Αναδημοσίευση από την Εφημερίδα των Συντακτών
Περί το 30% μεσοσταθμικά κυμαίνονται οι αυξήσεις σε 25 βασικά τρόφιμα στο δωδεκάμηνο του 2022 και το πρώτο εξάμηνο του 2023. Μεταξύ αυτών, εξέχουσες είναι οι αυξήσεις των προϊόντων γεωργικής παραγωγής: 62,4% στη ζάχαρη, 51,4% στο ελαιόλαδο, 46,5% στις πατάτες, 39,0% στο αλεύρι, 33,9% στα νωπά λαχανικά, 32% στο ψωμί, 24% στο ρύζι, 20,6% στα νωπά φρούτα, 17,4% στους χυμούς φρούτων.
Πώς θα ήταν τα καλοκαίρια μας χωρίς καρπούζι; Τι θα απέμενε από τη (μεσογειακή) διατροφή μας χωρίς το λάδι, τα φρούτα, τα λαχανικά; Πώς θα ήταν η ζωή μας χωρίς το ψωμί; Αυτά τα «χωρίς» είναι ο ορισμός ενός δυστοπικού μέλλοντος στη διατροφική διάστασή του. Κι όμως, τα προδρομικά σημάδια μιας διατροφικής δυστοπίας είναι παρόντα «εδώ και τώρα» και τα βιώνουμε χωρίς ίσως αντιλαμβανόμαστε τη δυναμική τους και χωρίς να μπορούμε να κάνουμε την αναγωγή σε ένα μέλλον όπου θα μετατραπούν από προδρομικά σημάδια σε «κανονικότητα».
Υπερβολές; Κινδυνολογία από «εξ επαγγέλματος» κινδυνολόγους; Τα στοιχεία για το «εδώ και τώρα» είναι αδιαμφισβήτητα και τεκμηριώνονται τόσο από τα επίσημα στατιστικά δεδομένα όσο και από τη μαζική εμπειρία. Περί το 30% μεσοσταθμικά κυμαίνονται οι αυξήσεις σε 25 βασικά τρόφιμα στο δωδεκάμηνο του 2022 και το πρώτο εξάμηνο του 2023. Μεταξύ αυτών, εξέχουσες είναι οι αυξήσεις των προϊόντων γεωργικής παραγωγής: 62,4% στη ζάχαρη, 51,4% στο ελαιόλαδο, 46,5% στις πατάτες, 39,0% στο αλεύρι, 33,9% στα νωπά λαχανικά, 32% στο ψωμί, 24% στο ρύζι, 20,6% στα νωπά φρούτα, 17,4% στους χυμούς φρούτων.
Μια ματιά στις τιμές στα διεθνή χρηματιστήρια εμπορευμάτων δίνει συμπληρωματικά στοιχεία: ο χυμός πορτοκάλι αμερικανικής προέλευσης αυξήθηκε 87,77% σε ένα έτος, το κακάο 44,16%, το τσάι 17,18% (29,66% τον τελευταίο μήνα) και πρόσφατα η τιμή του ρυζιού εκτινάχτηκε απότομα κατά 40%.
Αιτίες…
Γιατί συμβαίνουν όλα αυτά; «Είναι θέμα προσφοράς και ζήτησης» θα πει ένας νεοφιλελεύθερος, έστω και αν η σχέση προσφοράς και ζήτησης δεν είναι εφεύρεση των νεοφιλελεύθερων. Το ζήτημα όμως είναι πού εντοπίζεται το πρόβλημα: στην προσφορά ή στη ζήτηση; Και είναι αδιαμφισβήτητο ότι εντοπίζεται στην προσφορά: ξαφνικά γεγονότα, που όμως έχουν συστηματικές, δηλαδή δομικές αιτίες, μειώνουν την προσφορά – και έτσι αυξάνονται οι τιμές.
Μερικά παραδείγματα θα το κάνουν πιο εύγλωττο και θα αναδείξουν τον δομικό χαρακτήρα των αιτιών:
● Η πρόσφατη εκτίναξη της τιμής του ρυζιού οφειλόταν στο γεγονός ότι η Ταϊλάνδη έχει αναδειχθεί σε πολύ σημαντική για τη διεθνή παραγωγή, καθώς η Ινδία επέβαλε περιορισμούς στις εξαγωγές για να διατηρήσει τις τιμές στο εσωτερικό σε χαμηλά επίπεδα και ενώ η Κίνα έχει αναδειχθεί στον μεγαλύτερο εισαγωγέα ρυζιού διεθνώς. Πιεζόμενη από τη διεθνή ζήτηση, η Ταϊλάνδη επέβαλε στους δικούς της καλλιεργητές περιορισμούς στην κατανάλωση νερού, οπότε η διεθνής προσφορά έπεσε.
● Η εντυπωσιακή και «αφύσικη» αύξηση στην τιμή του χυμού πορτοκαλιού αμερικανικής προέλευσης οφείλεται στις εκτεταμένες πυρκαγιές και ξηρασίες στις ΗΠΑ και ειδικά στη Φλόριντα, οι οποίες μείωσαν τη συγκομιδή πορτοκαλιών.
● Η καλπάζουσα αύξηση στην τιμή του λαδιού οφείλεται στις μεγάλες πυρκαγιές και παρατεταμένες ξηρασίες στην Ισπανία, τη μεγαλύτερη παραγωγό λαδιού στην Ευρώπη.
Οι αιτίες μοιάζουν συγκυριακές, αλλά δεν είναι: οι παρατεταμένες ξηρασίες, οι μεγα-πυρκαγιές, οι πιο συχνές, έντονες και «εκτός εποχής» πλημμύρες, αλλά και η μείωση του πληθυσμού των επικονιαστών, η υπερεξάντληση των εδαφών από τις εντατικές καλλιέργειες και τη χρήση λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων, η υφαλμύρωση των υπόγειων υδάτων εξαιτίας της μείωσης των αποθεμάτων νερού, η ερημοποίηση που προκαλούν κάποια από τα προαναφερθέντα, είναι δομικές αιτίες, που σχετίζονται με δύο απαραβίαστες σταθερές του κυρίαρχου, καπιταλιστικού, προτύπου ανάπτυξης.
Πρώτον, με την απεριόριστη σπατάλη φυσικών πόρων λόγω του προτύπου της συγκεντρωτικής, υπερεντατικής και προσανατολισμένης στη διεθνή αγορά γεωργίας. Δεύτερον, με την κλιματική αλλαγή. Είναι λοιπόν δομικές αιτίες, που θα παράγουν διαρκή και όλο πιο έντονα δυσμενή αποτελέσματα, μειώνοντας τις σοδειές.
Σημαντικό ρόλο όμως παίζουν και οι γεωπολιτικές αιτίες: οι περιορισμοί στις εξαγωγές είναι μια μορφή κρατικής άμυνας απέναντι στις διατροφικές καταιγίδες και στις σημαντικές ανατιμήσεις που προκαλούν, ευνοούνται δε και συχνά προκαλούνται άμεσα από τα εντεινόμενα ρήγματα στην «παγκοσμιοποίηση» εξαιτίας των γεωπολιτικών ανταγωνισμών.
Τέλος, μια άλλη μεγάλη «πληγή» είναι τα χρηματιστήρια εμπορευμάτων, όπου οι παντοδύναμοι κερδοσκόποι επιβάλλουν πρόσθετες «αυξήσεις κερδοσκοπίας» σε κάθε ανισορροπία που παρουσιάζεται στην προσφορά.
…και απαντήσεις
Πρέπει να είναι σαφές ότι αν δεν αντιμετωπιστεί η κλιματική αλλαγή, αν δεν εγκαταλειφθεί το παραγωγικό μοντέλο της υπερεντατικής γεωργίας της προσανατολισμένης στη διεθνής αγορά και αν δεν «παταχθεί» η χρηματιστηριακή κερδοσκοπία, οδηγούμαστε αναπότρεπτα σε κλιμακούμενη παγκόσμια διατροφική κρίση! Ολες οι λύσεις απορρέουν από αυτή τη διαπίστωση.
Πρέπει να επιστρέψει η έμφαση στην πρωτογενή παραγωγή, πρώτα για την εθνική αγορά και με στόχο την κάλυψη της εσωτερικής ζήτησης και αυτάρκειας – σε όποιο βαθμό αυτό είναι δυνατόν. Αυτό αναπόφευκτα σημαίνει και κάποια μέτρα προστατευτισμού και στήριξης της εγχώριας παραγωγής, ενάντια στη λογική στροφής στη διεθνή αγορά – στο όνομα της οποίας ξεριζώνονταν καλλιέργειες και επιδοτούνταν οι αγρότες για να μην παράγουν. Πρέπει να ευνοηθεί η μικρή παραγωγή στη μικρή κλίμακα και να υπάρξουν μέτρα στήριξης που να ελαφρύνουν τα κόστη παραγωγής.
Πρέπει δηλαδή να γίνουν πράγματα που είναι «φύσει αντίθετα» με τις πεποιθήσεις των σημερινών κυβερνώντων. Διότι, σε λίγα χρόνια, δεν θα μιλάμε για ακριβά γεωργικά προϊόντα αλλά για πλήρη έλλειψη κάποιων εξ αυτών…
