του Γεράσιμου Αραβανή
Ο μπαξές του ΠΑΣΟΚ τα περιλαμβάνει όλα εκτός από την υπεράσπιση των εργατικών και λαϊκών συμφερόντων και την αναμέτρηση με την ολιγαρχία και την εξουσία της.
Συνολικά εκτιμώντας τα 50 αυτά χρόνια το ΠΑΣΟΚ είναι το κατεξοχήν προϊόν της περιόδου έχοντας βασικό ρόλο στις θετικές εξελίξεις αλλά και στις πιο αρνητικές.
Η Διακήρυξη της 3ης Σεπτέμβρη απάντησε εύστοχα στη συνθήκες που τότε διαμορφώθηκαν αξιολογώντας το μεγάλο ριζοσπαστισμό της κοινωνίας και ιδιαίτερα της νεολαίας και των εργαζομένων, τον έντονο αντιαμερικανισμό και αντιιμπεριαλισμό και γενικότερα την ανάγκη για αλλαγές σε βάθος στην κοινωνία και την οικονομία, την οριστική ρήξη με το παρελθόν, ανάγκη που ήταν γενικευμένη με ασαφές περιεχόμενο και διαφορετικό στα διάφορα τμήματα της κοινωνίας και τις κοινωνικές δυνάμεις.
Οι διεθνείς συνθήκες, συνολικά η θέση της χώρας στους δυτικούς οργανισμούς και συμμαχίες και οι δεσμεύσεις που απορρέουν από αυτές, το ισχυρό μέχρι τότε Σύμφωνο της Βαρσοβίας, το κίνημα των αδεσμεύτων διαμόρφωναν ένα πεδίο σχετικής ελευθερίας κινήσεων και επιλογών που δεν ξεπερνούσαν όμως τις κόκκινες γραμμές και διαμόρφωναν ένα προφίλ αγωνιστικό, φιλολαϊκό, αριστερόστροφο και κατά πολλούς σύγχρονο για όσους επέλεγαν τέτοια πολιτική.
Το οικονομικό πρόγραμμα της Διακήρυξης της 3ης Σεπτέμβρη διέφερε ουσιαστικά από την αριστερή σοσιαλδημοκρατία, αμφισβητούσε την καπιταλιστική αγορά και το ελεύθερο εμπόριο ως τη βάση για να βγει η χώρα από την καθυστέρηση. Με το πρόγραμμα της 3η Σεπτέμβρη το ΠΑΣΟΚ φιλοδόξησε ή έτσι έγινε αντιληπτό ότι δεν θέλει απλά να αναζωογονήσει και σε ένα βαθμό να μετασχηματίσει την οικονομία, αλλά να οδηγήσει τη χώρα στο σοσιαλισμό μέσω ενός τρίτου δρόμου πέρα δηλαδή από τον υπαρκτό σοσιαλισμό που οικοδομούνταν στη Σοβιετική Ένωση και στις υπόλοιπες χώρες και πέρα από την ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία.
Βασική αντίθεση έθετε την αντίθεση μητρόπολης -περιφέρειας και ανέδειξε ως στόχους -άξονες του την εθνική ανεξαρτησία, τη λαϊκή κυριαρχία και την κοινωνική απελευθέρωση, πρόβαλε το σύνθημα ΕΟΚ και ΝΑΤΟ το ίδιο συνδικάτο, έξω από την ΕΟΚ, έξω από το ΝΑΤΟ, Η Ελλάδα ανήκει στους Έλληνες Κλπ.
Ως βασικούς στόχους της οικονομικής πολιτικής, η διακήρυξη έθετε την κρατικοποίηση βασικών τομέων της οικονομίας, όπως την κοινωνικοποίηση του τραπεζικού συστήματος και βασικών παραγωγικών μονάδων, τον έλεγχο του εξωτερικού εμπορίου, τη συνεταιριστικοποίηση των αγροτών, την αναδιανομή του εισοδήματος, τη μετατροπή της υγείας της παιδείας και της κοινωνικής ασφάλισης σε καθολικά δημόσια αγαθά και επιπλέον έκανε αναφορά σε αποκεντρωμένο κοινωνικό προγραμματισμό της οικονομίας και κάποιου είδους εργατικό έλεγχο.
Στη βάση αυτών των προγραμματικών στόχων το ΠΑΣΟΚ απευθύνθηκε στις ευρύτερες λαϊκές δυνάμεις χωρίς ουσιαστικά να κάνει διάκριση και διαβαθμίσεις ανάμεσα σε διαφορετικές τάξεις και κοινωνικά στρώματα δήλωνε εξάλλου Κόμμα των μη προνομιούχων. Διαμόρφωσε προνομιακή βάση με πλατιά εργατικά και μικροαστικά στρώματα και ιδίως μετά το 1980 και την εκλογική νίκη του την επόμενη χρονιά. Απέκτησε ευρεία υποστήριξη στην εργατική τάξη και ειδικότερα στους μισθωτούς του ιδιωτικού τομέα δίνοντας μεγάλη μάχη με το ΚΚΕ που διατηρούσε μέχρι τότε μεγάλες προσβάσεις και σημαντική επιρροή ιδιαίτερα στην εργατική τάξη. Μεγάλη επιρροή το ΠΑΣΟΚ απέκτησε στη βιομηχανική εργατική τάξη και ιδιαίτερα στο τμήμα της που διαμορφώθηκε τις δύο προηγούμενες δεκαετίες, ενώ αξιοποίησε την κυβέρνηση για να επεκτείνει την επιρροή του στους εργαζόμενους του ευρύτερου δημόσιου τομέα και των επιχειρήσεων κοινής ωφέλειας. Μεγάλη, ακόμη και πλειοψηφική, επιρροή διαμόρφωσε στους αγρότες, ενίσχυσε την επιρροή του στα μικροαστικά στρώματα της πόλης. Το ΚΚΕ διατήρησε μεγάλη επιρροή σε παραδοσιακούς κλάδους ( Οικοδόμους) και επιχειρήσεις.
Σταδιακά ιδιαίτερα κατά την επεξεργασία του εκλογικού προγράμματος του 1981 άρχισε η στροφή στην οικονομική πολιτική και στο σύνολο της πολιτικής του. Οι πιο ριζοσπαστικοί στόχοι αμβλύνθηκαν ή μετατέθηκαν σε βάθος χρόνο, αρκετοί εγκαταλείφθηκαν και ως άμεσοι στόχοι παρέμεναν η επέκταση του κοινωνικού κράτους και η αναδιανομή του εισοδήματος. Ουσιαστικά μεταμορφώνεται σε αριστερό σοσιαλδημοκρατικό κόμμα.
Με την άνοδό του στην κυβέρνηση τα πράγματα έγιναν περισσότερο σαφή. Την κοινωνικοποίηση των ιδιωτικών επιχειρήσεων αντικατέστησε η σταθεροποίηση της οικονομίας, οι ανταγωνιστικές επιχειρήσεις βγήκαν από τη λίστα των υπό κρατικοποίηση και κρατικοποιήθηκαν οι ζημιογόνες ή χρεοκοπημένες επιχειρήσεις που εγκατέλειψαν οι ιδιοκτήτες τους και τα χρέη τους πέρασαν στις τράπεζες και εν τέλη στο λαό.
Επειδή η κατάσταση στην οικονομία χειροτέρευε η δεύτερη κυβερνητική θητεία 1985-1989 ξεκίνησε με το σταθεροποιητικό πρόγραμμα του Κώστα Σημίτη που συνάντησε μεγάλες αντιδράσεις που κορυφώθηκαν με τη διάσπαση της ΠΑΣΚΕ και την δικαστική παρέμβαση στη ΓΣΕΕ. Τότε το σταθεροποιητικό πρόγραμμα εγκαταλείφτηκε και παρά την αλλαγή της οικονομικής πολιτικής η οικονομική κατάσταση της χώρας επιδεινώνονταν.
Την επόμενη περίοδο 1989-90, περίοδο μεγάλων παγκόσμιων αναταράξεων και ανατροπών και με τη χώρα στα πρόθυρα της χρεοκοπίας το ΠΑΣΟΚ πήρε μέρος στην κυβέρνηση Ζολώτα του διαχειρίστηκε την οικονομική κρίση. Αυτό σήμανε ουσιαστική στροφή στην οικονομική σκέψη και πολιτική του και γενικότερα στη φυσιογνωμία του.
Ακολουθεί η παταγώδης αποτυχία της νεοφιλελεύθερης πολιτικής της κυβέρνησης Μητσοτάκη και συνάμα οι νέες κατευθύνσεις και η νέα οικονομική πολιτική της ΕΕ που διαμόρφωνε νέα δεδομένα. Η κυβέρνηση του μετά το 1993 συνέχισε την πολιτική λιτότητας και επιτάχυνε ιδιαίτερα τις ιδιωτικοποιήσεις των επιχειρήσεων του ευρύτερο δημόσιου τομέα. Η χώρα οδηγήθηκε στην ευρωζώνη και το ευρώ όμως η αποβιομηχάνιση πήρε πολύ μεγάλες διαστάσεις καθώς και η συρρίκνωση της αγροτικής παραγωγής, η οικονομία μεταβλήθηκε σε οικονομία υπηρεσιών, τουρισμού, κατασκευών πιο προσφάτως εκτοξεύτηκε το Real Estate.
Επί προεδρίας Σημίτη είχε πλέον η εγκαταλειφτεί η αντίθεση Μητρόπολη- Περιφέρεια και υιοθετήθηκε η αντίθεση εκσυγχρονισμός -καθυστέρηση. Όσοι ήταν αναφανδόν υπέρ της ΕΕ, της ελευθερίας των αγορών και της ταχείας μετατροπής της χώρας σε σύγχρονη ευρωπαϊκή δημοκρατία ήταν από τη μία πλευρά οι υπόλοιποι που εξέφραζαν κάποιους σκεπτικισμούς συμπεριλαμβάνονταν στους οπισθοδρομικούς, τους οπαδούς της ακινησίας και της καθυστέρησης.
Το ΠΑΣΟΚ είχε πλέον αποκτήσει την πλήρη εμπιστοσύνη της αστικής τάξης και της ευρωπαϊκής ολιγαρχίας εφαρμόζει με ενθουσιασμό κάθε θέση και απαίτησή της, ήταν πλέον αστικό κόμμα.
ε
Η κρίση του 2009 το βρίσκει στην κυβέρνηση να οδηγεί τη χώρα στο ΔΝΤ, την επιτροπεία και τα μνημόνια. Από κάθε άποψη η εξέλιξη αυτή υπήρξε καταστροφική για το λαό ενώ αντίθετα το μονοπωλιακό κεφάλαιο ωφελήθηκε τα μέγιστα, κυρίως από την κατάρρευση των μισθών, των κοινωνικών δαπανών του κράτους. Η δημόσια περιουσία λεηλατήθηκε και το καθεστώς εξάρτησης της χώρας πήρε νέες μεγάλες διαστάσεις.
Το ΠΑΣΟΚ, κυρίως, δέχτηκε συντριπτικά πλήγματα έφτασε στα όρια της διάλυσης και παρά τις αγωνιώδεις προσπάθειες να αποκατασταθεί στο πολιτικό προσκήνιο ως μεγάλο κόμμα δεν τα καταφέρνει μέχρι σήμερα. Η υπαγωγή της χώρας στο ΔΝΤ και την επιτροπεία των δανειστών είναι μεγάλο στίγμα και δεν εξαλείφεται. Απολαμβάνει της εμπιστοσύνης της αστικής τάξης όχι όμως των εργαζομένων για αυτό δεν μπορεί να αποτελέσει σημαντικό παράγοντα στο δικομματικό σκηνικ, ενδεχομένως να λειτουργήσει ως συμπλήρωμα.
Επαληθεύεται η θέση για το ρόλο των μικροαστικών στρωμάτων και κατ’ επέκταση των πολιτικών σχηματισμών με ασαφή και εν τέλει μικροαστικά χαρακτηριστικά. Ταλαντεύονται ανάμεσα στην αστική τάξη και την εργατική τάξη και κλίνουν προς την πλευρά του περισσότερου ισχυρού, συνήθως προς την αστική πλευρά.
Τα σχέδια και τα συνθήματα για έκφραση των ριζοσπαστικών λαϊκών διαθέσεων που επεξεργάζονται ορισμένοι δεν είναι αυτό που βαρύνει, είναι οι σαφείς ταξικές τοποθετήσεις και αναφορές, το συγκεκριμένο σχέδιο αναμέτρησης με την αστική πολιτική και τους συμμάχους της εντός της χώρας και διεθνώς, η διαμόρφωση του αντίστοιχου κοινωνικού και πολιτικού παράγοντα που δεν θα συμβιβαστεί. Αντίστοιχα παρόμοιο συμπέρασμα μπορεί να εξαχθεί από την πορεία και την κατάληξη του ΣΥΡΙΖΑ. Από κόμμα που θα καταργούσε τα μνημόνια και θα απάλλασσέ τους εργαζόμενους και τη χώρα από όλα τα βάρη και θα οδηγούσε στο σοσιαλισμό με ένα θόλο ασαφές πρόγραμμα που επιδεχόταν διάφορες ερμηνείες κατέληξε στην αποδοχή των μνημονίων με ολέθριες συνέπειες για το λαό και τον ίδιο το ΣΥΡΙΖΑ.
Η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας επί Κυριάκου Μητσοτάκη συνεχίζει την ίδια πολιτική της μεγάλης λιτότητας για το λαό της υποβάθμισης του δημόσιου τομέα του κράτους, τις ιδιωτικοποιήσεις της δημόσιας περιουσίας με παράλληλη διόγκωση των κερδών των μεγάλων επιχειρήσεων, ενώ ευθυγραμμίζεται πλήρως με τις απαιτήσεις των ευρωπαϊκών θεσμών και πρωτοστατεί στα ιμπεριαλιστικά σχέδια. Παρά τα τεράστια προπαγανδιστικά που είναι στη διάθεση της η κατάσταση στην οικονομία και στη χώρα χειροτερεύει. Η οποία μεγέθυνση επιτεύχθηκε από το 2019 βασίστηκε στην υπερεκμετάλλευση των εργαζομένων, των επαγγελματιών και των αγροτών, στη φούσκα των ακινήτων, οι παραγωγικές επενδύσεις είναι άγνωστες και όλα κινούνται γύρω από τον τουρισμό, ενώ το δημόσιο χρέος αυξάνεται.
Εικόνα αντίστοιχη με αυτή εμφανίζουν οι χώρες της ευρωζώνης. Ιδιαίτερα αποκαλυπτική είναι η πρόσφατη παρέμβαση του Μάριο Ντράγκι πρώην προέδρου της ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας προς την Κομισιόν που ζητά την έκδοση ευρωομολόγων από τα κράτη μέλη ύψους 800 δις ετησίως ως το 2030, ώστε η Ευρωπαϊκή Ένωση να αντιμετωπίσει την κρίση και να παραμείνει ανταγωνιστική.
Είναι ένδειξη ότι με τα μοντέλα καπιταλιστικής διαχείρισης των οικονομιών που εφαρμόστηκαν η κρίση δεν αντιμετωπίζεται, η ανάκαμψη δεν έρχεται, μία άλλη πολιτική ριζικά διαφορετική είναι αναγκαία, είναι η μόνη διέξοδος. Αρκεί στο επίκεντρο της να έχει τις ανθρώπινες ανάγκες και όχι τα κέρδη και για αυτό η εργατική τάξη και οι κομμουνιστικές δυνάμεις πρέπει να προετοιμαστούν.
