Γράφει ο Βασίλης Βιλιάρδος
Το 2009 διοργανώθηκε από το Πεντάγωνο στο πρώτο οικονομικό πολεμικό παιχνίδι, με την κωδική ονομασία «WALRUS» – στο άκρως απόρρητο Εργαστήριο Ανάλυσης Πολέμου των ΗΠΑ. Το σενάριο που παρουσιάσθηκε τότε, ήταν πως η Ρωσία και η Κίνα θα συσσώρευαν μεγάλα αποθέματα χρυσού, θα ομαδοποιούσαν τον χρυσό τους και θα λανσάριζαν ένα νέο ψηφιακό νόμισμα – το οποίο θα υποστηριζόταν από χρυσό, στη θέση του δολαρίου. Στη συνέχεια, η Ρωσία και η Κίνα θα απαιτούσαν να διεξάγονται οι οποιεσδήποτε αγορές ρωσικής ενέργειας ή κινεζικών προϊόντων στο νέο νόμισμα τους – ως μια ξεκάθαρη προσπάθεια να ξεφύγουν από την ηγεμονία του δολαρίου και να προστατευτούν από οικονομικές κυρώσεις που βασίζονται σε δολάρια. Στην ουσία κάτι ανάλογο ευρίσκεται σε εξέλιξη – το οποίο στο εργαστήριο φαίνεται πως δεν κατάφεραν να αντιμετωπίσουν οι ΗΠΑ. Είναι δύσκολο λοιπόν να μπορέσει κανείς να προβλέψει τι θα συμβεί στην πραγματικότητα – σημειώνοντας όμως πως ανέκαθεν τα χρήματα οδηγούνταν εκεί που άνθιζε η παραγωγή και υπήρχαν άφθονες πρώτες ύλες/ενέργεια, όπως στο παρελθόν στις ΗΠΑ. Τα κρίσιμα ερωτήματα πάντως για εμάς τους Ευρωπαίους είναι, πόσο πιθανές θεωρούνται οι ληστρικές επιθέσεις των υπερχρεωμένων ΗΠΑ στους συμμάχους τους, εάν απομονωθούν από τις περιοχές που τυχόν κυριαρχήσουν οι BRICS – καθώς επίσης πόσο πιθανός είναι ένας παγκόσμιος πόλεμος, για να αποφευχθεί η ενδεχόμενη οικονομική ήττα της υπερδύναμης.
Υπάρχει κάτι που έχουμε πάψει να ακούμε, από πολύ καιρό τώρα: το ότι οι κυρώσεις εναντίον της Ρωσίας, χρειάζονται χρόνο για να έχουν αποτέλεσμα. Εύλογα ίσως, αφού ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας ανακοίνωσε ότι, οι ρωσικές εξαγωγές πετρελαίου έχουν επιστρέψει στα προ πολέμου επίπεδα – ενώ η ύφεση στη Ρωσία ήταν πολύ χαμηλότερη το 2022 από όση προβλεπόταν (από 12% έως 25%), περίπου στο 2,7%, με την ανάπτυξη να επιστρέφει το 2023.
Εκτός αυτού, η ρωσική κεντρική τράπεζα ανακοίνωσε πως τα συναλλαγματικά της αποθέματα, μαζί με το χρυσό, ανέρχονται σε 600 δις $ – μόλις 30 δις $ δηλαδή λιγότερα από την εποχή πριν τον πόλεμο, παρά την κατάσχεση, το πάγωμα καλύτερα από τη Δύση των 300 δις $ και παρά τις κυρώσεις που της επιβλήθηκαν.
Αυτό που τώρα φαίνεται να παραβλέπεται είναι το ότι, «η Δύση τρώει τις σάρκες της» – κάτι που παραδέχθηκε η αμερικανική κυβέρνηση για πρώτη φορά. Εν προκειμένω, η κυρία Yellen ανέφερε πως ο πυρήνας της παγκόσμιας ανόδου της ισχύος των ΗΠΑ, η κυριαρχία του δολαρίου, απειλείται – δηλώνοντας τα εξής στο CNN:
«Ο κίνδυνος της χρήσης των οικονομικών κυρώσεων που συνδέονται με το ρόλο του δολαρίου είναι το ότι, με την πάροδο του χρόνου μπορούν να υπονομεύσουν την ηγεμονία του νομίσματος – ενώ χώρες όπως η Κίνα, η Ρωσία και το Ιράν, θα μπορούσαν να αναζητήσουν μία εναλλακτική λύση στο δολάριο».
Οι ΗΠΑ φυσικά γνώριζαν ανέκαθεν πώς να αποτρέψουν αυτόν τον κίνδυνο – αφού, σε σχέση με το δολάριο, δεν «παίζουν» καθόλου. Πρόκειται άλλωστε για ένα υπαρξιακό θέμα της υπερδύναμης – αφού όσο το δολάριο θα είναι το παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα, ολόκληρος ο πλανήτης θα συνεχίσει να χρηματοδοτεί τις δαπάνες, τα ελλείμματα και τους πολέμους της Αμερικής.
Ελλείμματα όπως του κρατικού προϋπολογισμού που αυξάνονται συνεχώς, διογκώνοντας το δημόσιο χρέος τους που πλησιάζει τα 32 τρις $ (γράφημα) – επίσης του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών τους που εκτοξεύθηκε στο 3,7% του ΑΕΠ το 2022 , ή στο υψηλότερο σημείο του από το 2008 (της Ελλάδας βέβαια ξεπέρασε το 10% του πραγματικού ΑΕΠ, αλλά είναι άλλο θέμα).
Συμπερασματικά λοιπόν, εάν απειληθούν οι ΗΠΑ σε σχέση με το δολάριο, επάνω στο οποίο βασίζεται ολόκληρο το δυτικό χρηματοπιστωτικό σύστημα του χρέους, είναι ικανές για οτιδήποτε – αφού θα επρόκειτο για την επιβίωση τους, ως υπερδύναμη. Επομένως, τα λόγια της Yellen πρέπει να εκτιμηθούν ως ένα σήμα κινδύνου – το οποίο πρέπει να ληφθεί πολύ σοβαρά υπ’ όψιν.
Η άνοδος του παγκοσμίου νότου
Συνεχίζοντας, ο κίνδυνος για τις ΗΠΑ και γενικότερα για τις χώρες των G7, συμπεριλαμβανομένου του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας, είναι τα κράτη των BRICS) – με ηγέτη βέβαια την Κίνα. Η πρώτη επίσημη σύνοδος τους πραγματοποιήθηκε το 2009 στη Ρωσία– ενώ ήταν σε μεγάλο βαθμό αφηρημένη, οπότε δεν δόθηκε σημασία.
Εν τούτοις το 2014, όπου στην ουσία ξεκίνησε ο πόλεμος της Ουκρανίας, οι BRICS άρχισαν να κάνουν σοβαρά βήματα προς τη μεγαλύτερη ολοκλήρωση τους – όταν ιδρύθηκε η Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα, με αρχικό κεφάλαιο 50 δις $. Η συγκεκριμένη κίνηση (η τράπεζα έχει έδρα τη Σαγκάη και διευθύνουσα σύμβουλο σήμερα την πρώην πρόεδρο της Βραζιλίας D. Rousseff), σήμαινε πως η ομάδα ήταν πλέον έτοιμη να αρχίσει να αμφισβητεί την πλήρη κυριαρχία της Δύσης, επί των διεθνών χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων – δηλαδή, της Παγκόσμιας Τράπεζας και του ΔΝΤ.
Η κινητήρια δύναμη τώρα, πίσω από τη μαζική διεύρυνση των BRICS, προέκυψε από τον επίσημο πόλεμο της Ουκρανίας – με τη στρατιωτική εισβολή της Ρωσίας και με τις πρωτόγνωρες οικονομικές κυρώσεις που της επιβλήθηκαν. Τότε, οικονομικά ισχυρές χώρες άρχισαν να δείχνουν ενδιαφέρον για την πρωτοβουλία, φοβούμενες αντίστοιχες κυρώσεις των ΗΠΑ – όπως η Αργεντινή, το Μεξικό, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, η Αλγερία και ιδιαίτερα η Σαουδική Αραβία.
Περαιτέρω, πρόσφατες οικονομικές εκθέσεις υποδηλώνουν ότι, οι BRICS είναι ήδη η μεγαλύτερη ομάδα σε όρους ΑΕΠ (ΡΡΡ) – αφού συνεισφέρουν το 31,5% στο παγκόσμιο ΑΕΠ, έχοντας ξεπεράσει τους G7 που συνεισφέρουν 30,7%. Πληθυσμιακά φυσικά είναι κατά πολύ μεγαλύτερες – με πάνω από 3 δις ανθρώπους, έναντι 987 εκ. των G7, συμπεριλαμβανομένης της ΕΕ. Σε όρους δολαρίου βέβαια το ΑΕΠ τους είναι 23,5 τρις $, έναντι 33,93 τρις $ των G7 – κάτι που είναι όμως λιγότερο αντιπροσωπευτικό.
Σε κάθε περίπτωση, μία από τις μεγαλύτερες ευκαιρίες και προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι BRICS, είναι η ικανότητα τους να διευρύνουν τη βάση των μελών τους – διατηρώντας παράλληλα την τρέχουσα ανάπτυξη τους. Για να έχουν δε επιτυχία, είναι ιδιαίτερα ζωτικής σημασίας η δυνατότητα παροχής βοήθειας σε νέα μέλη – έτσι ώστε τα νέα αυτά μέλη να μπορέσουν να διατηρήσουν την οικονομική και πολιτική ανεξαρτησία τους.
Εν προκειμένω, αντίπαλοι των BRICS είναι η Παγκόσμια Τράπεζα και το ΔΝΤ – γνωστοί και οι δύο για τη στήριξη ιδίως των χωρών του παγκοσμίου νότου, με πολιτικούς όρους, εγκληματικούς σε μεγάλο βαθμό. Πρόσφατα δε στην Γκάνα υπήρξαν έντονες αντιδράσεις εναντίον του ΔΝΤ – λόγω των γνωστών καταστροφικών του μνημονίων που επέβαλλε.
Οι μέθοδοι βέβαια του ΔΝΤ, εφαρμόζονται συχνά υπό το «ηθικό» πρόσχημα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της δημοκρατίας – ενώ στην ουσία έχουν εξ ολοκλήρου σχέση με τις ιδιωτικοποιήσεις σε εξευτελιστικές τιμές και με το άνοιγμα των αγορών σε ξένους επενδυτές. Δηλαδή σε δυτικές εταιρίες, με στόχο τη λεηλασία των χωρών που «επενδύουν» – όπως γνωρίζουμε πολύ καλά όλοι εμείς οι Έλληνες, από την τεράστια οικονομική καταστροφή που έχουμε υποστεί και που συνεχίζεται.
Αντίθετα με το ΔΝΤ, οι BRICS σχεδιάζουν να βοηθήσουν τις φτωχότερες χώρες, χωρίς να προωθούν μία ιδιοτελή πολιτική ατζέντα – χωρίς δηλαδή να χειραγωγούν και να ελέγχουν έμμεσα τις τοπικές οικονομίες (όπως άλλωστε οι ΗΠΑ, πριν το 1980). Το γεγονός αυτό αποτελεί μία κρίσιμη διαφορά – η οποία σίγουρα θα προσελκύσει πολλές χώρες στην ομάδα τους.
Από την άλλη πλευρά, ο πληθωρισμός πλήττει πολλές δυτικές χώρες – με αποτέλεσμα την επιβράδυνση της οικονομικής τους ανάπτυξης, κυρίως όμως τη μείωση των εισοδημάτων των Πολιτών τους, σε όρους αγοραστικής αξίας. Το αποτέλεσμα είναι η πρόκληση κοινωνικών αναταραχών, όπως φαίνεται ήδη στη Γαλλία – κάτι που εκμεταλλεύονται τα κράτη στον παγκόσμιο νότο, χρησιμοποιώντας το ως ευκαιρία για να προωθήσουν τη δική τους εναλλακτική οικονομική πολιτική. Πόσο μάλλον όταν και η αμερικανική κοινωνία είναι διχασμένη – με τις εξεγέρσεις προ των πυλών.
Το γεγονός αυτό σημαίνει με τη σειρά του πως η ομάδα των BRICS, με τη διεύρυνση της σε BRICS+, θα πάψει να αποτελεί αποκλειστικά οικονομικό θεσμό – οπότε ο ανταγωνισμός με τους G7 θα μετατραπεί πλέον σε πολιτικό.
Το δολάριο
Περαιτέρω, για πολλές δεκαετίες το μεγαλύτερο όπλο των ΗΠΑ ήταν το δολάριο – το οποίο, με την πάροδο του χρόνου, έπαψε στην ουσία να είναι ένα κανονικό νόμισμα, έχοντας μετατραπεί σε εμπόρευμα. Για να επιτευχθεί κάτι τέτοιο, έχουν διεξαχθεί πόλεμοι, όπως στο Ιράκ που πωλούσε πετρέλαιο έναντι ευρώ και στη Λιβύη – για να παραμείνουν οι χώρες αυτές προσηλωμένες στο δολάριο.
Έτσι, μετά την εισβολή των ΗΠΑ στο Ιράκ το Μάρτιο του 2003, η χώρα επέστρεψε στην πώληση του πετρελαίου της σε δολάρια – ενώ η μάχη για την εξασφάλιση της κυριαρχίας του δολαρίου, έγινε οδυνηρά αισθητή και στη Βενεζουέλα. Εν προκειμένω, η χώρα διαθέτει τα μεγαλύτερα αποθέματα πετρελαίου στον πλανήτη – χωρίς όμως να αποφύγει την κατάρρευση της οικονομίας της και την κρίση του νομίσματος της, όταν προσπάθησε να αμφισβητήσει την υπεροχή των ΗΠΑ.
Εν τούτοις, η διαδικασία μείωσης της εξάρτησης από το δολάριο, η αποδολαριοποίηση, ευρίσκεται πλέον σε πλήρη εξέλιξη – ενώ η πρόσφατη εμπορική συμφωνία (30 Μαρτίου) της Βραζιλίας και της Κίνας, να συναλλάσσονται μεταξύ τους στα νομίσματα τους, θα ενθαρρύνει άλλες χώρες να ακολουθήσουν το παράδειγμα τους. Ειδικά βέβαια όσον αφορά τη Λατινική Αμερική, θα είναι πολύ δύσκολο κάτι τέτοιο – αφού οι Αμερικανοί δεν φαίνονται καθόλου πρόθυμοι να εγκαταλείψουν το δόγμα Monroe.
Μία από τις βασικές αποφάσεις τώρα των υπουργών οικονομικών και των διοικητών των κεντρικών τραπεζών της Ένωσης Εθνών της Νοτιοανατολικής Ασίας (ASEAN), μετά τη συνάντηση τους στην Ινδονησία, ήταν να μειώσουν την εξάρτηση τους από το δολάριο – επίσης όμως από το ευρώ και το γεν. Η Ινδονησία δε, ζήτησε επί πλέον τη σταδιακή κατάργηση των Visa και Mastercard, συν την απομάκρυνση από τα δυτικά συστήματα πληρωμών – για την προστασία των συναλλαγών, από πιθανές γεωπολιτικές επιπτώσεις.
Το γεγονός αυτό αλλάζει επίσης το «παιχνίδι», με την έννοια πως οι BRICS+, μέσω των οργανώσεων που ανήκουν, θα προσπαθήσουν να λειτουργήσουν ως «διευκολυντές» – για την αναδιάταξη του οικονομικού και χρηματοπιστωτικού χάρτη του πλανήτη.
Η Αφρική
Συνεχίζοντας, μετά από μία συνάντηση μεταξύ του προέδρου των ΗΠΑ και 40 Αφρικανών ηγετών στο Λευκό Οίκο τον περασμένο Δεκέμβρη, όπου ο Biden προσπάθησε να πείσει τα κράτη τους να συμμετέχουν στον αμερικανικό αντιρωσικό συνασπισμό, έγινε σαφές πως δεν είχαν καμία πρόθεση να πάρουν θέση – όσον αφορά τον πόλεμο στην Ουκρανία.
Αμέσως μετά, στις 26 Μαρτίου, η αντιπρόεδρος των ΗΠΑ ταξίδεψε στην Αφρική, για να συναντήσει Αφρικανούς ηγέτες (Γκάνα, Τανζανία και Ζάμπια) – με μοναδικό σκοπό να τους απομακρύνει από την Κίνα και τη Ρωσία. Εν τούτοις, η προσπάθεια αυτή μάλλον θα αποτύχει – κρίνοντας από τη συνέντευξη τύπου της αντιπροέδρου των ΗΠΑ με τον πρόεδρο της Γκάνα, όπου ο τελευταίος είπε τα εξής:
«Μπορεί να έχουν εμμονή οι ΗΠΑ με την κινεζική δραστηριότητα στην αφρικανική ήπειρο, αλλά δεν υπάρχει τέτοια εμμονή εδώ».
Στην ουσία λοιπόν, η Αφρική αρνείται να εγκαταλείψει την ουδετερότητα της – ενώ οι επανειλημμένες επισκέψεις Ρώσων και Κινέζων διπλωματών στην ήπειρο, τεκμηριώνουν πως οι BRICS έχουν μετατραπεί σε μία «εναλλακτική πλατφόρμα», όσον αφορά τη γεωπολιτική, την οικονομία και τη διπλωματία.
Σε κάθε περίπτωση, όσο πιο επιτυχημένα κινούνται οι BRICS, τόσο πιο αδύναμη θα γίνεται η ηγεμονία της Δύσης στον παγκόσμιο νότο – επίσης στη Μέση Ανατολή, όπου οι εξελίξεις είναι καταιγιστικές, μετά τις ειρηνευτικές συζητήσεις της Σαουδικής Αραβίας με το Ιράν.
Επομένως, αν και ορισμένοι δυτικοί πολιτικοί και ΜΜΕ επιμένουν να υποβαθμίζουν το ρόλο των BRICS στη διαμόρφωση της νέας παγκόσμιας τάξης πραγμάτων, η αλλαγή φαίνεται να είναι πραγματική και μη ανατρέψιμη – καθώς επίσης εξαιρετικά επικίνδυνη για το δολάριο.
Κάτι τέτοιο δεν σημαίνει φυσικά πως το δολάριο θα χάσει την κυριαρχία του βραχυπρόθεσμα – ενώ οι απώλειες του αφορούν κυρίως τη χρήση του ως συναλλακτικό και όχι ως αποθεματικό νόμισμα. Ας μην ξεχνάμε άλλωστε πως η βρετανική στερλίνα χρειάσθηκε πάνω από 30 χρόνια και δύο παγκοσμίους πολέμους, για να χάσει την παγκόσμια κυριαρχία της – ενώ το δολάριο έχει κατά πολύ ισχυρότερα μέσα για την προστασία του, σε σχέση με τη στερλίνα τότε.
Επίλογος
Ολοκληρώνοντας, το 2009 διοργανώθηκε από το Πεντάγωνο στο πρώτο οικονομικό πολεμικό παιχνίδι με την κωδική ονομασία «WALRUS» – στο άκρως απόρρητο Εργαστήριο Ανάλυσης Πολέμου των ΗΠΑ που ευρίσκεται στο εργαστήριο εφαρμοσμένης φυσικής, περίπου στα μισά του δρόμου μεταξύ Ουάσιγκτον και Βαλτιμόρης.
Το σενάριο που παρουσιάσθηκε τότε από τον Rickards, ο οποίος το ανέφερε στο βιβλίο του «Νομισματικοί Πόλεμοι», ήταν πως η Ρωσία και η Κίνα θα συσσώρευαν μεγάλα αποθέματα χρυσού, θα ομαδοποιούσαν τον χρυσό τους και θα λανσάριζαν ένα νέο ψηφιακό νόμισμα – το οποίο θα υποστηριζόταν από χρυσό, στη θέση του δολαρίου.
Στη συνέχεια, η Ρωσία και η Κίνα θα απαιτούσαν να διεξάγονται οι οποιεσδήποτε αγορές ρωσικής ενέργειας ή κινεζικών προϊόντων στο νέο νόμισμα τους – ως μια ξεκάθαρη προσπάθεια να ξεφύγουν από την ηγεμονία του δολαρίου και να προστατευτούν από οικονομικές κυρώσεις που βασίζονται σε δολάρια.
Στην ουσία κάτι ανάλογο ευρίσκεται σε εξέλιξη σήμερα – το οποίο στο εργαστήριο φαίνεται πως δεν κατάφεραν να αντιμετωπίσουν οι ΗΠΑ. Είναι δύσκολο λοιπόν να μπορέσει κανείς να προβλέψει τι θα συμβεί στην πραγματικότητα – σημειώνοντας όμως πως ανέκαθεν τα χρήματα οδηγούνταν εκεί που άνθιζε η παραγωγή και υπήρχαν άφθονες πρώτες ύλες/ενέργεια, όπως στο παρελθόν στις ΗΠΑ.
Τα κρίσιμα ερωτήματα πάντως για εμάς τους Ευρωπαίους είναι, πόσο πιθανές θεωρούνται οι ληστρικές επιθέσεις των υπερχρεωμένων ΗΠΑ στους συμμάχους τους, εάν απομονωθούν από τις περιοχές που τυχόν κυριαρχήσουν οι BRICS – καθώς επίσης πόσο πιθανός είναι ένας παγκόσμιος πόλεμος, για να αποφευχθεί η ενδεχόμενη οικονομική ήττα της υπερδύναμης.
Πηγή: The Analyst
Οι αναλύσεις που περιλαμβάνονται στο άρθρο αυτό παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για το μεγάλης σημασίας γεγονός που αλλάζει την γεωστρατηγική για τη γεωοικονομία στον πλανήτη, αλλαγές τις οποίες επιτάχυνε ο πόλεμος στην Ουκρανία. Ο Εργατικός Αγώνας το αναδημοσιεύει χωρίς να σημαίνει ότι συμμερίζεται όλες τις θέσεις του.
