του Π. Ιωαννίδη
Οι εργασιακές συνθήκες στον χώρο της εκπαίδευσης – τόσο στη δημόσια όσο και στην ιδιωτική – αποτελούν έναν από τους πιο υποτιμημένους παράγοντες που επηρεάζουν την υγεία και την ευημερία των εργαζόμενων. Παρά το γεγονός ότι η διδασκαλία δεν θεωρείται «χειρωνακτικό επάγγελμα», οι εκπαιδευτικοί καταγράφουν από τα υψηλότερα ποσοστά εργασιακού στρες στην Ευρώπη. Σύμφωνα με την Eurofound, η εντατικοποίηση της εργασίας, η συνεχής πίεση χρόνου, η ευθύνη για τους μαθητές και η εργασιακή ανασφάλεια συνδέονται άμεσα με ψυχικές και σωματικές επιβαρύνσεις
Αντίστοιχα, η Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Εκπαιδευτικών Συνδικάτων καταγράφει ότι πάνω από το 40% των εκπαιδευτικών δηλώνουν υψηλά επίπεδα άγχους, ενώ το burnout εμφανίζεται ως ένας από τους συχνότερους επαγγελματικούς κινδύνους για το προσωπικό των σχολείων. Η έννοια της επαγγελματικής εξουθένωσης έχει οριστεί από την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία για την Ασφάλεια και την Υγεία στην Εργασία ως αποτέλεσμα χρόνιου και μη διαχειρίσιμου εργασιακού στρες.
Μετα-ανάλυση του 2022 που περιέλαβε διεθνείς έρευνες για το στρες των εκπαιδευτικών καταγράφει αυξημένα ποσοστά άγχους, κατάθλιψης και επαγγελματικής εξουθένωσης, ιδίως σε περιβάλλοντα όπου υπάρχει εντατικοποίηση, έλλειψη στήριξης και εργασιακή ανασφάλεια. Στην Ελλάδα, μελέτες δείχνουν ότι οι συνθήκες επιδεινώθηκαν ακόμη περισσότερο στα χρόνια της οικονομικής κρίσης, με τους εκπαιδευτικούς να βιώνουν σημαντική ψυχική επιβάρυνση λόγω πιεστικού ωραρίου, αβεβαιότητας και αυξημένου φόρτου, άγχος και εξουθένωση.
Ειδικά στη φροντιστηριακή εκπαίδευση, όπου η εργασιακή εντατικοποίηση είναι δομική, η πίεση χρόνου, τα συνεχόμενα ωράρια, η απουσία διαλειμμάτων, η αξιολόγηση από «αποτελέσματα» και η εργασιακή επισφάλεια δημιουργούν περιβάλλον με αυξημένους ψυχοκοινωνικούς κινδύνους. Οι φροντιστηριακοί εκπαιδευτικοί συχνά εργάζονται σε αδιαμόρφωτους χώρους, με ελλιπή εξαερισμό ή θόρυβο, ενώ η εργασιακή τους σχέση είναι συνήθως ασταθής — παράγοντες που επιβαρύνουν περαιτέρω την υγεία τους.
Τι σημαίνει “εργατικό ατύχημα” στον χώρο της εκπαίδευσης
Παρά τη διαδεδομένη άποψη, τα εργατικά ατυχήματα δεν αφορούν μόνο χειρωνακτικές ή «επικίνδυνες» εργασίες. Σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία και τους ορισμούς του ILO και της ΕΕ, εργατικό ατύχημα είναι κάθε αιφνίδιο, απρόβλεπτο συμβάν που προκαλεί σωματική ή ψυχική βλάβη στον εργαζόμενο, κατά τη διάρκεια ή εξ αφορμής της εργασίας.
Στην εκπαίδευση αυτό μπορεί να σημαίνει:
· τραυματισμό εντός του σχολείου/φροντιστηρίου,
· ατύχημα κατά τη μετακίνηση προς/από την εργασία,
· κρίση πανικού ή οξύ επεισόδιο στρες λόγω εργασιακής πίεσης,
· επιβάρυνση ή κατάρρευση λόγω επαγγελματικής εξουθένωσης (burnout),
· παθήσεις που προκύπτουν από χρόνια εντατικοποίηση (π.χ. φωνητικές διαταραχές, μυοσκελετικοί πόνοι).
Ακόμα και η αντιδραστική – αντεργατική ΕΕ αναγνωρίζει ότι τα «ψυχοκοινωνικά εργατικά ατυχήματα» είναι πραγματικά συμβάντα που σχετίζονται με την εργασία, ιδίως σε τομείς όπως η εκπαίδευση.
Εξειδίκευση στα φροντιστήρια
Στα φροντιστήρια οι κίνδυνοι αυτοί εντείνονται:
· τα ωράρια είναι συχνά πιεστικά, μεταβαλλόμενα, σπαστά
· υπάρχει υψηλός αριθμός διδακτικών ωρών χωρίς διαλείμματα,
· η εργασιακή επισφάλεια και η πίεση «αποτελεσμάτων» αυξάνουν το στρες,
· οι εκπαιδευτικοί έχουν περιορισμένη δυνατότητα άσκησης δικαιωμάτων,
· παρατηρούνται αυξημένα περιστατικά εξουθένωσης, σύμφωνα με διεθνείς και ελληνικές μελέτες.
Κατά συνέπεια, τα εργατικά ατυχήματα στους χώρους των φροντιστηρίων δεν περιορίζονται σε σωματικούς τραυματισμούς, αλλά περιλαμβάνουν εξίσου:
· οξέα επεισόδια στρες,
· καταρρεύσεις από υπερκόπωση,
· επιδείνωση ψυχικών παθήσεων λόγω εργασιακής πίεσης,
· επαγγελματική εξουθένωση (burnout), την οποία ο WHO αναγνωρίζει πλέον ως παράγοντα κινδύνου για σοβαρή βλάβη της υγείας.
Κάλεσμα
Η πραγματικότητα αυτή δείχνει ότι ο χώρος της εκπαίδευσης , και ιδιαίτερα της ιδιωτικής – φροντιστηριακής, χρειάζεται άμεσα μέτρα υγείας και ασφάλειας. Παρά το ότι δεν πρόκειται για χειρωνακτική εργασία, οι κίνδυνοι είναι πραγματικοί, σοβαροί και τεκμηριωμένοι διεθνώς. Το βασικότερο μέτρο είναι η προστασία από το burnout, η κατοχύρωση ασφαλών ωραρίων, μισθών που ικανοποιούν τις σύγχρονες ανάγκες, η πρόληψη του ψυχοκοινωνικού κινδύνου και η αναγνώριση ότι η ψυχική υγεία αποτελεί εργατικό ζήτημα πρώτης γραμμής.
Γι’ αυτό, καλούμε όλα τα πρωτοβάθμια σωματεία στον χώρο της εκπαίδευσης, δημόσια και ιδιωτική, να ξεκινήσουν καμπάνια στοιχειοθέτησης, ενημέρωσης και αντιμετώπισης των παραγόντων που προδιαθέτουν για τα εργατικά ατυχήματα και τους ψυχοκοινωνικούς κινδύνους στην εκπαίδευση. Για να αναδειχθεί επιτέλους αυτό που χρόνια αποσιωπάται: ότι και οι εκπαιδευτικοί έχουν δικαίωμα στην υγεία, στην ασφάλεια και σε ανθρώπινες συνθήκες δουλειάς.
