Γράφει ο Γεράσιμος Αραβανής
Το 17ο συνέδριο του ΚΚΕ αποφάσισε να τροποποιήσει ριζικά τη θέση του Κόμματος σχετικά με τη θέση της χώρας στο ιμπεριαλιστικό σύστημα. Στην αρχή είναι αλήθεια δειλά στην πορεία όμως ολοκληρωτικά χωρίς προσχήματα.
Αναφέρει συγκεκριμένα:
“Ενισχύθηκαν βασικά γνωρίσματα ιμπεριαλιστικού σταδίου του ελληνικού καπιταλισμού όπως: η εξαγωγή κεφαλαίων στην Ευρωπαϊκή και παγκόσμια αγορά, η συμμετοχή σε ιμπεριαλιστικούς πολέμους και επεμβάσεις, η συμμετοχή στο σχεδιασμό και προώθηση αντεργατικών και αντιλαϊκών κατευθύνσεων και μέτρων βασικών ιμπεριαλιστικών κέντρων και ενώσεων, όπως η ΕΕ και το ΝΑΤΟ” (i).
Σταδιακά η θέση αυτή εξελίχθηκε, ο εξαρτημένος χαρακτήρας της χώρας απαλείφθηκε εντελώς και η χώρα δυναμώνοντας τα ιμπεριαλιστικά χαρακτηριστικά της, όπως θεωρεί η ηγεσία του κόμματος, έγινε μία χώρα πού τοποθετείται προς το κέντρο της ιμπεριαλιστικής πυραμίδας. Η εξέλιξη αυτή συνιστά άρνηση του λενινισμού και αποδοχή ενός μικροαστικού σχήματος που διαστρεβλώνει το χαρακτήρα του ελληνικού καπιταλισμού, ισοπεδώνει τις αντιθέσεις που διαπερνούν την κοινωνία, χάνει την πραγματικότητα που βιώνει η χώρα με αποτέλεσμα να διαμορφώνεται λανθασμένη πολιτική ορατή δια γυμνού οφθαλμού.
Περιγράφοντας τα βασικά γνωρίσματα του ιμπεριαλισμού ο Λένιν ανέφερε τα εξής 5:
“α) Συγκέντρωση της παραγωγής και του κεφαλαίου πού έχει φτάσει σε τέτοια υψηλή βαθμίδα ανάπτυξης ώστε να δημιουργεί μονοπώλια που παίζουν αποφασιστικό ρόλο στην οικονομική ζωή. β) συγχώνευση του τραπεζικού με το βιομηχανικό κεφάλαιο και δημιουργία μιας χρηματιστικής ολιγαρχίας πάνω στη βάση αυτού του χρηματιστικού κεφαλαίου. γ) Εξαιρετικά σπουδαία σημασία αποκτά η εξαγωγή κεφαλαίου σε διάκριση με την εξαγωγή εμπορευμάτων. δ) Συγκροτούνται διεθνείς μονοπωλιακές ενώσεις των καπιταλιστών, οι οποίες μοιράζουν τον κόσμο. ε) Έχει τελειώσει το εδαφικό μοίρασμα της γης ανάμεσα στις μεγάλες καπιταλιστικές δυνάμεις…. έχει αρχίσει το μοίρασμα του κόσμου από τα διεθνή τραστ” (ii). Τότε έχει διαμορφωθεί η κυριαρχία των μονοπωλίων και του χρηματιστικού κεφαλαίου, έχει αποκτήσει εξαιρετική σημασία η εξαγωγή κεφαλαίων, έχει αρχίσει το μοίρασμα του κόσμου από τα αριθμοί τραστ.
Τα παραπάνω αφορούν στα χαρακτηριστικά του ιμπεριαλιστικού σταδίου του καπιταλισμού, τα κριτήρια για το χαρακτηρισμό μιας χώρας ως ιμπεριαλιστικής είναι διαφορετικά. Πραγματικά ιμπεριαλιστική είναι μία χώρα όταν έχει σημαντικό λόγο και επίδραση στη διαμόρφωση των περιφερειακών και παγκόσμιων εξελίξεων μαζί με όλες τις υπόλοιπες προϋποθέσεις. π.χ. Το Βέλγιο ή κάποια άλλη χώρα με παρόμοια χαρακτηριστικά εξάγει κεφάλαια και είναι στο σύστημα του ιμπεριαλισμού δεν μπορεί όμως να θεωρηθεί ιμπεριαλιστική χώρα, δεν έχει τις αναγκαίες προϋποθέσεις για ένα τέτοιο ρόλο. Αντίθετα η Ρωσία αναλογικά με το μέγεθος της οικονομίας της έχει μικρότερο ποσοστό εξαγωγής κεφαλαίων όμως ο λόγος της στο παγκόσμιο γίγνεσθαι είναι πολλαπλάσιος από αυτόν του Βελγίου.
“Στην εποχή του ιμπεριαλισμού το χρηματιστικό κεφάλαιο και η πολιτική που καθορίζει τη συμπεριφορά των μεγάλων δυνάμεων για το οικονομικό και πολιτικό μοίρασμα του κόσμου δημιουργούν σειρά ολόκληρη από μεταβατικές μορφές κρατικής εξάρτησης. Χαρακτηριστικές για αυτή την εποχή δεν είναι μόνο οι δύο βασικές ομάδες χωρών: οι χώρες που κατέχουν αποικίες και οι αποικιακές χώρες, αλλά και οι ποικίλες μορφές των εξαρτημένων χωρών, πού πολιτικά, τυπικά είναι ανεξάρτητες στην πράξη όμως είναι μπλεγμένες στα δίχτυα της χρηματιστικής και διπλωματικής εξάρτησης” (iii). Στις μέρες μας η εικόνα του ιμπεριαλιστικού κόσμου δεν άλλαξε ιδιαίτερα. Δίπλα στις μεγάλες ιμπεριαλιστικές χώρες υπάρχει το πλήθος των εξαρτημένων χωρών, πολιτικά, οικονομικά, διπλωματικά και στρατιωτικά σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό. Χώρες που είναι πλέον πολιτικά τυπικά ανεξάρτητες στην πράξη είναι πολύπλευρα εξαρτημένες από το χρηματιστικό κεφάλαιο, τις μεγάλες καπιταλιστικές χώρες και τους διεθνείς οργανισμούς. “Σχέσεις εξάρτησης μεταξύ μεγάλων και μικρών κρατών υπήρχαν πάντα, στην εποχή όμως του ιμπεριαλισμού γίνονται γενικό σύστημα αποτελούν μέρος των σχέσεων του μοιράσματος του κόσμου μετατρέπονται σε κρίκους της αλυσίδας των πράξεων του παγκόσμιου χρηματιστικού κεφαλαίου” (iv).
Ένας μικρός αριθμός χωρών εμφανίζουν ισχυρότερη οικονομική ανάπτυξη και αυτό εκφράζεται σε διευρυμένη πολιτική ισχύ και επιρροή, διαμορφώνουν σχέσεις συνεργασίας και συμμαχίες στον περίγυρό τους και ισχυροποιούν τις στρατιωτικές δυνάμεις τους. Ωστόσο, δεν μπορούν να θεωρηθούν ιμπεριαλιστικές δυνάμεις στην κυριολεξία, αφού αυτοτελώς δεν έχουν τη δυνατότητα να δράσουν και να υλοποιήσουν τα σχέδιά τους και για αυτό αναζητούν την προσέγγιση και τη συμμαχία με κάποια παγκόσμια ηγετική δύναμη ή οργανισμό. Αντίθετα, μια ιμπεριαλιστική χώρα έχοντας τον κυρίαρχο λόγο υλοποιεί τους σχεδιασμούς της αυτοτελώς αξιοποιώντας μικρότερες χώρες που συντάσσονται μαζί της για την ικανοποίηση ορισμένων στόχων.
Η εξαγωγή κεφαλαίων στην Ευρωπαϊκή και παγκόσμια αγορά, η συμμετοχή σε ιμπεριαλιστικούς πολέμους και επεμβάσεις, η συμμετοχή στον σχεδιασμό και την προώθηση αντεργατικών και αντιλαϊκών πολιτικών μέσω των ιμπεριαλιστικών κέντρων όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση και το ΝΑΤΟ που επικαλείται το Συνέδριο δεν αρκούν για το χαρακτηρισμό της χώρας ως ιμπεριαλιστικής.
Συμμετοχή σε ιμπεριαλιστικούς πολέμους η Ελλάδα είχε αρκετές αρκεί να θυμηθούμε μόνο την ουκρανική εκστρατεία εναντίον των μπολσεβίκων ή τη Μικρασιατική εκστρατεία για λογαριασμό του αγγλικού και του γαλλικού ιμπεριαλισμού. Στους πολέμους αυτούς δεν ήταν η Ελλάδα η δύναμη που αποφάσιζε, που είχε τον κυρίαρχο ρόλο, ήταν απλώς το εκτελεστικό όργανο που άνοιγε το δρόμο για τα Αγγλικά και Γαλλικά μονοπώλια της εποχής και η αστική τάξη της προσπαθούσε να επωφεληθεί με κάποια κέρδη.
Η εξαγωγή κεφαλαίων είναι ελάχιστη μπροστά στο τεράστιο ξεπούλημα του παραγωγικού δυναμικού της χώρας και της κρατικής περιουσίας και μπροστά στην ληστρική εκμετάλλευση που υφίσταται μέσω της εξυπηρέτησης του υπέρογκου δημόσιου χρέους. Όσο για τη συμμετοχή στην Ευρωπαϊκή Ένωση και το ΝΑΤΟ και στην υποτιθέμενη συναπόφαση της πολιτικής και των ιμπεριαλιστικών επεμβάσεων, θυμίζει την αλήστου μνήμης σημιτική θεωρία που ζήλεψαν πολλοί και από ότι φαίνεται και το ΚΚΕ, ότι η Ελλάδα μπήκε στον ιμπεριαλιστικό πυρήνα της Ευρώπης. Μπήκε στον ιμπεριαλιστικό πυρήνα ως τι και με ποιο ρόλο;
Με βάση την αντίληψη αυτή η επιβολή των μνημονίων στη χώρα και τα καταστροφικά αποτελέσματα τους δεν θα πρέπει να ερμηνευτούν ως αποτέλεσμα του εξαρτημένου χαρακτήρα της και της επιβολής των απαιτήσεων του μονοπωλιακού κεφαλαίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης με τη σύμπραξη βέβαια και με το αζημίωτο της οικονομικής και πολιτικής ολιγαρχίας της χώρας, αλλά ως συμφωνία ισότιμων εταίρων και ακόμη περισσότερο ως επίδειξη αλληλεγγύης των συμμάχων της για να μην χρεοκοπήσει η χώρα και καταστραφεί ο λαός.
Η αλήθεια είναι ότι η Ελλάδα είναι χώρα με μέσο επίπεδο καπιταλιστικής ανάπτυξης, με διαμορφωμένο κρατικομονοπωλιακό καπιταλισμό αλλά και με εκτεταμένα μικροαστικά στρώματα, εξαρτημένη οικονομικά και πολιτικά από την Ευρωπαϊκή Ένωση και στρατιωτικά και πολιτικά από τις ΗΠΑ. Δεν είναι χώρα ιμπεριαλιστική. Ο εξαρτημένος χαρακτήρας της είναι καθοριστικό στοιχείο για την επεξεργασία της πολιτικής του Κομμουνιστικού Κόμματος και όσων πολιτικών δυνάμεων τάσσονται εναντίον του καπιταλισμού και αγωνίζονται για τη σοσιαλιστική κοινωνία.
Η αντίληψη αυτή εμποδίζει σε μεγάλο βαθμό την ορθή εκτίμηση των αντιθέσεων για το χαρακτήρα των εξελίξεων και αυτό φαίνεται με σαφήνεια στην αντιμετώπιση των μεγάλων γεγονότων και των καμπών της πολιτικής εξέλιξης. Από την επιβολή των μνημονίων που ερμηνεύτηκε από το ΚΚΕ λανθασμένα απλώς ως εφαρμογή της πολιτικής του κεφαλαίου που δεν έχει ουσιαστική διαφορά από την προηγούμενη περίοδο, ως τον πόλεμο στην Ουκρανία που οδήγησε στην καταγγελία των εμπλεκομένων ιμπεριαλιστών. Σε ορισμένες μάλιστα περιπτώσεις, πχ σε ομιλία της Αλέκας Παπαρήγα στην Κέρκυρα υπήρξε και κάλεσμα στον ουκρανικό λαό να υπερασπίσει τα σύνορα της πατρίδα του ξεχνώντας ότι η νεοναζιστική κυβέρνηση του Κιέβου κατάλυσε κάθε ελευθερία εντός της χώρας, προσπάθησε βίαια να εξουκρανίσει εκατομμύρια πολίτες της, κυρίως Ρώσους και μετέτρεψε τη χώρα σε εμπροσθοφυλακή του αμερικανονατοϊκού ιμπεριαλισμού για την περικύκλωση και την αποσταθεροποίηση της Ρωσίας.
Σε πρόσφατο άρθρο του στο Ριζοσπάστη του Σαββάτου 4/11 ο Μάκης Παπαδόπουλος αναφερόμενος στο Παλαιστινιακό και γενικότερα στις εξελίξεις στη Μέση Ανατολή γράφει: “η ιστορία απέδειξε ότι δεν υπάρχει κράτος του κεφαλαίου και ιμπεριαλιστική συμμαχία που μπορεί να μην ασκήσει ιμπεριαλιστική πολιτική στην εποχή του ιμπεριαλισμού. Φυσικά διαφέρει η ληστρική δύναμη κάθε άρχουσας τάξης, κάθε αστικής τάξης στη μάχη για το ξαναμοίρασμα και τον έλεγχο των αγορών. Όμως η ίδια η ζωή συντρίβει τους θεωρητικούς τσαρλατάνους, τους οπορτουνιστές που αναζητούν φιλολαϊκές ιμπεριαλιστικές συμμαχίες και αθωώνουν τις αστικές τάξεις των κρατών που δεν ανήκουν στις μεγάλες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις. Μόνο ένας πολιτικά αφελής θα επιχειρούσε να αναλύσει και να προβλέψει τις εξελίξεις στη Μέση Ανατολή περιοριζόμενος μόνο στα συμφέροντα της άρχουσας τάξης των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής και της Κίνας χωρίς να συνυπολογίσει τα συμφέροντα των αστικών τάξεων της Γαλλίας, της Βρετανίας, του Ισραήλ, της Τουρκίας, του Ιράν, της Ρωσίας, της Σαουδικής Αραβίας, της Ελλάδας, της Αιγύπτου. Καμία πρόβλεψη δεν μπορεί να γίνει αν δεν συνεκτιμήσουμε το σύνολο των ενδοϊμπεριαλιστικών αντιθέσεων μέσα στη σημερινή ιμπεριαλιστική πυραμίδα, τους πιο δυνατούς και τους πιο αδύναμους κρίκους της ιμπεριαλιστικής αλυσίδας, της ανισότιμες αλληλεξαρτήσεις μεταξύ των αστικών κρατών’’ (v).
Στο απόσπασμα αυτό είναι γλαφυρά δοσμένη αλλά με σαφήνεια και όχι συγκαλυμμένα η αντίληψη του ΚΚΕ σήμερα.
Να κάνουμε ορισμένες παρατηρήσεις:
Σήμερα η μεγάλη πλειοψηφία των κρατών παγκόσμια έχουν αναπτύξει μονοπωλιακές οικονομίες, το μονοπωλιακό κεφάλαιο έχει κυριαρχήσει. Με τη λογική ότι δεν υπάρχει κράτος του κεφαλαίου σήμερα που δεν ασκεί ιμπεριαλιστική πολιτική και επιπλέον τα περισσότερα ανήκουν με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο σε κάποιο ιμπεριαλιστικό μπλοκ πρέπει να θεωρήσουμε ότι όλα τα κράτη είναι ιμπεριαλιστικά, ασκούν ιμπεριαλιστική πολιτική κατά συνέπεια και κάθε πολεμική σύρραξη που εκδηλώνεται έχει ιμπεριαλιστικό χαρακτήρα, είναι ιμπεριαλιστικός πόλεμος.
Το πρώτο ερώτημα ποια είναι η έννοια του αντιιμπεριαλισμού σήμερα, είναι μόνο η αντίθεση απέναντι στο μονοπωλιακό κεφάλαιο γενικά, ανεξαρτήτως της δύναμης και του ρόλου του, χωρίς να λαμβάνονται καθόλου υπόψη ποια είναι τα κυρίαρχα μονοπωλιακά συμφέροντα σε κάθε περιοχή και παγκόσμια, τις συνέπειες από μία ολοκληρωτική νίκη των ισραηλινών στην Παλαιστίνη και την απόλυτη κυριαρχία των Αμερικανών στη Μέση Ανατολή και την Ανατολική Μεσόγειο; Ο ισχυρισμός αυτός είναι πράγματι η αντίληψη του ΚΚΕ σήμερα. Στην περίπτωση αυτή όμως πρέπει να δοθεί απάντηση πώς δικαιολογείται η θέση του κόμματος για την υπεράσπιση των συνόρων της χώρας αν δεχτεί επίθεση την οποίαν διατρανώνει σήμερα, αφού και η επιτιθέμενη χώρα και η Ελλάδα που θα δεχθεί την επίθεση είναι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις;
Στη βάση της ίδιας θέσης πώς θα αξιολογηθεί η σύγκρουση στη Μέση Ανατολή και ιδιαίτερα το Παλαιστινιακό, αφού στην Παλαιστίνη υπάρχει καπιταλιστική οικονομία και με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο διατηρεί συμμαχικές σχέσεις με δυνάμεις που συγκρούονται με τις Ηνωμένες Πολιτείες και τους συμμάχους τους; Αφού θεωρείται ιμπεριαλιστική σύγκρουση και από τις δύο πλευρές η συνεπής θέση είναι να σταθούμε αντίθετοι στον ιμπεριαλισμό και να παραμείνουμε ουδέτεροι; Κάτι σαν ούτε Χαμάς και Παλαιστίνιοι ούτε Νετανιάχου και Ισραήλ;
Δεν γνωρίζουμε αν η άποψη του Μ.Π. είναι κυρίαρχη στο ΚΚΕ είναι όμως σαφές ότι δεν είναι μοναδική. Στο ίδιο φύλλο της Εφημερίδας άλλο μέλος του Πολιτικού Γραφείου αντιμετωπίζει με εντελώς διαφορετικό τρόπο τη σύγκρουση Ισραήλ-Παλαιστινίων. “ο λαός της Παλαιστίνης, αναφέρει, δεν έχει πατρίδα έχει θρηνήσει περισσότερους από 100.000 νεκρούς από τα ισραηλινά πυρά και έχει δικαίωμα και καθήκον να διεκδικήσει και να κατακτήσει την ελευθερία του… ο παλαιστινιακός λαός που στενάζει κάτω από την μπότα της κατοχής και του κατακτητή έχει το δικαίωμα στον απελευθερωτικό αγώνα’’. Αντιμετωπίζει μάλιστα ο αρθρογράφος την αποτίναξη της ισραηλινής κατοχής και τη συγκρότηση παλαιστινιακού κράτους ως βασικό κρίκο σήμερα για τις εξελίξεις στην περιοχή.
Από τη μία, λοιπόν, έχουμε το πλήθος των ενδοϊμπεριαλιστικών αντιθέσεων γενικά που χαρακτηρίζουν τις εξελίξεις στην Παλαιστίνη και από την άλλη την ορθή αντιμετώπιση τους ως εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας και ως βασικός κρίκος των εξελίξεων. Αυτές τις αντιλήψεις τις χωρίζει χάος.
Ο Μ.Π. μας διαβεβαιώνει ότι πρέπει να συνεκτιμηθούν το σύνολο των αντιθέσεων και των συμφερόντων που εκδηλώνονται από όλες τις εμπλεκόμενες δυνάμεις μεγαλύτερες και μικρότερες στην περιοχή, από τους πιο δυνατούς και τους πιο αδύναμους παίκτες, όλες οι αντιθέσεις, τα συμφέροντα και οι αλληλεξαρτήσεις να μπουν στο τραπέζι και να βγει η κοινή συνισταμένη τους για να υπάρξει ορθή πρόβλεψη των εξελίξεων και εφαρμογή ορθής πολιτικής.
Αυτό δεν είναι πολιτική εκτίμηση. Μπορεί να είναι λογιστική, μπορεί να είναι σοφιστική.
Στις εξελίξεις επιδρούν πράγματι σε ένα βαθμό όλα τα συμφέροντα της περιοχής, πλην όμως την αποφασιστική επίδραση έχουν οι κυρίαρχες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις, τα σχέδια και οι επιδιώξεις αυτών των δυνάμεων δίνουν την κατεύθυνση και το χαρακτήρα. Αν οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής ήθελαν να σταματήσουν το Ισραήλ είναι σίγουρο ότι αυτό δεν θα προχωρούσε στην καταστροφή της Γάζας, έχουν όλα τα μέσα για αυτό. Αν ήθελαν οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους το παλαιστινιακό πρόβλημα θα είχε λυθεί. Στηρίζουν και ενδυναμώνουν συνεχώς το Ισραήλ για να ελέγχουν την περιοχή ολόκληρη λόγω της μεγάλης στρατηγικής και οικονομικής σημασίας της. Τα μικρότερα κράτη Ισραήλ και Ελλάδα συντάσσονται αναφανδόν με τις ΗΠΑ επιδιώκοντας να έχουν κέρδη υπέρ των αστικών τους τάξεων, ενώ οι αραβικές χώρες και η Τουρκία με ένα πιο ήπιο τρόπο κάτι ψελλίζουν για κατάπαυση του πυρός και η Τουρκία εξακοντίζει μεγαλόστομες καταγγελίες εναντίον του Ισραήλ. Το Ιράν συντάσσεται στην παλαιστινιακή υπόθεση επειδή η στρατηγική αντιπαλότητα του με τις Ηνωμένες Πολιτείες και δυνάμεις της περιοχής είναι μεγάλη.
Η κομμουνιστική αριστερά και το λαϊκό κίνημα πρέπει να απορρίψουν τέτοιες αντιλήψεις που οδηγούν στον εκφυλισμό του. Η μαζική ενωτική δράση εναντίον του ιμπεριαλισμού και του πολέμου είναι για τον ελληνικό λαό προτεραιότητα. Τα αιτήματα της εξόδου της χώρας από το ΝΑΤΟ, της αποδέσμευσης από την Ευρωπαϊκή Ένωση, της κατάργησης όλων των συμφωνιών που αλυσοδένουν τη χώρα, η εφαρμογή μιας ανεξάρτητης εξωτερικής πολιτικής πέρα από ιμπεριαλιστικές συμμαχίες πρέπει να έρθουν στην πρώτη γραμμή του κινήματος.
Πήγες:
(i) ΚΚΕ 17ο συνέδριο σ. 153
(ii) Λένιν Άπαντα τόμος 27 σ.393
(iii) Στο ίδιο σ.389
(iv) Στο ίδιο σ. 390
(v) Ριζοσπάστης 4/11
