γράφει η Δώρα Μόσχου
Όπου «κόρες της Άτοσσας» (της γυναίκας του Δαρείου του Μεγάλου) ονομάζω – με μεγάλη δόση αυθαιρεσίας, ομολογουμένως – τις γυναίκες του Ιράν. Και όπου «εμείς» είμαστε όσοι συμμετέχουμε ενεργά στο αντιιμπεριαλιστικό κίνημα, από τη σκοπιά του μαρξισμού – λενινισμού και του διαλεκτικού υλισμού. Και αφορμή για τη συγγραφή αυτού εδώ του άρθρου – σχολιασμού (που μπορεί να γίνει αρκετά αντιδημοφιλές σε όλες τις πλευρές που παίρνουν μέρος στη συζήτηση που θα αναφερθεί παρακάτω) είναι το επεισόδιο που κυριάρχησε στην ειδησεογραφία την περασμένη βδομάδα, καθώς και οι πολλαπλές χρήσεις και ερμηνείες του από πολλές και διαφορετικές πλευρές.
Το γεγονός
Σύμφωνα με τα διεθνή ειδησεογραφικά πρακτορεία και τα βιντεάκια που συνόδεψαν την είδηση, μια νεαρή γυναίκα, φοιτήτρια σε Πανεπιστήμιο της Τεχεράνης, ενοχλήθηκε από τη θρησκευτική αστυνομία επειδή δε φορούσε σωστά τη μαντίλα της, χτυπήθηκε και σκίστηκαν τα ρούχα της. Σαν αντίδραση στην κακοποίησή της, πέταξε όλα της τα ρούχα και έμεινε με τα εσώρουχα σε δημόσιο χώρο – στο Πανεπιστήμιο. Σε άλλο βιντεάκι, η ίδια γυναίκα φαίνεται να επιβιβάζεται με τη βία σε ένα αυτοκίνητο.
Η κυβερνητική εκπρόσωπος του Ιράν (ναι, «Η», το άρθρο δεν είναι λάθος) δήλωσε ότι η γυναίκα είναι ψυχικά διαταραγμένη και δέχεται ειδική θεραπεία, μέχρι να είναι σε θέση να επιστρέψει στην οικογένεια και στα μαθήματά της …
Η μεγάλη εικόνα
Τι πραγματικά συμβαίνει στο Ιράν, σ` αυτή τη μεγάλη και παλαιότατη χώρα της ευρύτερης Μέσης Ανατολής, με το σπουδαίο πολιτισμό, σ` αυτόν τον «παλιό εχθρό», (αλλά και έναν από τους παλιότερους φίλους) του ελληνικού κόσμου; Θαρρώ ότι η απάντηση δεν είναι εύκολη, δεδομένου ότι η ιρανική κοινωνία είναι γεμάτη από δομικές αντιφάσεις. Η ιρανική κοινωνία είναι οπωσδήποτε μια ταξική κοινωνία – θα επανέλθω παρακάτω σε αυτό. Μια λαϊκή επανάσταση ανέτρεψε το 1979 το μισητό, αμερικανοκίνητο καθεστώς του Σάχη, γεγονός που πανηγυρίστηκε δεόντως από τα προοδευτικά και αντιιμπεριαλιστικά κινήματα σε ολόκληρο τον κόσμο. Όμως, η κυριαρχία μέσα στο μπλοκ των δυνάμεων που συμμετείχαν στην επανάσταση των ακραίων ισλαμιστικών στοιχείων, οδήγησε στην εγκαθίδρυση ενός καθεστώτος αυταρχικού, αντικομμουνιστικού, καταπιεστικού για μεγάλα τμήματα του πληθυσμού. Το – εκτός νόμου – Κομμουνιστικό Κόμμα του Ιράν (Τουντέχ), το μεγαλύτερο και ιστορικότερο από τα κομμουνιστικά κόμματα της ευρύτερης περιοχής, περιγράφει ως εξής την κατάσταση στο Ιράν σήμερα:
«(…) Όσον αφορά τη χώρα μας, το Ιράν, κυβερνάται από μια μεσαιωνική, πονηρή και προσαρμόσιμη δικτατορία που έχει θυσιάσει το ανθρώπινο, φυσικό και στρατηγικό δυναμικό της χώρας για χάρη της βάναυσης και επιζήμιας κυριαρχίας της και την επιβίωση της με οποιοδήποτε κόστος. Το καθεστώς επιδιώκει μια κλασική νεοφιλελεύθερη οικονομική και κοινωνική πολιτική που στοχεύει να ανοίξει την αγορά εργασίας και των ορυκτών και ενεργειακών πόρων για εκμετάλλευση από τις πολυεθνικές (…)». (Από το χαιρετιστήριο του Κόμματος Τουντέχ του Ιράν, στο 20ο Συνέδριο του ΚΚΕ, το 2017 – Πηγή: 902.gr).
Ένα κομμάτι του ιρανικού πληθυσμού που υφίσταται σωρεία πολύ σοβαρών διακρίσεων και απαγορεύσεων – η μη τήρηση των οποίων συνεπάγεται, πολλές φορές, ιδιαίτερα βάναυσες ποινές – είναι οι γυναίκες. Εξ άλλου, πριν δυο χρόνια, η δολοφονία μιας νεαρής κούρδισσας από τις ιρανικές δυνάμεις καταστολής για μη τήρηση του ενδυματολογικού κώδικα, προκάλεσε μια γενικευμένη αντίδραση των γυναικών στη χώρα, που πήρε σύντομα τα χαρακτηριστικά εξέγερσης. Έκτοτε, φαίνεται να υπάρχουν κάποια ισχνά δείγματα φιλελευθεροποίησης στον τομέα αυτό.
Ούτως ή άλλως, και στο ζήτημα της θέσης των γυναικών υπάρχουν βαθύτατες αντιφάσεις. Οι ιρανές δεν είναι αποκλεισμένες από την εκπαίδευση και την εργασία – κάθε άλλο. Είναι ίσως οι πιο μορφωμένες γυναίκες της ευρύτερης περιοχής. Το 60% όσων φοιτούν στα ιρανικά πανεπιστήμια είναι γυναίκες. Εξασκούν πληθώρα επαγγελμάτων, με έμφαση στην εκπαίδευση και στην ιατρική. Συμμετέχουν στην πολιτική ζωή και παίρνουν δημόσια αξιώματα – είδαμε παραπάνω ότι η κυβερνητική εκπρόσωπος είναι γυναίκα. Από την άλλη όμως πλευρά, στην ιδιωτική σφαίρα, οι ιρανές γυναίκες υφίστανται εξαιρετικά πολλές απαγορεύσεις‧ ο αυστηρός ενδυματολογικός κώδικας είναι μία από αυτές, ενώ και το οικογενειακό δίκαιο δεν είναι καθόλου προς το συμφέρον τους.
Κυκλοφορούν στο Ιντερνετ πολλά βίντεο και μάλιστα μακράς διαρκείας που δείχνουν σκηνές από την καθημερινότητα στην Τεχεράνη, σε άλλες μεγάλες πόλεις, ακόμα και στην ύπαιθρο. Οι τίτλοι είναι ενδεικτικοί: «Το αληθινό Ιράν», «Όσα δε δείχνουν τα ΜΜΕ της Δύσης», κλπ. Εικάζω ότι, σε ένα βαθμό, εμπεριέχεται προπαγάνδα ώστε να απαντηθεί η αντίστοιχη προπαγάνδα της Δύσης, σύμφωνα με την οποία το Ιράν είναι το απόλυτο σκοτάδι, το απόλυτο κακό. Ωστόσο, ορισμένα συμπεράσματα μπορούν να βγουν από την παρακολούθησή τους:
– Η ιρανική κοινωνία είναι μια κοινωνία ζωντανή, γεμάτη κίνηση. Υπάρχουν πάρα πολλοί νέοι που συναντιούνται, διασκεδάζουν, ενίοτε τα ζευγαράκια κρατιούνται από το χέρι, παρόλο που τυπικά αυτό απαγορεύεται. Να σημειώσω ότι δεν υπάρχουν πουθενά συνεντεύξεις περαστικών ώστε να επιτείνεται η εντύπωση πως πρόκειται για κάτι στημένο. Απλώς, η κάμερα περιδιαβαίνει σε δρόμους, μαγαζιά, εστιατόρια, καφέ, εμπορικά κέντρα, παραδοσιακά παζάρια, παραλίες της Κασπίας.
– Οι ταξικές διαφορές είναι έκδηλες από περιοχή σε περιοχή, από την άποψη του περιβάλλοντος, των κτιρίων, των καταστημάτων εστίασης και ψυχαγωγίας, αλλά και του ντυσίματος των ανθρώπων, ανδρών και γυναικών. Είναι πολύ διαφορετική η εικόνα των λαϊκών δρόμων της Τεχεράνης από το βόρειο κομμάτι της πόλης που φαίνεται ότι είναι η περιοχή των πλουσίων, αλλά και από τις άλλες πόλεις ή τις αγροτικές περιοχές.
– Ο αριθμός των μαντιλοφορεμένων γυναικείων κεφαλιών είναι ευθέως ανάλογος με την απόσταση της περιοχής από την πρωτεύουσα και αντιστρόφως ανάλογος με το βαθμό ευμάρειας μιας περιοχής. Όσο μακρύτερα από την Τεχεράνη τόσο περισσότερα μαντίλια αλλά και τσαντόρ βλέπουμε στους δρόμους. Όσο πιο εύπορη είναι η περιοχή που κινηματογραφείται τόσο λιγότερα. Ναι, υπάρχουν γυναίκες που δεν φοράνε καν μαντίλι, ή το έχουν απλά ριγμένο στους ώμους – πιθανώς για να το φορέσουν άμεσα αν τις βρει το … κακό συναπάντημα της θρησκευτικής αστυνομίας.
Ας φύγουμε όμως από τις σκηνές της καθημερινότητας στο Ιράν και ας περάσουμε στο ακόμα μεγαλύτερο πλάνο. Και αυτό δεν είναι άλλο από τη σύγκρουση του Ιράν – που είναι μια μεγάλη πετρελαιοπαραγωγός χώρα – με το δυτικό ιμπεριαλισμό. Το Τουντέχ δίνει πάντως μια άλλη διάσταση στο ζήτημα. Αντιγράφω από το ίδιο χαιρετιστήριο:
«(…) Κατά τη διάρκεια τις διοίκησης του Ομπάμα το θεοκρατικό καθεστώς συμμετείχε ενεργά σε μια προσεκτικά κατασκευασμένη πολιτική της ύφεσης, τα κύρια αποτελέσματα της οποίας έχουν σχεδιαστεί για τη διαιώνιση της δικτατορίας στο Ιράν που τώρα παίζει ένα «εποικοδομητικό» ρόλο στην τελική υλοποίηση του Σχεδίου “Μεγάλη Μέση Ανατολή ” των ΗΠΑ (…)» (Ο.π.).
Ο ρόλος πάντως που παίζει το Ιράν στο παλαιστινιακό ζήτημα είναι αναμφισβήτητα θετικός. Είναι μια χώρα που σαφώς στηρίζει με σθένος την παλαιστινιακή υπόθεση και, από αυτή την άποψη, είναι στην πραγματική, στην από την πλευρά των λαών, σωστή πλευρά της Ιστορίας.
Χρήσεις και ερμηνείες
Αφού λοιπόν πάρουμε όλα τα παραπάνω υπόψη μας, ας ξαναγυρίσουμε στο γεγονός που υπήρξε η αφορμή γι` αυτό το άρθρο. Η είδηση για τη νεαρή «ακτιβίστρια με τα εσώρουχα» ερμηνεύτηκε και αξιοποιήθηκε από διάφορες πλευρές, εγκλωβίζοντας, πολλές φορές, τη σκέψη ανθρώπων προοδευτικών, αντιιμπεριαλιστών, κομμουνιστών ακόμα σε μανιχαϊστικά σχήματα. Αναπτύχθηκε ένας άτυπος διάλογος, πολλές φορές με αφορισμούς, οξείς χαρακτηρισμούς, ακόμα και ένα ιδιότυπο «whataboutism».
Θέλω όμως να σταθώ πρώτα στον πραγματικό εχθρό: στους απολογητές του ιμπεριαλισμού και των εγκλημάτων του κράτους – δολοφόνου του Ισραήλ. Η πλευρά αυτή αξιοποίησε το συμβάν με τον πιο χυδαίο, ρατσιστικό, αντι – γυναικείο τρόπο. Αρκεί να δει κανείς τα σκίτσα που κυκλοφόρησαν. Περιγράφω τα δυο πιο χαρακτηριστικά. Στο ένα εικονίζεται η νεαρή γυναίκα με τα εσώρουχά της και δίπλα της μια πάνοπλη ισραηλινή στρατιωτίνα: από κάτω η λεζάντα γράφει ότι αυτές οι δυο αγωνίζονται για την ελευθερία της ανθρωπότητας! Στο δεύτερο, εικονίζεται πάλι η ίδια γυναίκα, πανύψηλη και πανέμορφη, ενώ περιστοιχίζεται από άλλες γυναίκες, μαυροντυμένες, μαντιλοδεμένες κοντοπίθαρες και με τεράστια μύτη που είναι έτοιμες να την κατασπαράξουν!
Πόσα στερεότυπα αλήθεια, συγκεντρωμένα σε ένα σκίτσο που παριστάνει το πολιτικά φιλελεύθερο και φεμινιστικό! Η ομορφιά και τα νιάτα που επιδεικνύονται αξίζουν, ενώ όσες τα υποβλέπουν είναι καθυστερημένες, γριές μάγισσες! Και με μεγάλη μύτη, που το πάτε αυτό! (Ειρήσθω εν παρόδω, η μόνιμη απεικόνιση των εβραίων από τους ναζί ήταν αυτή και αποτελεί ένα δείγμα πραγματικού αντισημιτισμού – άλλο βέβαια που οι Ιρανοί δεν είναι καν σημίτες)…
Να αφήσουμε όμως στην άκρη αυτές τις – εύκολα αντιμετωπίσιμες ιδεολογικά – χυδαιότητες και ας έρθουμε στα καθ` ημάς. Εδώ, σε αδρές γραμμές, διακρίνονται δυο ερμηνείες του γεγονότος. Πολλοί προοδευτικοί άνθρωποι τάχθηκαν εξαρχής και αναφανδόν υπέρ της πράξης της νεαρής γυναίκας και εκδήλωσαν μεγάλη ανησυχία για την τύχη της. Εννοείται ότι την ανησυχία αυτή τη συμμεριζόμαστε όλοι. Ωστόσο, για το ηρωικό της πράξης, θα διατυπώσω ορισμένες αμφιβολίες. Αυθόρμητη πράξη απόγνωσης και οργής, ναι. Αυθόρμητη αντίδραση σε κάτι που πνίγει μια νέα γυναίκα που δεν μπορεί να έχει τον έλεγχο του σώματός της και του εαυτού της, οπωσδήποτε. Ο ηρωισμός όμως προϋποθέτει υιοθέτηση συστήματος αξιών, στόχο και οργάνωση, συνειδητή δράση. Συνειδητή και ηρωική ήταν η μαζική δράση των γυναικών στις κινητοποιήσεις του 2022. Εδώ, κατά τη γνώμη μου, έχουμε την εκδήλωση – ενδεχομένως και ατελέσφορη για τα συλλογικά συμφέροντα των ιρανίδων – προσωπικής απόγνωσης.
Και ένα άλλο ζήτημα: δεν μπορούμε να αγνοήσουμε το συγκυρία. Ο ιμπεριαλισμός προσπαθεί με κάθε τρόπο να στήσει ένα υποστηρικτικό σκηνικό για μια πιθανή επέμβασή του στο Ιράν. Το Σάββατο, 09/11, ανακοινώθηκε στις ΗΠΑ ότι ένας Αφγανός, με εντολή της ιρανικής κυβέρνησης, ετοιμαζόταν να δολοφονήσει τον υποψήφιο τότε και νυν εκλεγμένο πρόεδρο των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ. Χωρίς καθόλου να ισχυρίζομαι ότι το περιστατικό ήταν στημένο, ας έχουμε όμως λίγο το ζήτημα της συγκυρίας στο πίσω μέρος του μυαλού μας…
«Υποστηρίζετε τους μουλάδες» είναι η μόνιμη αποστροφή αυτής της άτυπης «παράταξης» απέναντι στην άλλη. Μια μεγάλη μερίδα του αντιιμπεριαλιστικού πόλου στη χώρα μας, έχει σταθεί εξαιρετικά επιφυλακτική απέναντι στην είδηση και στο γεγονός. Ορισμένοι το θεώρησαν ακόμα και σκηνοθετημένο, πριν την ανακοίνωση της ιρανής κυβερνητικής εκπροσώπου. Σε αυτή την πλευρά εντοπίζεται και το whataboutism που προανέφερα. Κατηγορούν τους πρώτους για υποταγή στο δυτικό φιλελευθερισμό και για αδιαφορία για την τύχη των γυναικών στη – σύμμαχο των ΗΠΑ – Σαουδική Αραβία και για τις δολοφονημένες γυναίκες και παιδιά στη Γάζα, ενώ αναγορεύουν το Ιράν σε «καρδιά του Άξονα της Αντίστασης».
Μέχρι εδώ, προσπάθησα να πυκνώσω κάπως την πρόσληψη του γεγονότος από ανθρώπους με ριζοσπαστικό φρόνημα και δεσμούς με το κίνημα. Το μεγάλο ζήτημα που αναδεικνύεται όμως από αυτές τις διαφορετικές ερμηνείες και την άτυπη σύγκρουση που έχει ξεκινήσει ανάμεσα στους υποστηρικτές τους, είναι τούτο: με ποιο κριτήριο πρέπει να αντιμετωπίζουν οι κομμουνιστές το γενικό και το ειδικό, τη βασική αντίθεση και τις επιμέρους που αρθρώνονται πάνω σε αυτήν, το πώς και με ποιους όρους πρέπει να συγκροτείται ο αντιιμπεριαλιστικός – συγκρουσιακός λόγος.
Το ζήτημα δεν είναι καθόλου απλό. Σε κάθε συγκυρία, οπωσδήποτε πρέπει να ξεχωρίζουμε το κύριο από το δευτερεύον. Στη συγκεκριμένη ιστορική στιγμή, το λαϊκό κίνημα και οι δυνάμεις που το συγκροτούν, ΟΦΕΙΛΟΥΝ τη στήριξή τους στο Ιράν, αν δεχτεί μια ιμπεριαλιστική επέμβαση είτε από μια μεγάλη ιμπεριαλιστική δύναμη είτε από το χωροφύλακα της γειτονιάς, το γενοκτονικό Ισραήλ, αυτό το κράτος – υβριστή των θυμάτων του Ολοκαυτώματος. Οφείλουν τη στήριξή τους στο Ιράν στο βαθμό που αποτελεί ένα αποκούμπι για τον ηρωικό και μαρτυρικό παλαιστινιακό λαό. Και αυτό, κατά τη γνώμη μου, δεν επιδέχεται καμμιά διαπραγμάτευση.
Από την άλλη όμως, ο αντιιμπεριαλιστικός αγώνας οφείλει να έχει και συγκεκριμένο περιεχόμενο. Το όραμα και ο στόχος του δεν μπορεί να περιορίζονται στην αποτίναξη μιας ξενικής επικυριαρχίας, ώστε να αντικατασταθεί από μια ντόπια τυραννία με άλλη μορφή. Τα ανθρώπινα δικαιώματα, έτσι όπως έχουν κατακτηθεί μετά από μακροχρόνιους αγώνες και – για να μην πω κυρίως – του εργατικού κινήματος, δεν μπορεί να εκλαμβάνονται αλά καρτ. Δεν μιλώ για ατομικά δικαιώματα, είναι άλλη συζήτηση αυτή και πολύ μεγάλη. Μιλώ για τα δικαιώματα των συλλογικοτήτων που συγκροτούν την ανθρώπινη κοινωνία και που η ύπαρξή τους συντελεί στην ενότητα και στην ανάπτυξη των αγώνων της εργατικής τάξης. Ας σκεφτούμε λίγο: το ΕΑΜ ήταν μεγάλο όχι μόνο επειδή σήκωσε στις πλάτες του το συντριπτικά μεγαλύτερο βάρος της αντίστασης κατά του φασισμού και του ναζισμού, αλλά και γιατί ευαγγελίστηκε έναν καλύτερο καινούργιο κόσμο – στον οποίο οι γυναίκες θα είχαν, όπως και είχαν σε όλη τη διάρκεια της αντίστασης, ισότιμη θέση…
Λέμε λοιπόν ναι στη στήριξη του Ιράν απέναντι στις ιμπεριαλιστικές επιβουλές. Θαρρώ όμως ότι οι κομμουνιστές οφείλουν και ένα μεγάλο ναι, στον αγώνα των γυναικών της χώρας, όλου του λαού της χώρας, για μια καλύτερη ζωή μέσα στο ίδιο το εσωτερικό της. Και εδώ μπαίνει μια προϋπόθεση: αυτός ο αγώνας θα πρέπει να είναι βγαλμένος μέσα από τα σπλάχνα του ίδιου του ιρανικού λαού, με τις δικές του δυνάμεις και την αλληλεγγύη των λαών του κόσμου‧ και, οπωσδήποτε, όχι με την «αρωγή» των μεγάλων ιμπεριαλιστικών δυνάμεων που αφορμή ψάχνουν να υποτάξουν κάθε απείθαρχη φωνή στα κελεύσματα και στα συμφέροντά τους.
