Όταν στις 5 Μαρτίου 1936 ο βασιλιάς Γεώργιος τοποθέτησε τον Ιωάννη Μεταξά ως υπουργό Στρατιωτικών στην κυβέρνηση Δεμερτζή, πολλοί πίστεψαν – και ακόμη περισσότεροι διέδωσαν – ότι η βασιλική αυτή παρέμβαση αποσκοπούσε στην αποτροπή μιας επικείμενης δικτατορίας.
Η αλήθεια, όμως, ήταν πολύ διαφορετική.
Την ίδια ημέρα, πριν ακόμη ανακοινωθεί η υπουργοποίηση Μεταξά, είχε πραγματοποιηθεί σύσκεψη της στρατιωτικής και αστυνομικής ηγεσίας στο Υπουργείο Στρατιωτικών με αντικείμενο την επιβολή δικτατορίας. Μετά τη συνάντηση, ο τότε υπουργός Αλέξανδρος Παπάγος προσήλθε στον βασιλιά ζητώντας την αντικατάσταση της κυβέρνησης Δεμερτζή με μια νέα, εξωκοινοβουλευτική και πιστή στα Ανάκτορα και τον στρατό.
Ακόμα και ο Ελευθέριος Βενιζέλος φάνηκε να παραπλανιέται από τις εξελίξεις, γράφοντας από το Παρίσι σε επιστολή του προς τον Λουκά Ρούφο (9/3/1936) ότι ο βασιλιάς «πατάσσει» τις παρεμβάσεις των στρατιωτικών και ενισχύει το κύρος του αναθέτοντας το υπουργείο στον Μεταξά. Αντίθετα, ο Ριζοσπάστης διέγνωσε έγκαιρα την πραγματικότητα: η υπουργοποίηση Μεταξά δεν ήταν τίποτα άλλο παρά βήμα προς μια βασιλική, φασιστικού τύπου, δικτατορία. Και επιβεβαιώθηκε πλήρως.
Μόλις δύο μήνες αργότερα, στις 27 Απριλίου 1936, ο Μεταξάς διαδέχεται τον αποθανόντα Δεμερτζή ως πρωθυπουργός, με την υποστήριξη σχεδόν του συνόλου του αστικού πολιτικού κόσμου. Η Βουλή παραχωρεί στη νέα κυβέρνηση το δικαίωμα να νομοθετεί με διατάγματα και διακόπτει τις εργασίες της. Έτσι, τίθεται σε εφαρμογή ένα ιδιότυπο αυταρχικό καθεστώς, που αργότερα θα ονομαστεί χαρακτηριστικά «καθεστώς της 3 ½ Αυγούστου». Η δικτατορία ολοκληρώνεται επίσημα στις 4 Αυγούστου, όταν ο Μεταξάς – με πλήρη βασιλική στήριξη – αναστέλλει βασικά άρθρα του Συντάγματος και διαλύει τη Βουλή, προβάλλοντας τον «κομμουνιστικό κίνδυνο» ως πρόσχημα.
Προετοιμασία και στήριξη από τον αστικό κόσμο
Η επιβολή της δικτατορίας δεν ήταν απροσδόκητη. Η ελληνική άρχουσα τάξη, σε στενή συνεργασία με τον βρετανικό ιμπεριαλισμό, είχε χρόνια προετοιμάσει το έδαφος. Ο μόνιμος Βρετανός υφυπουργός Εξωτερικών Ρ. Βάνσιτταρτ σημείωνε τον Μάιο του 1937 ότι το καθεστώς Μεταξά ήταν πιο «συνεργάσιμο» απ’ ό,τι πολλές προγενέστερες κυβερνήσεις.
Από την πλευρά του, ο ίδιος ο Μεταξάς είχε καταστήσει σαφές από νωρίς το αντικοινοβουλευτικό του όραμα. Σε συνέντευξη του στην Καθημερινή (Ιανουάριος 1934), δήλωνε: «Το πρόβλημα δεν είναι πώς θα μείνουμε στον κοινοβουλευτισμό, αλλά διά ποίας θύρας θα εξέλθουμε εξ αυτού: του κομμουνισμού ή του εθνικού κράτους».
Η επιβολή αυταρχικής λύσης, ωστόσο, δεν αφορούσε μόνο τη Δεξιά. Τα κόμματα του Κέντρου και οι κορυφαίοι πολιτικοί της εποχής συνέβαλαν ποικιλοτρόπως. Ο Ελ. Βενιζέλος, σε συζήτηση με τον Πλαστήρα το 1933, φέρεται να συμφώνησε στην ανάγκη δικτατορίας, αμφισβητώντας μόνο την ικανότητα του Πλαστήρα να τη φέρει εις πέρας. Παρόμοια θέση εκφράζει και σε επιστολές του το 1935.
Ο Πλαστήρας υποστήριξε ανοιχτά τη λύση της δικτατορίας με δηλώσεις του τον Ιούνιο 1936. Ο Θ. Σοφούλης υπαναχώρησε από τη συμφωνία με το ΚΚΕ και υποστήριξε τη λύση Μεταξά, ενώ ο Σοφοκλής Βενιζέλος παραδέχτηκε δημόσια το 1939 ότι είχε συμφωνήσει με τον Μεταξά στην επιβολή δικτατορίας.
Ο Γ. Παπανδρέου, τον Φεβρουάριο του 1935, χαρακτήριζε τη δικτατορία «υπέρτατο νόμο εθνικής σωτηρίας». Και όλα αυτά ενώ, λίγο πριν την 4η Αυγούστου, αστοί πολιτικοί έστρεφαν τα πυρά τους ενάντια στο ΚΚΕ και όχι στον αυταρχισμό που ερχόταν.
Ο τύπος και η διαμόρφωση κλίματος
Η πλειοψηφία του αστικού Τύπου στήριξε τη μετάβαση προς τη δικτατορία. Η Καθημερινή του Βλάχου τη νομιμοποιούσε ανοικτά, ενώ το Βήμα του Λαμπράκη ευθυγραμμιζόταν με τις επιλογές του Μεταξά, απόλυτα προσαρμοσμένο στην πολιτική σκοπιμότητα της εποχής.
Η Αντιφασιστική Πάλη του ΚΚΕ
Μέσα σε αυτό το ζοφερό πολιτικό περιβάλλον, το ΚΚΕ υπήρξε η μόνη συνεπής πολιτική δύναμη που αντιτάχθηκε στη φασιστική απειλή. Από το 1934 είχε προειδοποιήσει για την ενδεχόμενη δικτατορία και το 1936 πρωτοστάτησε στη δημιουργία του Παλλαϊκού Μετώπου, σε συνεργασία με το Αγροτικό Κόμμα.
Το Σύμφωνο Σοφούλη – Σκλάβαινα (19/2/1936), αν και δεν υλοποιήθηκε στην πράξη, αποτέλεσε προσπάθεια συγκρότησης μιας αντιφασιστικής συμμαχίας με φιλελεύθερες δυνάμεις. Όμως οι Φιλελεύθεροι, τελικά, προτίμησαν τη συναίνεση με τη Δεξιά και τη στήριξη της κυβέρνησης Μεταξά.
Η απάντηση του καθεστώτος ήταν άμεση. Από την πρώτη κιόλας μέρα της δικτατορίας ξεκίνησε ένας ανελέητος διωγμός εναντίον του ΚΚΕ και των αγωνιστών του, με στόχο την ολοκληρωτική του εξάλειψη από την πολιτική και κοινωνική ζωή της χώρας.
αρχικές πηγές
