Η πραγματική απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης από την ναζιστική κατοχή έχει ημερομηνία. Στις 30 Οκτωβρίου 1944 τμήματα της αντιστασιακής οργάνωσης ΕΛΑΣ εισήλθαν στην πόλη και με την αποφασιστική παρέμβαση τους εμπόδισαν τις τελευταίες προσπάθειες των κατακτητών για ολοκληρωτική καταστροφή υποδομών και μαζικές εκκαθαρίσεις. Η είσοδος αυτή δεν ήταν απλώς στρατιωτικό γεγονός. Ήταν πράξη λαϊκής άμυνας και οργανωμένης αντίστασης που εγγυήθηκε την επιβίωση κρίσιμων δημόσιων δομών, το λιμάνι και τις εγκαταστάσεις που στήριζαν την καθημερινότητα των πολιτών.
Μέσα στην πόλη είχαν αναπτυχθεί δίκτυα συνεργασίας των δοσιλόγων με τις δυνάμεις κατοχής. Οι αντιστασιακές δυνάμεις αναγκάστηκαν να αντιμετωπίσουν όχι μόνο εχθρικές στρατιωτικές μονάδες αλλά και εσωτερικούς μηχανισμούς που απειλούσαν την τάξη και την ασφάλεια του λαού. Η άμεση δράση των σωμάτων του ΕΛΑΣ απέτρεψε ευρείες καταστροφές και συνέβαλε ώστε η αποχώρηση των κατακτητών να μην συνοδευτεί από το ολοκληρωτικό σαμποτάζ των ζωτικών μέσων της πόλης.
Αμέσως μετά την έξοδο των γερμανικών στρατευμάτων η πόλη λειτούργησε υπό μία μορφή λαϊκής διοίκησης. Οργανώσεις του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ ανέλαβαν την προστασία της τάξης, τη λειτουργία των δημόσιων υπηρεσιών και την κατανομή ειδών πρώτης ανάγκης. Αυτή η περίοδος έδωσε χρόνο για την ανοικοδόμηση και τη σταθεροποίηση της καθημερινότητας του κόσμου. Η λαϊκή παρέμβαση έδειξε τι σημαίνει αυτόνομη συλλογική δράση και πόσο κρίσιμος μπορεί να είναι ο ρόλος των οργανώσεων της εργατικής τάξης στη συγκρότηση της κοινωνικής ζωής μετά από μία περίοδο βίας και καταστροφής.
Η μνήμη αυτών των γεγονότων δεν πρέπει να παραμένει μισή ή επιλεκτική. Η επίσημη αφήγηση που συχνά υποβαθμίζει ή αποσιωπά τον ρόλο της λαϊκής αντίστασης διαμορφώνει ψευδείς εντυπώσεις για το ποιος δημιούργησε πραγματικές συνθήκες απελευθέρωσης. Είναι απαραίτητο να αναγνωριστεί η προσφορά των μαζικών οργανώσεων που στάθηκαν δίπλα στις ανάγκες του κόσμου και να τοποθετηθεί η ιστορία στο πλάι των εργαζομένων και των λαϊκών στρωμάτων.
Η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης δεν ήταν μόνο στρατιωτική επιτυχία. Ήταν κοινωνική νίκη που έδειξε την αξία της συλλογικής δράσης και της οργάνωσης. Η ιστορική μνήμη έχει χρέος να την διασώσει και να την μεταδώσει στις νέες γενιές.
