Συχνά και συνήθως καλοπροαίρετα ακούγεται το ερώτημα «μα είναι δυνατόν να είμαστε η μόνη χώρα που δεν γιορτάζει την απελευθέρωση αλλά την έναρξη του πολέμου». Το ερώτημα αυτό πατά πάνω στην πραγματικότητα ότι σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες τιμώνται οι ημερομηνίες απελευθέρωσης από τη ναζιστική σκλαβιά. Στην Ελλάδα η σχετική συζήτηση επικεντρώνεται στη 12η Οκτωβρίου του 1944, την ημέρα που το ΕΑΜ απελευθέρωσε το κέντρο της Αθήνας. Το κέντρο, γιατί οι συνοικίες της πόλης και ένα μεγάλο μέρος της επικράτειας είχαν ήδη λευτερωθεί από τον ίδιο τον λαό, οργανωμένο στο ΕΑΜ και με αιχμή του δόρατος τον ΕΛΑΣ.
Αναμφίβολα η 12η Οκτωβρίου είναι μια ξεχωριστή ημέρα. Θα έπρεπε να αποτελεί επίσημη αργία της Αθήνας, να τιμάται με εκδηλώσεις, σχολικές γιορτές και επισκέψεις σε τόπους θυσίας. Το ίδιο θα έπρεπε να ισχύει και για τις ημερομηνίες απελευθέρωσης κάθε πόλης. Όμως κάτι τέτοιο θα απαιτούσε να αναγνωριστεί ανοιχτά ο πρωταγωνιστικός ρόλος του ΕΑΜ και αυτό δεν το θέλουν.
Ωστόσο η 12η Οκτωβρίου δεν μπορεί να υποκαταστήσει την 28η Οκτωβρίου ως εθνική γιορτή. Πρώτον γιατί η οριστική απελευθέρωση της χώρας ολοκληρώθηκε στα τέλη Οκτώβρη με την αποχώρηση των γερμανικών στρατευμάτων από τη Μακεδονία. Δεύτερον γιατί η απελευθέρωση συνοδεύτηκε από τη νέα σκλαβιά των Άγγλων και των Αμερικανών, που πότισαν τη χώρα με αίμα και υπέγραψαν τη μεταπολεμική της εξάρτηση, από τα ξερονήσια και τις εκτελέσεις μέχρι το ΝΑΤΟ και την ΕΟΚ. Τρίτον γιατί η 28η Οκτωβρίου καθιερώθηκε αυθόρμητα μέσα στην κατοχή από τον ίδιο τον λαό και το ΕΑΜ ήδη από το 1941.
Η 28η Οκτωβρίου του 1940 σηματοδότησε την έναρξη ενός μεγαλειώδους λαϊκού αγώνα. Ενός αγώνα που γέννησε μια νέα εθνική ενότητα, όχι τη ψεύτικη των συμφωνιών του Λιβάνου και της Καζέρτας, αλλά εκείνη που εκφράστηκε μέσα από το ενάμισι εκατομμύριο μέλη του ΕΑΜ, τα φύτρα της λαϊκής εξουσίας και την πραγματική απελευθέρωση. Σε αυτή την πορεία η συμβολή του ΚΚΕ υπήρξε καθοριστική, από το πρώτο γράμμα του Ζαχαριάδη το 1940 έως τη συγκρότηση του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ.
Δεν χαρίζουμε την 28η Οκτωβρίου σε αυτούς που δεν τους ανήκει.
Η στάση της στρατιωτικής και πολιτικής ηγεσίας της εποχής αποκάλυψε τον αντιφατικό χαρακτήρα του τακτικού στρατού. Από τη μια στρατιώτες και κατώτεροι αξιωματικοί, παιδιά του λαού, πολέμησαν με ηρωισμό στα βουνά της Αλβανίας. Από την άλλη η ανώτατη ηγεσία ήταν δεμένη με την ξένη εξάρτηση και έτοιμη να ρίξει «μερικές τουφεκιές για την τιμή των όπλων», όπως παραδέχονταν οι ίδιοι.
Η συνθηκολόγηση ήταν εξ αρχής μέσα στα σχέδια της άρχουσας τάξης. Αν δεν ήρθε νωρίτερα, αυτό το οφείλουμε αποκλειστικά στον ελληνικό λαό, στο αγωνιστικό και πατριωτικό του φρόνημα.
Ακολούθησε το ΕΑΜ, το οποίο με την ηρωική του δράση και την αυτοθυσία του απέδειξε ποιοι ήταν οι πραγματικοί πατριώτες. Αυτοί που έμειναν, πολέμησαν, απελευθέρωσαν, οργάνωσαν. Όχι εκείνοι που έφυγαν στο Κάιρο και άφησαν τον λαό μόνο του.
Όπως έλεγε ο Άρης Βελουχιώτης στη Λαμία τον Οκτώβρη του 1944, το κράτος εμείς το φτιάχνουμε σήμερα γιατί δεν υπήρξε ποτέ, αυτοί το είχαν διαλύσει. Ποιος είναι λοιπόν πατριώτης, αυτοί ή εμείς. Το κεφάλαιο δεν έχει πατρίδα, ο λαός έχει. Γιατί ό,τι έχει, η καλύβα του και το πεζούλι του, δεν μπορούν να μεταφερθούν αλλού. Μένουν εδώ, μέσα στη χώρα που αγαπά.
Αυτή είναι η αλήθεια της 28ης Οκτωβρίου. Δεν είναι γιορτή των εθνικών ηγετών. Είναι η γιορτή του λαού που πολέμησε, δούλεψε, τραγούδησε και ελευθέρωσε τον τόπο του.
