Ο Λένιν το 1915 έγραψε το γνωστό έργο του Ιμπεριαλισμός ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού. Βασίστηκε πάνω στις επεξεργασίες ηγετών και θεωρητικών του κομμουνιστικού και εργατικού κινήματος καθώς και σε επεξεργασίες και οξυδερκείς παρατηρήσεις αστών διανοουμένων.
Ήταν η εποχή που ο καπιταλισμός περνούσε στο νέο και πιο σύγχρονο στάδιο του το ιμπεριαλιστικό και η εμπειρική παρατήρηση και καταγραφή των εξελίξεων έδινε το αναγκαίο υλικό για τη μελέτη του.
Ο ιμπεριαλισμός εμφανίστηκε σαν παραπέρα ανάπτυξη και άμεση συνέχιση των βασικών ιδιοτήτων του καπιταλισμού γενικά. Ο καπιταλισμός όμως έγινε καπιταλιστικός ιμπεριαλισμός μόνο σε ορισμένη πολύ υψηλή βαθμίδα της ανάπτυξης του όταν μερικές βασικές ιδιότητες του καπιταλισμού άρχισαν να μετατρέπονται στο αντίθετό τους, όταν διαμορφώθηκαν τα χαρακτηριστικά της μεταβατικής εποχής από τον καπιταλισμό σε ένα ανώτερο κοινωνικό οικονομικό καθεστώς. Η διαδικασία αυτή από οικονομική άποψη είναι η αντικατάσταση του καπιταλισμού του ελεύθερου ανταγωνισμού από τα καπιταλιστικά μονοπώλια. Ο ελεύθερος ανταγωνισμός είναι η βασική ιδιότητα του καπιταλισμού και της εμπορευματικής παραγωγής γενικά, τα μονοπώλια είναι η άμεση αντίθεση του ελεύθερου ανταγωνισμού. Ο τελευταίος αυτός όμως μετατράπηκε σε μονοπώλιο δημιουργώντας τη μεγάλη παραγωγή, εκτοπίζοντας τη μικρή, αντικαθιστώντας τη μεγάλη με την πολύ μεγάλη οδηγώντας τη συγκέντρωση της παραγωγής και του κεφαλαίου ως το σημείο που από αυτήν αναπτύσσεται το μονοπώλιο. Ταυτόχρονα τα μονοπώλια ξεπηδώντας από τον ελεύθερο ανταγωνισμό δεν τον καταργούν μα υπάρχουν πάνω σε αυτόν και δίπλα σε αυτόν γεννώντας μία σειρά εξαιρετικά οξείες και βίαιες αντιθέσεις, προστριβές και συγκρούσεις. Το μονοπώλιο είναι πέρασμα από τον καπιταλισμό σε ένα ανώτερο σύστημα.
Επισημαίνοντας ο Λένιν ότι οι σύντομοι ορισμοί είναι βολικοί και εύχρηστοι μεν ανεπαρκείς δε έδωσε τα 5 βασικά γνωρίσματα του:
-Συγκέντρωση της παραγωγής και του κεφαλαίου που έφτασε σε τέτοια υψηλή βαθμίδα ανάπτυξης ώστε να δημιουργεί μονοπώλια που παίζουν αποφασιστικό ρόλο στην οικονομική ζωή.
-Συγχώνευση του τραπεζικού κεφαλαίου με το βιομηχανικό κεφάλαιο και δημιουργία χρηματιστικής ολιγαρχίας
-Εξαιρετικά σπουδαία σημασία αποκτά η εξαγωγή κεφαλαίου σε διάκριση με την εξαγωγή εμπορευμάτων.
-Συγκροτούνται οι διεθνείς μονοπωλιακές ενώσεις των καπιταλιστών που μοιράζουν τον κόσμο.
-Έχει τελειώσει το εδαφικό μοίρασμα της γης ανάμεσα στις μεγαλύτερες καπιταλιστικές δυνάμεις.
Ο ορισμός αυτός έπαιρνε υπόψιν τις καθαρά οικονομικές έννοιες. Με αυτή την έννοια πρόκειται για ένα ιδιαίτερο στάδιο του καπιταλισμού.
Τα παραπάνω αφορούν τα βασικά χαρακτηριστικά της ιμπεριαλιστικής εποχής του καπιταλισμού.
Τα μονοπώλια και οι μεγάλες δυνάμεις ωθούν τους ανταγωνισμούς, στα άκρα για το οικονομικό μοίρασμα του κόσμου. Από τη μία μεριά υπάρχουν μεγάλες οι πολυεθνικές εταιρείες και τα μεγάλα καπιταλιστικά κράτη που εκμεταλλεύονται σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό μικρότερα κράτη και λαούς και από την άλλη ποικίλες μορφές εξαρτημένων χωρών που πολιτικά είναι ανεξάρτητες τυπικά στην ουσία όμως είναι βαθιά εξαρτημένες οικονομικά, πολιτικά, στρατιωτικά, διπλωματικά.
Σχέσεις εξάρτησης μικρότερων χωρών από ισχυρές χώρες υπήρχαν πάντα, στην εποχή όμως του ιμπεριαλισμού το φαινόμενο αυτό γενικεύεται οι σχέσεις αυτές αποτελούν μέρος του συνόλου των σχέσεων και βασικό κρίκο στην αλυσίδα των σχέσεων του παγκόσμιου χρηματιστικού κεφαλαίου.
Παράλληλα ο Λένιν έδωσε τα χαρακτηριστικά της ιμπεριαλιστικής χώρας που δεν αφορούν μόνο το κριτήριο των εξαγωγών κεφαλαίου, όπως πολλοί ισχυρίζονται σήμερα, και όχι μόνο οικονομικές πλευρές, αλλά ολόκληρο το πλέγμα οικονομικών πολιτικών και στρατιωτικών χαρακτηριστικών μιας χώρας.
Στην Προγραμματική Διακήρυξη της Κίνησης Κομμουνιστών Εργατικός Αγώνας σημειώνεται ότι: για να χαρακτηριστεί μία χώρα που βρίσκεται στο στάδιο του μονοπωλιακού καπιταλισμού από οικονομική άποψη ως ιμπεριαλιστική θα πρέπει να είναι σε θέση να παίζει ουσιαστικό ρόλο στο διεθνή καταμερισμό εργασίας στη διαμόρφωση οικονομικών και κατ’ επέκταση πολιτικών εξελίξεων ή στον καταμερισμό εργασίας και στα συνακόλουθα αυτής σε μια μεγάλη περιφέρεια του πλανήτη και έξω από τα σύνορα της.
Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Λένιν θεωρούσε την προεπαναστατική Ρωσία εξαρτημένη από το γαλλικό και αγγλικό κεφάλαιο και παράλληλα ιμπεριαλιστική χώρα.
Ιδιαίτερης σημασίας είναι η αναφορά στον παρασιτισμό που είναι βασικό χαρακτηριστικό του ιμπεριαλιστικού σταδίου που σταδιακά δυναμώνει και επεκτείνεται. Η θέση αυτή βασίζεται στην τάση προς τη στασιμότητα που γεννά το μονοπώλιο αφού ο καθορισμός μονοπωλιακών τιμών ως ένα βαθμό εξαφανίζει τα κίνητρα για τεχνική και γενικότερη πρόοδο. Ως ένα βαθμό όμως συμβαίνει αυτό, αφού ο ανταγωνισμός δεν σταματά αντίθετα σε πολλές περιπτώσεις οξύνεται ιδιαίτερα και οδηγεί σε εκσυγχρονισμούς και σε επιτάχυνση της προσπάθειας για τεχνικές ανακαλύψεις και καινοτομίες και εφαρμογή τους στην παραγωγή. Στην τεράστια συσσώρευση χρηματικού κεφαλαίου στα χέρια λίγων που συγκεντρώνονται σε ελάχιστες χώρες, στο στρώμα των εισοδηματιών που ζουν από τόκους και μερίσματα και είναι εντελώς ξεκομμένο από την παραγωγή. Το φαινόμενο αυτό επεκτάθηκε σταδιακά στις μεγαλύτερες ιμπεριαλιστικές χώρες όπου η παραγωγή μειώνεται, το πλασματικό κεφάλαιο και η τοκογλυφία επεκτείνονται και μέσω αυτών η εκμετάλλευση χωρών και λαών σε ολόκληρο τον πλανήτη. Για κράτος εισοδηματία κάνει λόγο ο Λένιν, για κράτος του παρασιτικού καπιταλισμού που σαπίζει.
Προς αποφυγή όμως κάθε παρανόησης σημείωνε ότι η τάση προς το σάπισμα δεν αποκλείει τη γρήγορη ανάπτυξη του καπιταλισμού. Σαν σύνολο ο καπιταλισμός αναπτύσσεται ασύγκριτα πιο γρήγορα από προηγούμενα, αλλά αυτή η ανάπτυξη είναι ανισόμετρη και η ανισομετρία εκδηλώνεται στο πιο γρήγορο σάπισμα των χωρών που είναι πιο ισχυρές σε κεφάλαια.
Στη βάση των παραπάνω χαρακτήρισε τον ιμπεριαλισμό ως μεταβατικό, το τελευταίο στάδιο του καπιταλισμού προθάλαμο του σοσιαλισμού, καπιταλισμό που πεθαίνει. Όπως είναι φανερό δεν έκανε χρονικές προβλέψεις, σε ιστορικό στάδιο αναφερόταν.
Τις τελευταίες δεκαετίες η αμφισβήτηση της θεωρίας του ιμπεριαλισμού εντάθηκε, το πιο βασικό επιχείρημα που προβάλλεται είναι ότι οι διαγνώσεις του Λένιν ήταν ορθές για τις αρχές του 20ου αιώνα και αυτά πλέον δεν ισχύουν. Οι αλλαγές που συντελέστηκαν ήταν τεράστιες γι’ αυτό η θεωρία του ιμπεριαλισμού δεν ισχύει πλέον και πρέπει να τροποποιηθεί.
Προτάθηκαν αρκετές θεωρίες όπως η θεωρία του νέου ιμπεριαλισμού, η θεωρία σταδιοποίησης του ιμπεριαλισμού και κατά τον Claudio Katz διανύουμε ήδη το 4ο στάδιο του, η θεωρία ότι δεν βρισκόμαστε πλέον στον ιμπεριαλισμό, αλλάξαμε στάδιο στα πλαίσια του καπιταλισμού, βρισκόμαστε στον ολοκληρωτικό καπιταλισμό, ακόμη και ότι ξεπεράστηκε ιστορικά ο καπιταλισμός, οι κοινωνίες έγιναν μετακαπικαλιστικές.
Αξίζει να αναφερθεί το επιχείρημα του ΚΚΕ ότι ο ιμπεριαλιστικός κόσμος δεν είναι πλέον μία μικρή ομάδα ανεπτυγμένων χωρών που οι πολυεθνικές τους εκμεταλλεύονται την πλειονότητα των εξαρτημένων και μικρότερων χωρών. Σήμερα κατά τη γνώμη του κόμματος κυριαρχεί η αλληλεξάρτηση μεταξύ των χωρών. Η δομή του ιμπεριαλιστικού κόσμου έχει τη μορφή πυραμίδας με διαφορετικά επίπεδα που σχετίζονται με την οικονομική δύναμη και τις συνολικές δυνατότητες κάθε χώρας με συνέπεια ως κυρίαρχο στοιχείο οι χώρες να αλληλεξαρτώνται μεταξύ τους και όχι να εξαρτώνται οι πιο αδύναμες από τις μεγάλες ιμπεριαλιστικές χώρες και τις πολυεθνικές τους. Συνέπεια της θέσης αυτής είναι η υποβάθμιση της αντίθεσης εργατικής τάξης και εργαζομένων από τη μια μεριά και ιμπεριαλισμού και ντόπιας ολιγαρχίας από την άλλη για την καταλήστευση χωρών και λαών. Η υποβάθμιση μέχρι εξαφάνισης της συγκεκριμένης αντίθεσης μπορεί να δημιουργήσει μεγάλα κινήματα των εκμεταλλευόμενων, τα οποία δεν οδηγούν μεν στην επανάσταση, αλλά μπορούν να αξιοποιηθούν σε πολύ μεγάλα βαθμό και αποτελεσματικά για την προετοιμασία της.
Η μελέτη των καπιταλιστικών κοινωνιών και οι αντιθέσεις που τις διαπερνούν έχει πολύ μεγάλη σημασία ώστε να σχηματίσουμε αντικειμενική εικόνα και να αποφευχθούν μονομερείς και λανθασμένες εκτιμήσεις, ώστε να καταστεί η διαμόρφωση επαναστατικής στρατηγικής στην βάση των σύγχρονων δεδομένων του καπιταλισμού.
το κείμενο εδώ: Λένιν Ο Ιμπεριαλισμός ανώτατο στάδιο του Καπιταλισμού
