I
Η επιβολή του νεοφιλελευθερισμού και οι επιπτώσεις του στους λαούς και στη νεολαία
Το κεϋνσιανό μοντέλο διαχείρισης του καπιταλισμού που εφαρμόστηκε στις δυτικές χώρες μετά το ΒΠΠ έδωσε σημαντική ώθηση στην καπιταλιστική ανάπτυξη και στα κέρδη των μονοπωλιακών ομίλων. Παράλληλα στα πλαίσιά του διαμορφώθηκε ο ταξικός συμβιβασμός μεγάλων τμημάτων της εργατικής τάξης με το κεφάλαιο.
Όμως, ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του 1960 οι οικονομίες των δυτικών χωρών περνούσαν σε φάση στασιμότητας. Η ανεργία και ο υψηλός πληθωρισμός χειροτέρευε τους όρους ζωής της εργατικής τάξης και της νεολαίας, και η δυσαρέσκεια στους λαούς άρχιζε να συσσωρεύεται. Η συσσώρευση του κεφαλαίου είχε φτάσει στα όρια της. Πλέον η ανάγκη εναλλακτικού μοντέλου διαχείρισης ήταν προφανής. Ο νεοφιλελευθερισμός επιβλήθηκε με σοβαρές αντιπαραθέσεις ανάμεσα στα διάφορα τμήματα του μονοπωλιακού κεφαλαίου. Τον πρώτο λόγο είχαν τα πιο δυναμικά τμήματά του, το χρηματιστικό κεφάλαιο και τα διεθνοποιημένα κεφάλαια γενικότερα.
Το νεοφιλελεύθερο μοντέλο προϋποθέτει την διείσδυση του κεφαλαίου σε τομείς της οικονομίας που διαχειριζόταν το κράτος, όπως η υγεία, η παιδεία, οι συγκοινωνίες, η ενέργεια, το νερό, κλπ. Για τη μετάβαση από το κεϋνσιανό στο νεοφιλελεύθερο μοντέλο απαιτούνταν οι κατάλληλες πολιτικές. Η κυριαρχία του σε ολόκληρο τον καπιταλιστικό κόσμο ήρθε τη δεκαετία του 1990 (ιδιαίτερα μετά την λεγόμενη συναίνεση της Ουάσιγκτον). Σημαντική ώθηση στη συσσώρευση κεφαλαίου των δυτικών χωρών έδωσαν οι ανατροπές στις σοσιαλιστικές χώρες.
Ο νεοφιλελευθερισμός συνέδεε την ελευθερία του ατόμου με την ελευθερία της αγοράς του εμπορίου και την ατομική ιδιοκτησία. Αντίθετα, η κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας και η αντικατάστασή της από την κοινωνική ιδιοκτησία ταυτίζεται με την ανελευθερία και τη δουλεία.
Οι βασικές οικονομικές αρχές του νεοφιλελεύθερου μοντέλου μπορούν να συνοψιστούν στα εξής:
1. Αποφασιστική μείωση της άμεσης εμπλοκής του κράτους στην οικονομία.
2. Μεγάλη μείωση και γενικότερη υποβάθμιση του “κοινωνικού κράτους” με την ευρύτερη έννοια, κλείσιμο υπηρεσιών και άνοιγμα ολόκληρου του δημοσίου τομέα στη δραστηριότητα του ιδιωτικού κεφαλαίου.
3. Μεγάλη μείωση της φορολογίας του κεφαλαίου και παράλληλα μείωση των δημόσιων δαπανών.
4. Αποδιάρθρωση των εργασιακών σχέσεων, πλήρης ελαστικοποίησή τους και μείωση του εργατικού κόστους των επιχειρήσεων.
Η εφαρμογή σχεδιασμένων νεοφιλελεύθερων οικονομικών μέτρων στην Ελλάδα άρχισε από την κυβέρνηση της ΝΔ την περίοδο 1990 – 93, με πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη, πατέρα του σημερινού πρωθυπουργού. Η υιοθέτηση της Λευκής Βίβλου από την ΕΕ το 1993 για την ανάπτυξη την ανταγωνιστικότητα και την απασχόληση αποτέλεσε το έναυσμα για μεγάλες ανατροπές στην αγορά εργασίας με κεντρικό στόχο τη μείωση του κόστους εργασίας.
Στον ίδιο δρόμο κινήθηκαν οι κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ την περίοδο 1993 – 2004. Η νεοφιλελεύθερη στροφή του ΠΑΣΟΚ είναι συμβατή με τη συνολική στροφή της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας την περίοδο αυτή. Ο πρώτος στόχος της διακυβέρνησης αυτής της περιόδου ήταν η ένταξη στην ΟΝΕ (2001). Η περίοδος χαρακτηρίζεται από υψηλό ρυθμό μεγέθυνσης της οικονομίας που στηρίζεται στον φθηνό δανεισμό. Από το ΠΑΣΟΚ του Σημίτη ψηφίστηκαν και εφαρμόστηκαν μέτρα ενίσχυσης της εργασιακής ευελιξίας, συμπληρώθηκε ο θεσμός της μερικής απασχόλησης, η επέκταση της εφαρμογής της ελαστικής διευθέτησης του χρόνου εργασίας, η εκ περιτροπής εργασία, η δυνατότητα νόμιμης διάβρωσης των κλαδικών συμβάσεων. Επίσης νομιμοποιήθηκαν οι εταιρείες δανεισμού εργαζομένων, εντάθηκε το κύμα αποκρατικοποιήσεων και μπήκαν ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια λειτουργίας στο δημόσιο.
Οι επόμενες κυβερνήσεις της Νέας Δημοκρατίας (Κώστας Καραμανλής 2004 – 2009) συνέχισαν την απορρύθμιση της εργασίας εισάγοντας νέες ρυθμίσεις για τις συμβάσεις αορίστου χρόνου. Η μερική απασχόληση στο δημόσιο τομέα επεκτείνεται, τα ωράρια γίνονται περισσότερο ευέλικτα, μειώνεται το κόστος των υπερωριών. Παράλληλα εισάγονται αντιαπεργιακά μέτρα για την επιστράτευση απεργών σε καιρό ειρήνης.
Η εικόνα της μεγάλης οικονομικής ανάπτυξης όλης αυτής της περιόδου (1993 – 2009) δεν αντανακλάται στα εισοδήματα και στη ζωή των εργαζόμενων. Το 2009 η ανεργία ήταν 9,5% (δεύτερο μεγαλύτερο στην τότε ΕΕ). Προσωρινή και μερική απασχόληση έφταναν το 20%. Οι μισθωτοί των 650 € ήταν 600.000 – 18% των μισθωτών, η ανασφάλιστη εργασία προσέγγιζε το 22%, η φτώχεια εκτιμάται στο 22% του πληθυσμού. Τα παραπάνω αποδεικνύουν ότι η ανάπτυξη της οικονομίας εκείνης της περιόδου ωφέλησε κυρίως επιχειρηματικούς ομίλους, ελληνικούς και ξένους.
Από το 2010 ξεκινά η περίοδος των μνημονίων. Στην ψήφιση και εφαρμογή τους μπλέχτηκαν σχεδόν όλα τα κόμματα του κοινοβουλίου (ΝΔ, ΠΑΣΟΚ, ΣΥΡΙΖΑ, ΔΗΜΑΡ, ΛΑΟΣ, ΑΝΕΛ). Το πρώτο μνημόνιο ψηφίστηκε το 2010 από το ΠΑΣΟΚ. Ακολούθησε το δεύτερο το 2012 και το τρίτο το 2015.
Η φιλοσοφία των οικονομικών μέτρων των μνημονίων δεν διαφέρει πολύ από την φιλοσοφία των μέτρων της προηγούμενης περιόδου. Το διαφορετικό στοιχείο είναι ο καταιγιστικός ρυθμός επιβολής τους, ο τεράστιος όγκος των παρεμβάσεων σε ελάχιστο χρονικό διάστημα. Οι στόχοι της περιόδου είναι κατά βάση δυο: η ολοκλήρωση των νεοφιλελεύθερων προσαρμογών της οικονομίας και η ιδεολογική κυριαρχία της αστικής τάξης στην ελληνική κοινωνία. Για την ανάκτηση της ταξικής κυριαρχίας της αστικής τάξης, απαραίτητη προϋπόθεση ήταν η συντριβή του εργατικού – λαϊκού κινήματος. Κάτι που δυστυχώς κατάφερε, με κυρίαρχη την ευθύνη του ΣΥΡΙΖΑ. Δυστυχώς, και η τακτική του ΚΚΕ, κυρίως στην αρχή της συγκεκριμένης περιόδου συνέβαλε στις συνθήκες ήττας του κινήματος.
Οι επιπτώσεις της μνημονιακής περιόδου στην εργατική τάξη είναι τεράστιες: Η ανεργία έφτασε το 30% του οικονομικά ενεργού πληθυσμού, το ΑΕΠ μειώθηκε περισσότερο από 25%, κερδοφόρες δημόσιες επιχειρήσεις και φιλέτα δημόσιας περιουσίας πέρασαν απευθείας στους δανειστές μέσω του χρηματιστηρίου ή στο Υπερταμείο με σκοπό την εκποίησή τους. Η βιομηχανική και αγροτική παραγωγή υποβαθμίστηκαν με πολύ γρηγορότερο ρυθμό. Οι μισθοί μειώθηκαν δραματικά: από τη νεολαία των 700€ της προηγούμενης περιόδου μιλάμε πλέον για αυτή των 400 και 500€. Η αγοραστική δύναμη των μισθωτών μειώθηκε κατά 37% και οδήγησε σε μαζική φτωχοποίηση, σχεδόν 47% του πληθυσμού. Μικρές επιχειρήσεις χρεοκόπησαν, εκτιμάται ότι εξαφανίστηκαν περίπου 270.000 μικρές επιχειρήσεις.
Τα μέτρα απορρύθμισης της εργασίας επεκτείνονται σε όλους τους τομείς του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα με πρωτοφανή ένταση. Οι απολύσεις πολλαπλασιάζονται. Οι αποζημιώσεις μειώνονται. Το σύνολο των ευέλικτων μορφών εργασίας ενισχύονται. το σύστημα συλλογικών διαπραγματεύσεων και ο τρόπος διαμόρφωσης των μισθών αποδιαρθρώνεται. Επιβάλλονται περιορισμοί στην άσκηση συνδικαλιστικής και απεργιακής δράσης.
Η εξωτερική μετανάστευση διογκώνεται: σχεδόν μισό εκατομμύριο, κυρίως νέοι, στη μεγάλη τους πλειοψηφία με υψηλή κατάρτιση και εξειδίκευση έχουν εγκαταλείψει τη χώρα.
Επιπλέον η οικονομία υπηρεσιών (κυρίως τουρισμού) που αναπτύσσεται στη χώρα ζητά χαμηλό ανειδίκευτο εργατικό προσωπικό. Η έλλειψη του οδηγεί τη χώρα να εισάγει κατά δεκάδες και εκατοντάδες χιλιάδες από το εξωτερικό.
Το 2018 τελειώνουν τα μνημόνια και το 2019 η ΝΔ γίνεται κυβέρνηση. Από το 2018 ξεκινά η λεγόμενη μεταμνημονιακή περίοδος. Η κυβέρνηση της ΝΔ συνεχίζει τις νεοφιλελεύθερες προσαρμογές, ανοίγοντας νέες αγορές για το κεφάλαιο. Η πανδημία έδωσε την ευκαιρία να διαμορφωθούν οι όροι επιτάχυνσης και εμβάθυνσης των αντιλαϊκών αντεργατικών μέτρων με το επιχείρημα της υπεράσπισης της δημόσιας υγείας φτάνοντας ως την υποβάθμιση των ίδιων των κανόνων του κοινοβουλίου, την επιστράτευση απεργών και την απαγόρευση των συναθροίσεων.
Η αντιμετώπιση της πανδημίας γίνεται υπόθεση ατομική και οι ευθύνες προσωποποιούνται, τα εργασιακά δικαιώματα περνούν σε δεύτερη μοίρα και οι μισθοί επιδοματοποιούνται. Προωθείται η τηλεργασία με όρους απορρύθμισης του ισχύοντος πλαισίου. Μετά την πανδημία έρχονται τα Ιδιωτικά πανεπιστήμια και η κατάργηση του δημόσιου χαρακτήρα του ΕΣΥ.
Χαρακτηριστική αυτής της νέας αντίληψης και κατάστασης, είναι η παρακάτω αποστροφή, γνωστού «δημοσιογράφου», απολογητή της κυβερνητικής πολιτικής:
«Ξέρουμε όλοι πως υπάρχουν διαβαθμίσεις στη φύση και στη ζωή, όσο και να φέρνουμε την σοβιετική αντίληψη της ισότητας, αυτή κατέρρευσε και πήγανε φούντο όλοι μαζί. Για να μην πάμε και εμείς φούντο πριν της ώρας μας, θα πρέπει να δούμε κατάματα τις αλήθειες. Θα πρέπει και να υποστηριχτεί το ΕΣΥ, αλλά και να το ξαναφτιάξουμε από την αρχή».
Οι ευέλικτες σχέσεις εργασίας εντείνονται ακόμα περισσότερο. Πλέον το 8ωρο – 5μερο έχει καταργηθεί. Ο εργάσιμος βίος έχει επεκταθεί μέχρι τα γεράματα. Το επίδομα ανεργίας μετατρέπεται σε «κίνητρο εύρεσης εργασίας».
Ταυτόχρονα, η κυβέρνηση Μητσοτάκη υπερθεματίζει ως προς την «ελευθερία του ατόμου», ξεκομμένα από τις συλλογικές ανάγκες και διεκδικήσεις. Το νομοσχέδιο για το γάμο και την τεκνοθεσία ανυψώνει τον αταξικό δικαιωματισμό. «Κάθε άτομο είναι μοναδικό και ελεύθερο».
Οτιδήποτε συλλογικό υποβαθμίζεται. Οι κοινωνικοί αγώνες λοιδορούνται. Τα δικαιώματα στην εργασία, στην υγεία, τις σπουδές, στην πρόσβαση στις υπηρεσίες και στα αγαθά δεν θεωρούνται πλέον ως τέτοια.
ΙΙ
Η επίδρασή του στις κοινωνικές σχέσεις στην Ελλάδα, ιδιαίτερα στη νεολαία
Ο όρος νεολαία αναφέρεται στην κοινωνική ομάδα των νέων ανθρώπων, συνήθως ηλικίας ως 35 ετών. Η νεολαία δεν είναι ξεχωριστή κοινωνική τάξη, αλλά κοινωνική ομάδα. Τμήματα της νεολαίας αποτελούν μέρος της εργατικής τάξης ή της αστικής τάξης, ανάλογα με τη θέση που καταλαμβάνουν οι νέοι μέσα στις παραγωγικές σχέσεις της κοινωνίας. Η νεολαία είναι σημαντική, καθώς αποτελεί το επόμενο δυναμικό κομμάτι της κοινωνίας που θα κληρονομήσει τις ταξικές σχέσεις και μπορεί να παίξει καθοριστικό ρόλο στις επαναστατικές διαδικασίες και την αλλαγή της κοινωνίας.
Με βάση τα παραπάνω, καταλαβαίνουμε ότι η σημερινή νεολαία γεννήθηκε, μορφώθηκε, έκανε τα πρώτα της εργασιακά βήματα σε συνθήκες νεοφιλελευθερισμού. Είναι λογικό και αναγκαίο, οι οικονομικές προσαρμογές, αλλά και η ιδεολογική κυριαρχία της αστικής τάξης να αντανακλώνται στο αφηρημένο συνειδητό της συγκεκριμένης κοινωνικής ομάδας.
Ώρες εργασίας και ελεύθερος χρόνος
Ο ελεύθερος χρόνος δεν είναι απλώς ο χρόνος που δεν αφιερώνεται στην εργασία, αλλά είναι ο χρόνος που μπορεί να αφιερωθεί στη δημιουργικότητα, στην καλλιέργεια του ατόμου, και στην ελεύθερη ανάπτυξη των ανθρώπινων δυνατοτήτων.
Σε συνθήκες νεοφιλελευθερισμού, η ευελιξία στη δουλειά, χωρίς κανέναν πραγματικό περιορισμό, αποτελεί κανονικότητα. Η ευελιξία αφορά πρωτίστως στο ωράριο. Το 10ωρο – 12ωρό αποτελεί σήμερα την κανονικότητα. Ως εργάσιμος χρόνος πλέον θεωρείται η περίοδος από την έναρξη έως τη λήξη των καθηκόντων. Ο χρόνος για τις μετακινήσεις προς και από το χώρο εργασίας, καθώς και ο χρόνος προετοιμασίας δεν θεωρείται εργάσιμος.
Ας εξετάσουμε το παράδειγμα ενός νέου εργαζόμενου που ζει και εργάζεται σε μεγάλο αστικό κέντρο της χώρας. Το ωράριο είναι 09:00-17:30 ( με 30’ διάλειμμα). Ο νέος αυτός , θα χρειαστεί να πάρει τα ΜΜΜ ξεκινώντας τουλάχιστον μία ώρα νωρίτερα από το σπίτι του. Αντίστοιχο χρόνο απαιτεί και η επιστροφή του. Τελικά ο νέος ξυπνάει στις 07:00 για να φύγει για δουλεία και γυρίζει αργά το απόγευμα. Είναι ευνόητο πως ο χρόνος μετά την επιστροφή αρκεί ίσα ίσα για την κάλυψη βιολογικών αναγκών, μη επιτρέποντάς του να έχει ελεύθερο χρόνο.
Μορφή εργασίας
Πολύ νέοι, για να αποκτήσουν τα αναγκαία εισοδήματα, καταφεύγουν σε δυο – τρεις δουλειές.
Μια νέα τάση που διαμορφώνεται στην Ευρώπη και έρχεται και στη χώρα μας είναι η απασχόληση σε mini jobs. Οι mini jobs είναι μια μορφή ευέλικτης και μερικής απασχόλησης που έχει αναπτυχθεί κυρίως στη Γερμανία, και σταδιακά γίνεται μόδα και στη χώρα μας. Πρόκειται για θέσεις εργασίας με χαμηλό εισόδημα και περιορισμένο αριθμό ωρών εργασίας, που έχουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά: Χαμηλό μηνιαίο εισόδημα, συνήθως καθόλου φόρους και ασφαλιστικές εισφορές, ευέλικτο ωράριο εργασίας. Αυτές οι θέσεις εργασίας είναι επιθυμητές από φοιτητές, που επιθυμούν να συμπληρώσουν το κύριο εισόδημά τους χωρίς να αναλάβουν πλήρη απασχόληση.
Στην Ελλάδα μια ιδιαίτερη συνθήκη είναι η εποχική εργασία σε τουριστικούς προορισμούς. Τα ωράρια συνήθως είναι 12ωρα, χωρίς ρεπό, ενώ ποτέ δεν δηλώνονται όλες οι ώρες εργασίας. Τι γίνεται όμως όταν γυρνάνε στο τόπο κατοικίας τους μετά το τέλος της τουριστικής σεζόν; Πως ζούνε αυτά τα παιδιά; Συνήθως γυρνάνε στο πατρικό τους και ζούνε με τα χρήματα που έχουν μαζέψει τους 5-6 μήνες της σεζόν. Σε άλλες περιπτώσεις περιπλανιούνται σε εφήμερες, επισφαλείς θέσεις εργασίας, ώστε να έχουν ένα υποτυπώδες εισόδημα.
Σε συνθήκες νεοφιλευθερισμού, έχουν αρθεί οι όποιοι νόμοι προστασίας της εργασίας. Κάθε νέος εργαζόμενος καλείται να διαμορφώσει έναν «επιχειρηματικό» εαυτό, ο οποίος θα πραγματώνει το υπόδειγμα του ευέλικτου και δημιουργικού εργαζόμενου. Το κανονιστικό αυτό πρότυπο επιβάλει στον εργαζόμενο να αντιμετωπίζει την εργατική του δύναμη ως κεφάλαιο. Θα πρέπει δηλαδή να μεριμνά ώστε να αναπτύσσει συστηματικά στοχευμένες δεξιότητες ώστε να καθιστά τον εαυτό του χρήσιμο και μοναδικό για την αγορά εργασίας. Ως κεφάλαιο δεν λογίζεται μόνο η δεξιότητα ή η επαγγελματική ταυτότητά αλλά το σύνολο των χαρακτηριστικών, των συναισθημάτων του και των λοιπών πτυχών της ζωής του υποκειμένου, χαρακτηριστικά δηλαδή που το καθιστούν μοναδικό. Συνεπώς η διάκριση δουλειάς – προσωπικής ζωής δεν ισχύει πια, καθώς κάθε τομέας της ζωή του συμβάλει στη διαμόρφωση του μοναδικού υποκειμένου που απαιτεί η αγορά εργασίας, προκειμένου να διαμορφώσει τα μοναδικά πρότζεκτς. Η συνθήκη αυτή επιβεβαιώνεται και από την τάση της εποχής που καλεί τους νέους να διαμορφώσουν, αυτό το μοναδικό «πορτφόλιο», με τα μοναδικά εκείνα προσόντα που θα τους καθιστούν αναγκαίους για την αγορά. Μάλιστα αυτή η τάση εμφανίζεται όλο για συχνότερα στα social media όπου επιχειρηματίες καλούν τον νέο να φτιάξει αυτό το μοναδικό προφίλ όσο ακόμα σπουδάζει.
Υπαμοιβή
Η επισφάλεια που βιώνουν οι νέοι οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στις χαμηλές απολαβές. Σήμερα ο κατώτατος βασικός μισθός αγγίζει τα 715€. Πως μπορεί να ζήσει όμως ένας νέος έτσι; Ας δούμε ένα παράδειγμα: νεοδιοριζόμενος δάσκαλος παίρνει λιγότερα από 800€. Οι χαμηλότερες τιμές ενοικίων στην Αθήνα κυμαίνονται στα 600€ για ένα σπίτι γύρω στα 50τ.μ. Ο εργαζόμενος λοιπόν θα κληθεί να βγάλει τον μήνα με 200€ περίπου. Αντίστοιχες τιμές αντιμετωπίζουν και εργαζόμενοι σε άγονες περιοχές λ.χ. Κυκλάδες ή και σε μεγάλους τουριστικούς προορισμούς (π.χ. Κρήτη, Ρόδος, Κέρκυρα). Εκεί όμως η κατάσταση επιδεινώνεται καθώς πλέον είναι κανόνας να ξεσπιτώνουν τους εργαζόμενους κατά την τουριστική σεζόν ώστε να αξιοποιήσουν τα καταλύματά τους για τη διαμονή των τουριστών. Χαρακτηριστικά είναι τα παραδείγματα εκπαιδευτικών που διαμένουν είτε σε σκηνές είτε σε αυτοκίνητα, γιατί δεν μπορούν να νοικιάσουν κάποιο κατάλυμα.
Σπουδές
Οι αντιδραστικές προσαρμογές στην πανεπιστημιακή εκπαίδευση καθυστέρησαν λόγω του ισχυρού κινήματος που υπήρχε τα προηγούμενα χρόνια. Ωστόσο πλέον πέρασε το νομοσχέδιο για την ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων. Νομοτελειακά λοιπόν οδηγούμαστε σε περαιτέρω υποβάθμιση των δημοσίων πανεπιστημίων. Επιπλέον, η ετήσια μείωση των εισαχθέντων δημιουργεί την απαραίτητη αγορά για τις ιδιωτικές σχολές. Παράλληλα στην λογική του κέρδους, ιδρύονται ιδιωτικά προγράμματα σπουδών («αγγλόφωνα») που λειτουργούν μέσα στα δημόσια Α.Ε.Ι. Χαρακτηριστικές περιπτώσεις λειτουργίας τέτοιων προγραμμάτων είναι οι ιατρικές σχολές (Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Λάρισα προς το παρόν). Επιπλέον, όλα τα μεταπτυχιακά είναι πλέον επί πληρωμή, με ελάχιστες εξαιρέσεις. Τίθεται λοιπόν υπό αμφισβήτηση το κύρος και δημοσίου πανεπιστημίου, με επιπτώσεις που αφορούν τις λαϊκές οικογένειες.
Ταυτόχρονα, αλλάζει και το περιεχόμενο των σπουδών. Τόσο το σχολείο όσο και το πανεπιστήμιο από χώρο μόρφωσης που θα αποδώσει ο νέος πίσω στην κοινωνία μέσω της εργασίας του, μετατράπηκε σε σχολείο και πανεπιστήμιο της αγοράς. Ένας νέος σήμερα δεν αποκτά τίποτα παραπάνω από δεξιότητες, που τις αθροίζει στο «πορτφόλιο» του. Πολλοί νέοι τελειώνουν δυο, ενδεχομένως και τρεις σχολές, σε πολλές περιπτώσεις σε τελείως άσχετα επιστημονικά αντικείμενα. Επιπλέον το κυνήγι του μεταπτυχιακού είναι κανόνας.
Κοινωνικές σχέσεις – οικογένεια.
Σε συνθήκες νεοφιλελευθερισμού, όπως ήδη ειπώθηκε, ανυψώνεται το ατομικό, ενώ οτιδήποτε συλλογικό υποβαθμίζεται και χτυπιέται.
Χαρακτηριστικά είναι τα λόγια της Μ. Θάτσερ:
Η κοινωνία δεν υπάρχει. Υπάρχουν μόνο μεμονωμένοι άνδρες και γυναίκες, και υπάρχουν οικογένειες
Αυτό αντανακλάται και στις κοινωνικές σχέσεις που αναπτύσσονται στη σύγχρονη νεολαία: εφήμερες σχέσεις, αποθέωση του Εγώ, ναρκισσισμός. Σημαντική συμβολή έχουν τα social media. Το αποτέλεσμα είναι η δυσκολία στη σύναψη μακρόχρονων σταθερών σχέσεων. Σε συνδυασμό με τις οικονομικές δυσκολίες, οι νέοι σήμερα δύσκολα κάνουν οικογένεια. Τείνει να γίνει κανόνας η διαβίωση στο πατρικό σπίτι μέχρι και την τέταρτη δεκαετία ζωής.
Η συνδικαλιστική – πολιτική δράση θεωρείται χάσιμο χρόνου. Η συγκεκριμένη αντίληψη έχει ως αποτέλεσμα ελάχιστοι νέοι να συμμετέχουν στα συνδικαλιστικά τους όργανα. Υπάρχουν κλάδοι, όπως του επισιτισμού, που ενώ δουλεύουν χιλιάδες νέοι άνθρωποι, ο αριθμός των συνδικαλισμένων είναι ελάχιστος.
Ψυχισμός
Το πλαίσιο αυτό έχει επιπτώσεις και στη ψυχοσύνθεση του νέου ανθρώπου. Οι συνθήκες αυτές δημιουργούν ένα αίσθημα ματαιότητας, δουλεύεις 10-12 ώρες την ημέρα , με μισθό που οριακά επαρκεί (πολλές φορές δεν επαρκεί) για την κάλυψη των βασικών αναγκών. Δεν υπάρχει καθόλου ελεύθερος χρόνος. Ασθένειες όπως η αγχώδης και η καταθλιπτική διαταραχή αποτελούν μάστιγα της εποχής.
ΙΙΙ
Πώς η ανάγκη γίνεται ιστορία
Η νεολαία είναι το μέλλον κάθε λαού και κάθε τόπου. Η εφαρμογή του νεοφιλελευθερισμού στη χώρα μας, έχει αλλάξει άρδην τις κοινωνικές σχέσεις, τον ψυχισμό, τη συμπεριφορά της νεολαίας. Η νεολαία του 2030 είναι σημαντικά διαφορετική από τη νεολαία του 1990.
Η νεοφιλελεύθερη πολιτική δημιούργησε νέα εργασιακή και κοινωνική πραγματικότητα την οποία υφίστανται η νεολαία και ολόκληρος ο πληθυσμός της χώρας.
Στην εποχή που ο πλούτος στην ανθρωπότητα και στη χώρα μας έφτασε σε πρωτοφανή επίπεδα, το κεφάλαιο προκειμένου να επιβιώσει βλέπει σαν μοναδική διέξοδο την ισοπέδωση των δικαιωμάτων και του επιπέδου ζωής των εργαζομένων. Αυτό είναι το πιο σαφές δείγμα της παρακμής και των αδιεξόδων του κυρίαρχου κοινωνικοοικονομικού συστήματος. Οριστική λύση είναι η αντικατάσταση του από την εξουσία των εργαζομένων και των εργατών που στο επίκεντρο της θα έχει την ουσιαστική βελτίωση της ζωής των ανθρώπων, την ειρήνη και την προκοπή των λαών. Προϋπόθεση για την επίτευξη του στόχου αυτού είναι να μπει στο κέντρο ο άνθρωπος και οι ανάγκες του, όχι το κέρδος. Θα πρέπει τα μέσα που παράγουν τον πλούτο, αλλά και ο ίδιος ο πλούτος, τα αγαθά που παράγονται και εξυπηρετούν τις λαϊκές ανάγκες, να είναι κοινό κτήμα της κοινωνίας και όχι των λίγων.
Μοναδική διέξοδος είναι η αμφισβήτηση και η ανατροπή της διαμορφωμένης πραγματικότητας. Είναι δύσκολο όμως αναγκαίο. Μόνο ο μαζικός ενωτικός αγώνας της νεολαίας από κοινού με την εργατική τάξη και τα χειμαζόμενα λαϊκά στρώματα μπορεί να δώσει διέξοδο.
Ιστορικά η πρόοδος των κοινωνιών ήταν αποτέλεσμα των αγωνιστικών προσπαθειών τους. Οι αγώνες τους δεν στέφονταν πάντα με επιτυχία και αποτελεσματικότητα. Όμως κανένας αγώνας δεν πήγε χαμένος, ωρίμαζαν τις προϋποθέσεις για τις μεγάλες αλλαγές που έδωσαν ώθηση στην ανθρωπότητα. Οι μεγάλες τομές προϋποθέτουν μεγάλες ιδέες, φιλόδοξα σχέδια που μπορεί να φαίνονται στην αρχή ουτοπικά, βρίσκονται όμως μέσα στις δυνατότητες της εποχής.
Το κίνημα της νεολαίας, σε όλες του τις εκφάνσεις, μπορεί και πρέπει να αναζωογονηθεί. Το κίνημα αυτό θα περιστρέφεται γύρω από τα προβλήματα της σύγχρονης νεολαίας: για καλύτερη και ουσιαστικότερη μόρφωση, για πτυχία με αντίκρισμα, για δημόσιο δωρεάν σχολείο και πανεπιστήμιο. Πρέπει να αναδειχθεί το δικαίωμα στον αθλητισμό, στον σχολικό και ερασιτεχνικό αθλητισμό. Το δικαίωμα στην εργασία με δικαιώματα, με σταθερό ημερήσιο χρόνο εργασίας. Το αίτημα για 8ωρο – 5μερο είναι ξεπερασμένο. Τα σύγχρονα υλικοτεχνικά δεδομένα μπορούν να εξασφαλίσουν 6ωρη – 5μερη εργασία, ώστε να υπάρχει πραγματικά ελεύθερος χρόνος. Το δικαίωμα στη στέγη πρέπει να μπει στην πρώτη γραμμή. Η νεολαία πρέπει να δώσει μαζικό παρόν στον αγώνα εναντίον του ιμπεριαλισμού και των πολέμων του, να εμποδίσει τη γενικευμένη πολεμική ανάφλεξη, να εναντιωθεί αποφασιστικά στη στρατιωτικοποίηση των οικονομιών. Οι τεράστιοι οικονομικοί πόροι που δαπανώνται για όπλα να διατεθούν στις λαϊκές ανάγκες.
Το περιβάλλον πρέπει να προστατευτεί. Ο άνθρωπος οφείλει να επωφελείται από αυτά που του προσφέρει η φύση, να τα αξιοποιεί, αλλά και να τα προστατεύει. Και πάλι προϋπόθεση μιας τέτοιας διαχείρισης του περιβάλλοντος είναι η πρόταξη των ανθρώπινων, των λαϊκών αναγκών απέναντι στα κέρδη των ιδιωτών. Για τούτο και για την προστασία του περιβάλλοντος, αναγκαία συνθήκη είναι να παραμείνουν δημόσια περιουσία τα αγαθά όπως το νερό, η ενέργεια, η θέρμανση.
Οι διεκδικήσεις αυτές συγκρούονται με τις αποφάσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τα μνημονιακά μέτρα που επιβλήθηκαν στη χώρα, οπότε η αντίδραση της ευρωπαϊκής ολιγαρχίας πρέπει να θεωρείται δεδομένη. Το κίνημα της νεολαίας και των εργαζομένων πρέπει να είναι κατάλληλα προετοιμασμένο.
Ταυτόχρονα, η αναζωογόνηση του νεολαιίστικου κινήματος μπορεί και πρέπει να συνδυαστεί με την άνοδο του οργανωμένου συνδικαλιστικού κινήματος. Σύλλογοι και σωματεία μπορούν και πρέπει να αποτελέσουν τους χώρους συνάντησης νέων ανθρώπων όπου συζητούν και αγωνίζονται σε κλίμα αλληλεγγύης, δημοκρατικά, έξω από κυβερνητικές επιδράσεις με οργανωτική και λειτουργική αυτοτέλεια.
Φυσικά τα παραπάνω δεν θα γίνουν από μόνα τους. Σήμερα όσο ποτέ άλλοτε στη σύγχρονη ιστορία, υπάρχει αναγκαιότητα για πολιτική πρωτοπορία, που θα καθοδηγήσει τη νεολαία στον αγώνα της. Υπάρχει ανάγκη για μαζική οργάνωση κομμουνιστικής νεολαίας, που με σύγχρονους όρους, θα μπει στην μάχη χειραφέτησης της ελληνικής νεολαίας.
Η γραμματεία του Εργατικού Αγώνα
