Γράφει ο Γεράσιμος Αραβανής
Μέρος δεύτερο
Η αμφισβήτηση του κόμματος νέου τύπου
Μετά ιδιαίτερα τις εξελίξεις στον υπαρκτό σοσιαλισμό η αμφισβήτηση του κόμματος νέου τύπου και γενικότερα η αμφισβήτηση σημαντικών πλευρών του μαρξισμού και του λενινισμού άμεσα και ρητά ή έμμεσα απογειώθηκε. Θεωρήθηκε από πολλούς από το χώρο της αριστεράς και των θραυσμάτων των κομμουνιστικών κομμάτων ότι η βασικότερη αιτία για την αποτυχία της οικοδόμησης του σοσιαλισμού ήταν ο χαρακτήρας των κομμουνιστικών κομμάτων. Κάποιοι Θεώρησαν ότι οι εξελίξεις αποτελούν μία δικαίωση των απόψεων του αναρχισμού και των αντιεξουσιαστικών αντικρατικών επιχειρημάτων του. Ο Γ Ρούσης στο βιβλίο του Το κράτος από τον Μακιαβέλλι στο Weber γράφει ότι τώρα πιά είναι αποδεδειγμένο ότι τα κομμουνιστικά κόμματα μετατράπηκαν σε γραφειοκρατικούς, ιερατικούς μηχανισμούς όπως είχε προβλέψει ο Μπακούνιν και ότι οι μέθοδοι που χρησιμοποιήθηκαν για τη σοσιαλιστική επανάσταση επηρέασαν και τη φύση του καθεστώτος που προέκυψε από αυτήν.
Παίρνοντας θέση σε βασικά σημεία της αντιπαράθεσης Μαρξ-Μπακούνιν όσον αφορά το κράτος δικαιώνει τον δεύτερο. Κινούμενος ο συγγραφέας προς το αυθόρμητο αμφισβητεί τη θεωρίας της μετάβασης προς το σοσιαλισμό και την αταξική κοινωνία αμφισβητώντας το ρόλο του κόμματος τη διαμόρφωση ταξικής συνείδησης και πιο ανοιχτά του λενινιστικό κόμμα νέου τύπου που το θεωρούσε βασική αιτία των αρνητικών εξελίξεων στην προσπάθεια της σοσιαλιστικής οικοδόμησης.
Με αυτή τη λογική, ερμηνεύει την ανάπτυξη της γραφειοκρατίας και τον εκφυλισμό των σοσιαλιστικών καθεστώτων ως αποτέλεσμα των αρχών οργάνωσης και λειτουργίας των κομμουνιστικών κομμάτων που αποτέλεσμα τους ήταν η βουλησιαρχία των ηγεσιών. Η εξέλιξη όμως των χωρών του υπαρκτού σοσιαλισμού και κάθε κοινωνικού φαινομένου επηρεάζεται από πλήθος παραγόντων και φυσικά από τις αντικειμενικές συνθήκες. Δεν αναφερόμαστε τόσο στις ιδιαίτερες δυσκολίες που αντιμετώπισε στα πρώτα βήματά της η επαναστατική εξουσία στη Ρωσία, όσο στο επίπεδο της ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων και την τεράστια καθυστέρηση που δεν επέτρεψε την εφαρμογή του σχεδιασμού και την προώθηση ομαλά της επαναστατικής μετατροπής της οικονομίας και των κοινωνικών σχέσεων ώστε να ξεπερνιούνται οι αντιθέσεις και ν’ αναπτύσσεται η χώρα ομαλά.
Η δυνατότητα της κομματικής ηγεσίας να ελέγξει το κράτος συναρτάται με τη δυνατότητα και τη διάθεση της εργατικής τάξης και των λαϊκών στρωμάτων να υποστηρίξουν μια τέτοια προσπάθεια και πρακτικά να αναλάβουν την ευθύνη, σε τελική ανάλυση συναρτάται με τις υλικές προϋποθέσεις συνολικά της κοινωνίας και τα συμφέροντα που υπάρχουν στο εσωτερικό της. Από τη στιγμή που υπάρχουν διαφορετικά συμφέροντα εντός της εργατικής τάξης και των εργαζομένων στο σύστημα της κοινωνικής εργασίας, δημιουργούνται διαφορετικοί όροι συμμετοχής τους στη διεύθυνση των υποθέσεων του κράτους.
Μια προσπάθεια αντικειμενικού εντοπισμού των αιτιών του εκφυλισμού του εργατικού κράτους και του κόμματος δεν πρέπει πρωτίστως να αναζητηθεί στις αυθαιρεσίες της κρατικής της κομματικής γραφειοκρατίας αλλά στα διαφορετικά συμφέροντα που υπάρχουν εντός της κοινωνίας και είναι συνάρτηση του επιπέδου οικονομικής ανάπτυξης της.
Στο επίκεντρο της αμφισβήτησης είναι ο ρόλος του κομμουνιστικού κόμματος ως πρωτοπορίας της εργατικής τάξης ως πρωτοπορία της τάξης σε κάθε εκδοχή της δραστηριότητας της και διαμόρφωσης της συνείδησης της, παρότι αναγνωρίζεται σε ορισμένες περιπτώσεις η ανάγκη πρωτοπορίας. Άλλοτε η πρωτοπορία κατατεμαχίζεται σε διάφορες πρωτοπορίες κατά τομείς, πρωτοπορία στο κίνημα, πολιτική πρωτοπορία κλπ και στο κόμμα, κάποιου είδους κόμμα, στο οποίο δίνεται ένας ρόλος ανάπτυξης της επιστήμης, θεωρητική επεξεργασία των ζητημάτων διαμόρφωσης της συνείδησης, διαχειριστή των ζητημάτων της θεωρίας, των αναγκαίων μελετών, ενδεχομένως και της επεξεργασίας της στρατηγικής.
Όμως ο αγώνας της εργατικής τάξης σε κάθε φάση του διεξάγεται ενιαία με διαμορφωμένους στόχους που συναρτώνται με τις συνθήκες σε όλη την επικράτεια, σε κάθε τομέα και σε όλα τα επίπεδα το συνδικαλιστικό, το πολιτικό και το ιδεολογικό με τις ιδιαιτερότητες του καθένα χώρου. Άρα απαιτείται ενιαίο σχέδιο και διεύθυνση δηλαδή απαιτείται πολιτική πρωτοπορία που έχει συνολικά την ευθύνη. Η αυτονομία της οργάνωσης της δράσης σε κάθε χώρο είναι κατανοητή και γίνεται σεβαστή, καταργώντας όμως το ρόλο της πολιτικής πρωτοπορίας διασπάται και κατακερματίζεται η πάλη.
Θεωρούμε ότι βάση για την ανάπτυξη αυτών των αντιλήψεων είναι αφενός μεν η αποτυχία της απόπειρας σοσιαλιστικής οικοδόμησης και αφετέρου η αντίληψη ότι η σύγχρονη εργατική τάξη είναι πολύ πιο εξελιγμένη από αυτήν της εποχής του Λένιν, είναι μορφωμένη και με δυνατότητες τέτοιες που να συλλαμβάνει μέσα από τις εμπειρίες της πλήρως τις λειτουργίες της κοινωνίας, την ιστορική αναγκαιότητα και το ρόλο της, ενώ η αλήθεια είναι ότι η συμβολή της πολιτικής πρωτοπορίας είναι καθοριστική. Η αστική τάξη φροντίζει με κάθε τρόπο να συσκοτίζει την πραγματικότητα, να διαστρεβλώσει το μαρξισμό πριμοδοτώντας τον αποπροσανατολισμό και τη μεταφυσική. Η πραγματικότητα στις ανεπτυγμένες καπιταλιστικές κοινωνίες αυτό ακριβώς υπογραμμίζει.
Σε πολλές αναλύσεις την εργατική τάξη, ως φορέα των νέων σχέσεων παραγωγής και κύρια δύναμη για την ανατροπή της αστικής τάξης αντικαθιστά ο λαός, οι εργαζόμενοι γενικά, η νεολαία και κοινωνικές ομάδες και άτομα με κάθε είδους ιδιαιτερότητες και δικαιώματα. Κατ’ αυτό τον τρόπο η εργατική τάξη διαχέεται μέσα σε ένα ευρύτατο μπλοκ κοινωνικών δυνάμεων. Στην περίπτωση αυτή τροποποιείται ο χαρακτήρας της επανάστασης. Η πάλη της εργατικής τάξης και τους συμμάχων της υπό την ηγεμονία της εργατικής τάξης οδηγεί σε σοσιαλιστική επανάσταση και σε εργατική εξουσία, ενώ η νίκη αυτού του μπλοκ δυνάμεων, του λαού γενικά, είναι κάτι απροσδιόριστο που οδηγεί, αν οδηγήσει, σε μία προοδευτική κυβέρνηση.
Τις τελευταίες δεκαετίες κερδίζει έδαφος στην ορολογία και τη διαμόρφωση πολιτικής ο αντικαπιταλισμός σε βάρος της σοσιαλισμού. Ο λόγος είναι ότι η αμφισβήτηση του καπιταλισμού κερδίζει ολοένα και περισσότερο έδαφος σε κοινωνικές δυνάμεις ως μία αντίθεση στην εξουσία με εντελώς ασαφές περιεχόμενο. Κατά συνέπεια η αμφισβήτηση του καπιταλισμού δεν έχει σαφές εργατικό σοσιαλιστικό περιεχόμενο με κίνδυνο να δημιουργούνται αυταπάτες και να κερδίζει έδαφος ο ρεφορμισμός.
Από την αποτυχία της σοσιαλιστικής οικοδόμησης το κομμουνιστικό κίνημα μπορεί και πρέπει να βγάλει χρήσιμα συμπεράσματα ιδιαίτερα από την γραφειοκρατικοποίηση των επαναστατικών κομμάτων και του εργατικού κράτους και τις αιτίες της και να προκύψουν διδάγματα για το μέλλον.
Θεωρούμε ότι οι βασικές αρχές της θεωρίας για το κόμμα- πρωτοπορία της εργατικής τάξης, το κόμμα νέου τύπου και του αγώνα για την κοινωνική απελευθέρωση ισχύουν και σήμερα στο ακέραιο.
Ορισμένες επισημάνσεις μας για το κόμμα αφορούν:
- Τη σχέση του με τη θεωρία, με την ανάλυση και τις αναγκαίες επεξεργασίες, την ολοκληρωμένη και όχι μονομερή και αποσπασματική γνώση της ίδιας θεωρίας του μαρξισμού λενινισμού. Η μαρξιστική λενινιστική θεωρία δεν είναι σύνολο κανόνων και έτοιμων λύσεων άπαξ διατυπωμένων που ισχύουν στο διηνεκές. Είναι κοσμοθεωρία που ερμηνεύει την εξέλιξη του κόσμου με βάση συγκεκριμένους νόμους. Ανάλογα με την εξέλιξη των αστικών κοινωνιών με την επιστημονική έρευνα και με την πείρα που αποκτάται η θεωρητική γνώση συμπληρώνεται και αναπτύσσεται. Όμως στις βάσεις της θεωρίας την ίδια τη θεωρία και στις βασικές αρχές της επαναστατικής στρατηγικής δεν μπορεί να γίνει προσαρμογή.
Σε όλες τις περιπτώσεις αμφισβήτησης του μαρξισμού το επιχείρημα ήταν οι μεγάλες αλλαγές που σημειώνονται στο καπιταλιστικό σύστημα και κατ’ αυτόν τον τρόπο δικαιολογήθηκαν όλες οι παρεκκλίσεις. Αμφισβητείται ιδιαίτερα η ορθότητα της θεωρία του ιμπεριαλισμού με το ίδιο επιχείρημα, άλλος είναι ο καπιταλισμός σήμερα κι άλλος το 1915, κανείς όμως δεν παρουσίασε μία επαρκή αιτιολόγηση που να στηρίζεται στις αλλαγές στα δομικά στοιχεία του ιμπεριαλισμού.
Η ίδια η στρατηγική δεν είναι ένα σχέδιο γενικό άπαξ διατυπωμένο, η ανάλυση των εξελίξεων και των δεδομένων, των αντιφάσεων του συστήματος και η ανάδειξη των τρωτών σημείων του λαμβάνονται υπόψη και οδηγούν στις αναγκαίες προσαρμογές. Το πρωτοπόρο κόμμα πρέπει να έχει την ιδεολογική επάρκεια να συνθέτει τις αντιφάσεις και τις διαφορετικές διεκδικήσεις τμημάτων της εργατικής τάξης και των συμμάχων της προκειμένου να ασκήσει την ηγεμονία του. Ανάλογη θεωρητική επάρκεια δεν διαθέτουν τα κόμματα που δεν είναι φορείς του μαρξισμού και του λενινισμού και της κομμουνιστικής ιδεολογίας με αποτέλεσμα την αποσπασματική αντιμετώπιση των αγώνων που αναπτύσσονται και δεν συμβάλλουν στην ενοποίηση των αγώνων εναντίον του κεφαλαίου.
- Τη σχέση του κόμματος με την εργατική τάξη, το κόμμα είναι τμήμα της εργατικής τάξης, η πρωτοπορία της την οποία κατακτά καθημερινά με τη θεωρητική του επάρκεια τη δράση και την αποτελεσματικότητα του και δεν μπορεί να υποκαθιστά. Η παραβίαση αυτής της αρχής είχε καταστροφικές συνέπειες. Η εξουσία ανήκει στην εργατική τάξη που την ασκεί μέσω των δημοκρατικά εκλεγμένων οργάνων εξουσίας της εκεί το κομμουνιστικό κόμμα καταθέτει τις θέσεις του όπως ισχύει για κάθε πολιτική οργάνωση και κάθε εργαζόμενο. Η πρωτοπορία είναι ένα με την τάξη είναι όμως ένα βήμα πιο μπροστά δεν επιβάλει τις προετοιμασμένες εκ των προτέρων θέσεις της, αλλά διδάσκεται από την πείρα των εργατικών μαζών τη φαντασία και την ευρηματικότητα τους. Δεν επινόησαν οι μπολσεβίκοι τα σοβιέτ τα ανέδειξαν οι εργάτες μέσα από την ανάγκη να ικανοποιηθούν ζωτικές ανάγκες τους σε συνθήκες που το αστικό κράτος αδυνατούσε. Οι μπολσεβίκοι συνέβαλαν στην ανάδειξή τους σε όργανα της εργατικής εξουσίας.
- Τη λειτουργία της δημοκρατίας στις γραμμές του.
Πλήρης, δηλαδή, δημοκρατία στις γραμμές του κατά τη λειτουργία και κατά την λήψη των αποφάσεων, στη διακίνηση των ιδεών και των θέσεων ώστε κάθε κομμουνιστής και φίλος του κόμματος να έχει πλήρη γνώση. Η ύπαρξη μιας και μόνο αλήθειας που εκφράζεται από την ηγεσία ή μάλλον από ένα στενό πυρήνα της και είναι υποχρεωτική για ολόκληρο τον κομματικό οργανισμό δημιούργησε μεγάλα προβλήματα και οδήγησε σε απόσπαση που κόμματος από το λαό και σε διαζύγιο από τους διανοούμενους και τελικά ατόνησαν οι ιδεολογικές επεξεργασίες αφήνοντας το δρόμο ανοιχτό στο ρεφορμισμό και την αστική ιδεολογία.
Όμως το κομμουνιστικό κόμμα έχοντας μπροστά του μια δύσκολη αποστολή με δεδομένη την καταθλιπτική κυριαρχία του αστικού κράτους πρέπει να δρα με συμπαγή τρόπο και ενιαία στη βάση των δημοκρατικά ειλημμένων απόφασεων. Ο συγκεντρωτισμός στη δράση είναι το αναγκαίο συστατικό του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού.
- Το κομμουνιστικό κόμμα είναι ακόμα διεθνιστικό συγκρούεται με τον εθνικισμό και το ρατσισμό αντιπαλεύει τη δράση του ιμπεριαλισμού επιδιώκοντας κοινή δράση της εργατικής τάξης της χώρας με τις εργατικές τάξεις των άλλων χωρών και στην πορεία πιο ολοκληρωμένη ενότητα των εργατών και στο οργανωτικό επίπεδο. Το κεφάλαιο συντονίζει παγκόσμια τη δράση του απέναντι στον αντίπαλο του ενιαία παρά τις αντιθέσεις μεταξύ των τμημάτων του, η εργατική τάξη πρέπει να αντιτάξει την ενότητα και τη δράση της σε διεθνές επίπεδο.
