90%. Το 2010 ο λόγος ήταν 164 φορές μεγαλύτερος από το μέσο όρο του φτωχότερου 90%. Ο πλούτος ήταν ακόμα πιο άνισα κατανεμημένος από το εισόδημα, καθώς το πλουσιότερο 1% κατείχε πάνω από το ένα τρίτο του εθνικού πλούτου. Για την ακρίβεια το πλουσιότερο 1% ελέγχει περίπου το 35% του πλούτου. Αν εξαιρεθεί η αξία των κατοικιών, υπολογιστεί δηλαδή ο ¨πλούτος πλην κατοικιών¨, το μέγεθος είναι πολύ μεγαλύτερο: το πλουσιότερο 1% κατέχει τα δυο πέμπτα του εθνικού πλούτου[6]. Η Αμερική χωρίζεται στα δυο, με ολοένα ταχύτερο ρυθμό. Στα πρώτα μετά την ύφεση χρόνια της νέας χιλιετίας (2002 μέχρι 2007), το πλουσιότερο 1% άρπαξε πάνω από το 65% της αύξησης του εθνικού εισοδήματος. Ενώ το πλουσιότερο 1% τα πήγαινε εξαιρετικά, οι περισσότεροι Αμερικανοί στην πραγματικότητα περιέρχονταν σε δεινότερη θέση[7].

Η Τράπεζα Credit Suisse διαπίστωσε ότι ο παγκόσμιος πλούτος αυξήθηκε κατά 6,4% τον περασμένο χρόνο – η ταχύτερη από το 2012 – χάρη στις αυξανόμενες αγορές μετοχών και στις τιμές κατοικιών. Αλλά η ασθενέστερη ανάπτυξη ήταν στην Αφρική, τη φτωχότερη περιοχή, όπου ο πλούτος των νοικοκυριών αυξήθηκε μόνο κατά 0,9%. Λαμβάνοντας υπόψη τις μεταβολές του πληθυσμού, ο πλούτος ανά ενήλικα μειώθηκε κατά 1,9% στην Αφρική. Η ταχύτερη ανάπτυξη ήταν στη Βόρεια Αμερική, όπου αυξήθηκε κατά 8,8% ανά ενήλικα. Και στις τρέχουσες τάσεις, η ανισότητα θα αυξηθεί περαιτέρω. Οι προοπτικές για το τμήμα των εκατομμυριούχων φαίνονται πολύ καλύτερες από ό, τι για το κάτω μέρος της πυραμίδας πλούτου (λιγότερο από 10.000 δολάρια). Το πρώτο τμήμα αναμένεται να αυξηθεί κατά 22%, από 36 εκατομμύρια εκατομμυριούχοι που είναι σήμερα σε 44 εκατομμύρια το 2022, ενώ η ομάδα που κατέχει τη χαμηλότερη βαθμίδα της πυραμίδας αναμένεται να συρρικνωθεί μόνο κατά 4%. Στις ΗΠΑ, οι τρεις πλουσιότεροι άνθρωποι στις ΗΠΑ – ο Bill Gates, ο Jeff Bezos και ο Warren Buffett – έχουν τόσο μεγάλο πλούτο όσο το κατώτερο μισό του πληθυσμού των ΗΠΑ ή 160 εκατομμύρια άνθρωποι.

Το 2013, η Παγκόσμια Τράπεζα δημοσίευσε μια έκθεση σύμφωνα με την οποία 1,2 δισεκατομμύρια άνθρωποι ζούσαν με λιγότερο από 1,25 δολάρια την ημέρα, το ένα τρίτο των οποίων ήταν παιδιά. Η Παγκόσμια Τράπεζα αύξησε την επίσημη γραμμή της φτώχειας σε 1,90 δολάρια την ημέρα και ένας αγοραίος απολογητής του συστήματος, ο Smith αναφέρεται σε πηγές που βασίζονται στο όριο αυτό. Αλλά αυτό απλά ρύθμισε το παλιό ποσό των 1,25 δολαρίων στις αλλαγές που έγιναν στην αγοραστική δύναμη του δολαρίου ΗΠΑ. Και αυτό από την άλλη, σημαίνει ότι η παγκόσμια φτώχεια μειώθηκε «αυτόματα» κατά 100 εκατομμύρια άτομα μέσα σε μια νύχτα. (!!) (λογιστικά πάντα, με τη «δημιουργική» λογιστική του καπιταλισμού και των αγοραίων οικονομολόγων, διανοουμένων, δημοσιογράφων και λοιπών). Σε ένα έγγραφο του 2006, ο Peter Edward του Πανεπιστημίου του Newcastle χρησιμοποίησε μια “ηθική γραμμή φτώχειας”, η οποία υπολογίζει ότι για να επιτευχθεί η κανονική ανθρώπινη διάρκεια ζωής μόλις πάνω από 70 χρόνια, οι άνθρωποι χρειάζονται περίπου 2,7 έως 3,9 φορές την υπάρχουσα γραμμή φτώχειας. Στο παρελθόν, ήταν $ 5 την ημέρα. Χρησιμοποιώντας τους νέους υπολογισμούς της Παγκόσμιας Τράπεζας, είναι περίπου 7,40 δολάρια την ημέρα. Αλλά αυτό εξαφανίζει έναν αριθμό περίπου 4,2 δισεκατομμυρίων ανθρώπων που ζουν κάτω από αυτό το επίπεδο σήμερα. ή πάνω από 1 δισεκατομμύριο τα τελευταία 35 χρόνια.

Ο απόλυτος αριθμός των ανθρώπων που βρίσκονται σε συνθήκες φτώχειας, ακόμη και στο υπερβολικά χαμηλό επίπεδο του κατωφλίου των 1,25 δολαρίων την ημέρα, έχει ακόμα αυξηθεί, αν και όχι τόσο πολύ όσο ο συνολικός πληθυσμός τα τελευταία 25 χρόνια. Αλλά ακόμα και έτσι, όλα αυτά “τα αισιόδοξα αποδεικτικά στοιχεία” που χρησιμοποιούν οι απολογητές της άγριας εκμετάλλευσης, βασίζονται στην μεγάλη βελτίωση του μέσου εισοδήματος στην Κίνα (και σε μικρότερο βαθμό στην Ινδία).

Ο αγοραίος Smith –που αναφέραμε πιο πάνω- επιμένει να λέει ότι “η μείωση της παγκόσμιας φτώχειας ήταν σημαντική ακόμη και όταν δεν λαμβάνουμε υπόψη τη μείωση της φτώχειας στην Κίνα. Το 1981, σχεδόν το ένα τρίτο (29%) του μη κινέζικου παγκόσμιου πληθυσμού ζούσε σε ακραία φτώχεια. Μέχρι το 2013, το μερίδιο αυτό είχε μειωθεί στο 12%. “. Ωστόσο, ο Peter Edward, ένας άλλος αναλυτής, διαπίστωσε ότι το 1993 ήταν 1.193 δισεκατομμύρια άνθρωποι που πήραν λιγότερο από 1 δολάριο την ημέρα και αυτό μειώθηκε σε 1.093 δις το 2001, δηλαδή σημείωσε μια μείωση 100 εκατομμυρίων ατόμων. Αλλά και η μείωση της Κίνας κατά την ίδια περίοδο ήταν 108 εκατομμύρια άτομα (καμία αλλαγή δε σημειώθηκε στην Ινδία), οπότε η μείωση της φτώχειας οφειλόταν αποκλειστικά στην Κίνα. Αν αποκλείσουμε την Κίνα η συνολική φτώχεια παρέμεινε αμετάβλητη στις περισσότερες περιοχές, ενώ αυξήθηκε σημαντικά στην Υπό-Σαχάρια Αφρική. Και, σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, το 2010 ο «μέσος» φτωχός άνθρωπος σε μια χώρα με χαμηλό εισόδημα ζούσε με 78 σεντς την ημέρα το 2010, σε σύγκριση με τα 74 σεντς την ημέρα το 1981, σχεδόν καμία αλλαγή. Αλλά και αυτή η βελτίωση ήταν πρώτα απ΄ όλα στην Κίνα και την Ινδία. Στην Ινδία, το μέσο εισόδημα των φτωχών αυξήθηκε σε 96 σεντς το 2010, σε σύγκριση με τα 84 σεντς το 1981, ενώ το μέσο εισόδημα της Κίνας αυξήθηκε σε 95 σεντς έναντι 67 σεντς.

Αυτή είναι λίγο-πολύ η κατάσταση στις αρχές του 21ου αιώνα που επιβεβαιώνει ακόμα μια φορά τον Μαρξ και όσα έχει πει για τον νόμο της κεφαλαιοκρατικής συσσώρευσης: Η συσσώρευση του πλούτου στον ένα πόλο, σημαίνει στον αντίθετο πόλο, συσσώρευση αθλιότητας, μαρτυρίων, δουλείας, αμάθειας, αποκτήνωσης και ηθικού ξεπεσμού, δηλ. στην πλευρά της τάξης, που παράγει με τη μορφή κεφαλαίου το δικό της προϊόν[8].

Με δύο λόγια ο παραγόμενος πλούτος καλπάζει, παρομοίως όμως και η ανέχεια στον ανεπτυγμένο καπιταλιστικό κόσμο και η πείνα και η εξαθλίωση στις υπόλοιπες χώρες. Το 46% των Αμερικανών δυσκολεύεται να αντιμετωπίσει μια έκτακτη δαπάνη 400 $ τον μήνα, σύμφωνα με έρευνα της ομοσπονδιακής τράπεζας (FED), ένας στους πέντε αμερικανούς δεν μπορεί να επισκεφθεί οδοντίατρο ενώ ένας στους 9 δεν μπορεί να επισκεφθεί το γιατρό του επειδή οι πραγματικοί μισθοί παραμένουν στάσιμοι, όταν οι δαπάνες υγείας αυξάνονται ολοένα και περισσότερο. Το 1/4 δεν επισκέφθηκε οδοντίατρο το τελευταίο δωδεκάμηνο επειδή δεν είχε χρήματα, το 20% δεν έκλεισε ραντεβού με γιατρό και το 11% δεν μπόρεσε να πάρει καν συνταγή από γιατρό. Οι πραγματικοί μισθοί μη συμπεριλαμβανομένου του πληθωρισμού έχουν παραμείνει αμετάβλητοι ή έχουν υποχωρήσει κατά τις τελευταίες δεκαετίες. Το μέσο ημερομίσθιο του 2016 προσφέρει την ίδια αγοραστική δύναμη με το μέσο ημερομίσθιο του 1979. Οι αναλυτές της UBS καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι μεγάλο ποσοστό των καταναλωτών στις Ηνωμένες πολιτείες δυσκολεύεται να καλύψει τα έξοδα του[9].

Ο καπιταλισμός στο τέλος της δεκαετίας του ’80 κατήγαγε μεγάλη νίκη σε βάρος του σοσιαλισμού και της απόπειρας οικοδόμησης του τον 20ο αιώνα. Στην Ευρώπη είχαμε την ανατροπή-κατάρρευση όλων των σοσιαλιστικών καθεστώτων, την εκτροπή και τη συνθηκολόγηση με τον καπιταλισμό στην Ασία και την ήττα και καταστροφή του εργατικού κινήματος σχεδόν σε όλο τον κόσμο. Οι θριαμβολογίες όμως του καπιταλισμού δεν τράβηξαν μακριά. Ο καπιταλισμός δεν μπόρεσε να λύσει τα προβλήματα του παρά την τονωτική ένεση που δέχτηκε, για το λόγο ότι η κρίση του δεν ήταν κυρίως αποτέλεσμα του συσχετισμού δύναμης και του ανταγωνισμού του με το σοσιαλισμό και το εργατικό κίνημα, αλλά αποτέλεσμα των εγγενών αντιφάσεων του που δεν μπορούν να εξαλειφθούν, ίσα- ίσα οξύνονται συνεχώς. Σε κάθε φάση ανάπτυξης του αναπαράγονται σε ένα υψηλότερο επίπεδο, είναι πιο οξυμένες και οι κρίσεις του πιο καταστροφικές, όπως δείχνουν οι τελευταίες δεκαετίες και ιδιαίτερα η πρόσφατη παγκόσμια οικονομική κρίση. Η σταδιακή εξάντληση των εφεδρειών του δημιουργεί ζοφερή εικόνα για το μέλλον και την προοπτική του, όχι μόνο στους αντιπάλους του αλλά και σε πολλούς που κατά τα άλλα είναι υποστηρικτές του και πεπεισμένοι για την υπεροχή του. Πολλοί από το αστικό στρατόπεδο θεωρούν ότι οι αντιφάσεις του μπορούν να αντιμετωπιστούν, τουλάχιστον να αμβλυνθούν και παρουσιάζουν γι’ αυτό πλήθος προτάσεων.

Δεν είναι καθόλου φρόνιμο να αναμένει κανείς άμβλυνση των αντιθέσεων και των ανισοτήτων τα επόμενα χρόνια υπό τις παρούσες συνθήκες στις καπιταλιστικές κοινωνίες, αλλά κατά τα φαινόμενα δεν πρέπει να αναμένει και μια άνθηση του καπιταλισμού αντίστοιχη της «μεγάλης τριακονταετίας» 1945- 1975. Όλα δείχνουν ότι στις ανεπτυγμένες τουλάχιστον χώρες η όποια ανάκαμψη θα έχει χαμηλό ρυθμό και πολύ δύσκολα θα μπορούν να ικανοποιηθούν οι λαϊκές ανάγκες και να αμβλυνθούν οι αντιθέσεις. Αυτό ομολογείται από αρκετούς και σημαντικούς επιστήμονες και πολιτικούς παράγοντες σε όλες τις χώρες, οι οποίοι ελάχιστη σχέση έχουν με το σοσιαλισμό και τον μαρξισμό. Ο Πωλ Μέϊσον στο βιβλίο του «Μετακαπιταλισμός» σημειώνει: Η προοπτική όμως για το απώτερο μέλλον του καπιταλισμού είναι δυσοίωνη. Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ η ανάπτυξη στον ανεπτυγμένο κόσμο θα είναι « ασθενική» για τα επόμενα 50 χρόνια. Η ανισότητα θα φτάσει στο 40%. Ακόμη και στις αναπτυσσόμενες χώρες, η ανάπτυξη θα έχει ξεθυμάνει ως το 2060. Οι οικονομολόγοι του ΟΟΣΑ παραείναι ευγενικοί για να το ομολογήσουν, ας το ξεκαθαρίσουμε επομένως εμείς: Για τον αναπτυγμένο κόσμο οι καλύτερες εποχές του καπιταλισμού ανήκουν στο παρελθόν, για τον υπόλοιπο κόσμο θα έχουν παρέλθει όσο εμείς θα βρισκόμαστε ακόμη εν ζωή[10]». Αντίστοιχα, ο ThomasPiketty κορυφαίος νέος γάλλος οικονομολόγος και καθ’ όλα υποστηρικτής του καπιταλισμού αφού εκφράσει την άποψη ότι σε ένα βάθος αρκετών δεκαετιών ο ρυθμός αύξησης του Α.Ε.Π. στον ανεπτυγμένο κόσμο δεν πρόκειται να ξεπεράσει το 1% ή ελάχιστα πιο πάνω στην καλύτερη περίπτωση, γράφει: Εφόσον ο ρυθμός αύξησης του πληθυσμού και της παραγωγικότητας είναι σχετικά χαμηλός, οι περιουσίες που συσσωρεύτηκαν κατά το παρελθόν αποκτούν φυσιολογικά μεγάλη σημασία, δυνητικά δυσανάλογη και αποσταθεροποιητική για τις εμπλεκόμενες κοινωνίες. Για να το πούμε διαφορετικά μια χαμηλή μεγέθυνση αφήνει λίγα περιθώρια για να ισορροπήσει η μαρξιστική αρχή της ατέρμονης συσσώρευσης: Προκύπτει μια ισορροπία που ακόμη και αν δεν είναι καταστροφική όσο είχε προβλέψει ο Μαρξ, προκαλεί πάντως αρκετές αναταράξεις. Η συσσώρευση σε κάποιο σημείο θα σταματήσει, αλλά το σημείο αυτό μπορεί να είναι τόσο υψηλό ώστε να είναι και αποσταθεροποιητικό[11]. Και στη συνέχεια εκφράζοντας τη βαθιά ανησυχία του για την προοπτική του καπιταλισμού συνεχίζει: Αν προεκτείνουμε για την περίοδο 2010- 2050 ή 2010-2100 την τάση που παρατηρήθηκε κατά τα έτη 1970-2010 θα φτάσουμε σε τέτοιας έκτασης οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές ανισορροπίες, τόσο μεταξύ χωρών, όσο και στο εσωτερικό των χωρών που δεν απέχουν από το να μας κάνουν να σκεφτούμε τη ρικαρντιανή αποκάλυψη[12]. Σήμερα στις αρχές του 21ου αιώνα, συνεχίζει, ορισμένες περιουσιακές ανισότητες που θεωρούσαμε ξεπερασμένες φαίνεται να ανακτούν τις ιστορικές κορυφές, ή και να τις υπερβαίνουν και αυτό συμβαίνει στο πλαίσιο της νέας πλανητικής οικονομίας που είναι φορέας τεράστιων ελπίδων και εξίσου τεράστιων ανισορροπιών ( άτομα τόσο πλούσια όσο χώρες ολόκληρες). Μπορούμε να φανταστούμε για τον 21ο αιώνα μια υπέρβαση του καπιταλισμού που θα είναι και πιο ειρηνική και πιο μόνιμη, ή μήπως θα πρέπει απλώς να περιμένουμε τις επόμενες κρίσεις, ή τους επόμενους πολέμους αληθινά παγκόσμιους αυτή τη φορά»[13];

Ο Piketty δεν κάνει κάτι διαφορετικό από το να αναλύει τις εξελίξεις στον καπιταλιστικό κόσμο σήμερα και να καταλήγει σε συμπεράσματα που τροφοδοτούν φόβους για την προοπτική του. Καταλήγει στο ίδιο συμπέρασμα που είχε καταλήξει ο Μαρξ πριν από 150 και περισσότερα χρόνια. «Μια νέα επανάσταση είναι δυνατή μόνο σαν επακόλουθο μιας νέας κρίσης, έγραφε. Είναι όμως τόσο βέβαιη όσο και αυτή η κρίση[14]». Βεβαίως η επανάσταση δεν έχει ως μοναδική προϋπόθεση την κρίση. Η κρίσιμη είναι το θετικό οικονομικό και κοινωνικό υπόβαθρο της. Ο Λένιν έδωσε ολοκληρωμένα τις προϋποθέσεις της, τη διαμόρφωση επαναστατικής κατάστασης ως αποτέλεσμα της αδυναμίας της αστικής τάξης να κυβερνά και την ύπαρξη ισχυρού υποκειμενικού παράγοντα και ιδιαίτερα πρωτοπόρου επαναστατικού κόμματος[15].

Μια νέα ισορροπία στον παγκόσμιο καπιταλισμό προϋποθέτει μια νέα μεγάλη ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων κάτι αντίστοιχο με την περίοδο μετά το Β’ παγκόσμιο πόλεμο. Μόνο μέσω μιας τέτοιας εξέλιξης μπορούν ενδεχομένως να διευθετηθούν «ειρηνικά» οι σχέσεις του κεφαλαίου με την εργατική τάξη και τους λαούς, να επιδιώξει το κεφάλαιο την ενσωμάτωση της εργατικής τάξης και τη συνέχιση της παθητικής στάσης της, να συνεχιστεί η συμβιβαστική στάση-υποταγή των μικροαστικών στρωμάτων και των αντίστοιχων πολιτικών δυνάμεων και η συμπόρευση τους με την αστική τάξη.

Όλα όμως δείχνουν ότι τα περιθώρια για μια νέα άνθιση του καπιταλισμού είναι μάλλον ανύπαρκτα με τα σημερινά δεδομένα, οπότε και οι δυνατότητες αγωνιστικής και επαναστατικής δράσης της εργατικής τάξης και η απειλή εναντίον του κεφαλαιοκρατικού συστήματος δεν είναι προϊόν φαντασίας.

 


[1] Μαρξ Έγκελς Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος Διαλεχτά έργα   τ. 1 σελίδα 23-24

[2] Λένιν: Ιμπεριαλισμός Απ. Τ.27, σ.387

[3] Λένιν: Ιμπεριαλισμός Απ. Τ.27, σ.403

[4] Robert Reich Καπιταλισμός για τους πολλούς, όχι τους λίγους ,   σ. 66-67

[5] Η θαυμαστή εποχή της νέας τεχνολογίας σ. 26 εκδόσεις Κριτική  

[6]Stiglitz: Το Τίμημα της Ανισότητας, τ. Α΄σ.41, εκδόσεις Παπαδόπουλος, 2012

[7]Stiglitz: στο ίδιο, σ.41

  [8] Το Κεφάλαιο, τ. 1, σ.668-669, εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1978.

[9] Εφημερίδα Καθημερινή   Κυριακή 27 Νοεμβρίου 2016

[10] Πωλ Μέϊσον Μετακαπιταλισμός σ 12 , εκδόσεις Καστανιώτη  

[11] Thomas Piketty Το κεφάλαιο τον 21ο αιώνα, σ.26 εκδόσεις Πόλις

[12] Στο ίδιο σ. 21

[13] Στο ίδιο σ. 583

[14]   Ταξικοί αγώνες στη Γαλλία 1948-1950, Διαλεχτά έργα   τόμος 1, σ. 263

[15] Λένιν Άπαντα τ. 41 σ. 69-70 και αλλού

Facebook
Twitter
Telegram
WhatsApp
Email
Ηλεκτρονική Βιβλιοθήκη
Εργατικός Αγώνας