Το κακό άρχισε πολύ νωρίς. Και είναι δομικό κι όχι απλά πολιτικό ή ηθικό, παρόλο που, τελικά, στην Ιστορία, αποκρυσταλλώνεται ως τέτοιο. Μία σημαντική μερίδα της υπό διαμόρφωση ελληνικής αστικής τάξης, ηγετικής δύναμης της Επανάστασης του 1821, στενά δεμένη με το αγγλικό κεφάλαιο, «μερίμνησε», ώστε κατά τη διάρκεια του Πολέμου της Ανεξαρτησίας, να εδραιώσει, οικονομικά και θεσμικά, τη βρετανική επικυριαρχία πάνω στο υπό σύσταση ελληνικό κράτος. Σε τούτο βοήθησε και η μεταστροφή της αγγλικής πολιτικής απέναντι στο ελληνικό ζήτημα, από το 1823, όταν ανέλαβε το υπουργείο Εξωτερικών και, αργότερα, την πρωθυπουργία, ο Τζορτζ Κάνινγκ. Η μέχρι τότε πολιτική της Αγγλίας στόχευε στη διατήρηση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ενώ θεωρούσε επίφοβη τη σύσταση ανεξάρτητου ελληνικού κράτους για δυο λόγους: επειδή φοβόταν τον ανταγωνισμό της ελληνόκτητης εμπορικής ναυτιλίας, αλλά και επειδή φοβόταν μια πιθανή εδραίωση των ρωσικών συμφερόντων στη Μεσόγειο, με όχημα ακριβώς το υπό σύσταση ελληνικό κράτος. Ήταν λοιπόν κάθετα αντίθετη στην ελληνική επανάσταση, κάτι που πλήρωσαν με πολλές κρεμάλες οι – υπό αγγλική «προστασία – επτανήσιοι που πανηγύρισαν…
Ο Κάνινγκ λοιπόν μετέβαλε αυτή την πολιτική, προς όφελος των αγωνιζόμενων Ελλήνων, λαμβάνοντας υπ` όψη τα βρετανικά συμφέροντα: ενσωμάτωση του υπό σύσταση κράτους στη βρετανική σφαίρα επιρροής, αντί για άγρια καταστολή του επαναστατικού κινήματος των Ελλήνων ήταν η λύση που προκρίθηκε. Το καλοκαίρι του 1825, με αφορμή την απόβαση του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο που έθεσε την επανάσταση μπροστά σε σοβαρότατους κινδύνους, η επιτροπή Ζακύνθου του Αγγλικού Κόμματος πρότεινε στην Εθνοσυνέλευση να τεθεί το έθνος των Ελλήνων υπό την «προστασία» της Μεγάλης Βρετανίας! Η Εθνοσυνέλευση το δέχτηκε και υπογράφτηκε έτσι η κατάπτυστη «Πράξη της Υποτέλειας», με την οποία οι ταγοί του υπό σύσταση κράτους δέχονται να το καταστήσουν βρετανικό προτεκτοράτο.
«Το Ελληνικόν ‘Εθνος δυνάμει της παρούσης πράξεως θέτει εκουσίως την Ιεράν Παρακαταθήκην της αυτού Ελευθερίας, Εθνικής Ανεξαρτησίας και της πολιτικής αυτού υπάρξεως υπό την μοναδικήν υπεράσπισιν της Μεγάλης Βρετανίας», λέει, μεταξύ άλλων, η απόφαση της Εθνοσυνέλευσης.
Πολλοί ανάμεσα στους οπλαρχηγούς, έδειξαν μιαν ορισμένη δυσφορία, ο μόνος όμως που διατύπωσε επίσημα την πλήρη αντίθεσή του, ήταν ο σεμνός και αγνός πατριώτης, ο Δημήτριος Υψηλάντης:
«(…)διαμαρτύρομαι επισήμως κατά μίας Πράξεως παρανόμου, ανθελληνικής και διόλου αξίας ενός έθνους το οποίον υπεδουλώθη μεν πολλάκις, πλην ποτέ δεν εσυμβιβάσθη με τους τυράννους του…», θα γράψει, για να εισπράξει, ως απάντηση, τον ισόβιο αποκλεισμό του από όλα τα αξιώματα… Η αγγλόφιλη μερίδα της αστικής τάξης είχε επικρατήσει…
Κατά την ίδια περίοδο, τα δάνεια που συνήψαν οι επαναστατικές κυβερνήσεις από τη Μεγάλη Βρετανία, εδραίωσαν, και στο οικονομικό πεδίο, την εξάρτηση της Ελλάδας, από τη μέχρι τότε ατμομηχανή του παγκόσμιου καπιταλισμού. Στο εσωτερικό είχαν ως αποτέλεσμα να μη μπορούν να μοιραστούν στους ακτήμονες αγρότες οι εθνικές γαίες, οι οποίες είχαν υποθηκευτεί ακριβώς για τη σύναψη των διαβόητων δανείων. Και εγκαινιάζεται μια περίοδος πολιτικών, οικονομικών και στρατιωτικών παρεμβάσεων, ταπεινώσεων και συμφορών του ελληνικού λαού, οφειλόμενων πάντα στην υψηλή «προστασία» που του προσέφερε η βρετανική γριά αλεπού. Αλλά και όταν ο καπιταλισμός περνά από το στάδιο της αποικιοκρατίας σε αυτό του ιμπεριαλισμού και πάλι οι σχέσεις εξάρτησης της ελληνικής αστικής τάξης με τη Μεγάλη Βρετανία θα οδηγήσουν σε τραγωδίες, με πρώτη ανάμεσά τους τη Μικρασιατική Εκστρατεία και καταστροφή.
Η δικτατορία Μεταξά, παρά τα φιλικά αισθήματα του ίδιου του Μεταξά απέναντι στα καθεστώτα των δυνάμεων του Άξονα, προφανώς και δεν μπορούσε να αποσπάσει τη χώρα από τη βρετανική σφαίρα επιρροής. Η Ελλάδα βρέθηκε στο πλευρό των Συμμάχων και τα στρατευμένα παιδιά του ελληνικού λαού πολέμησαν γενναία τον Ιταλό και, αργότερα, το Γερμανό εισβολέα. Μετά την ταπεινωτική συνθηκολόγηση και την έναρξη της τριπλής φασιστικής κατοχής, εκδηλώνεται η ανοιχτή προδοσία της αστικής τάξης, των πολιτικών μορφωμάτων και των φορέων της, αλλά και η ανάδειξη της εργατικής ως ηγέτιδας δύναμης του έθνους. Ξεκινά η εποποιϊα της Εαμικής Εθνικής Αντίστασης, με ψυχή, ραχοκοκαλιά και αιμοδότη το ΚΚΕ. Και, σ` αυτό το ιστορικό σημείο, εμφανίζεται μια αντίφαση:
– Από τη μια μεριά, για πρώτη φορά στην ιστορία της Ελλάδας αμφισβητείται στην πράξη η ιμπεριαλιστική επικυριαρχία και εξάρτηση. Το αντιστασιακό κίνημα, καθοδηγημένο από το ΚΚΕ, ευαγγελίζεται, πέρα από την εθνική απελευθέρωση, και μια νέα κοινωνία, με σοσιαλιστικά χαρακτηριστικά. Είναι αναμενόμενη η βαθιά ανησυχία τόσο της ντόπιας αστικής τάξης, όσο και του βρετανικού παράγοντα για μια πιθανή τέτοια εξέλιξη. Αλλά και κάτι ακόμα: στον 20ο αιώνα, η Ρωσία δεν είναι απλά η μεγάλη δύναμη του παρελθόντος που επιχειρεί να βρει διέξοδο στη Μεσόγειο θάλασσα και, γι` αυτό, τη φοβούνται οι βρετανοί. Είναι η Σοβιετική Ένωση, η μάνα της Επανάστασης, το προλεταριάτο υψωμένο σε κρατική οντότητα, η χώρα που δέχεται το μεγαλύτερο βάρος της ναζιστικής επίθεσης και δίνει το περισσότερο αίμα. Είναι η χώρα στην οποία οι λαοί προσβλέπουν για την ελευθερία τους – μαζί κι ο ελληνικός λαός.
– Από μια άλλη πλευρά όμως, το ίδιο το επαναστατικό υποκείμενο της εποχής, πιεσμένο, μεταξύ άλλων, και από τις συνθήκες του πολέμου, υποτίμησε το βρετανικό ιμπεριαλισμό και το ρόλο του. Εξέλαβε τους βρετανούς ως στρατηγικούς συμμάχους και όχι ως τακτικούς στη δεδομένη ιστορική συγκυρία. Η υπαγωγή του ΕΛΑΣ στο Συμμαχικό Στρατηγείο της Μέσης Ανατολής, με τις συμφωνίες του Λιβάνου και της Καζέρτας το 1944, άνοιξαν την κερκόπορτα για τη βρετανική επέμβαση στην Αθήνα το Δεκέμβρη του ίδιου χρόνου.
Δεν θέλω να σταθώ, στο σύντομο αυτό σημείωμα, στα γεγονότα του Δεκέμβρη όπου η ντόπια αστική τάξη και η Μεγάλη Βρετανία έσπευσαν να σώσουν το καθεστώς τους από τους ισχυρούς κλυδωνισμούς που δέχτηκε σε όλη τη διάρκεια της κατοχής και της Αντίστασης. Θέλω να σταθώ σε εκείνες τις πλευρές και τις στιγμές του Μεγάλου Δεκέμβρη που του δίνουν διαστάσεις συμβόλου, στο πολιτικό, αλλά ακόμα και στο ηθικό και στο πολιτισμικό πεδίο. Ο μέγας Μάνος Χατζιδάκις έγραφε για το Δεκέμβρη:
« Τα Δεκεμβριανά (…) Ήταν η αγανάκτηση των παιδιών της γαλαρίας που βλέπαν τους συντρόφους τους και τα όνειρά τους στα φέρετρα από σφαίρες που ρίξαν δοσίλογοι και φασίστες φορώντας γαλάζιους μανδύες εθνικοφροσύνης.
Και όλα αυτά τα ελληνικά αποβράσματα με την επίσημη στήριξη του νεαρού τότε κράτους είχανε έναν εχθρό: την ψυχή των παιδιών της γαλαρίας. Εκατομμύρια ελληνικά παιδιά που πίστεψαν στην απελευθέρωση αλλά βρέθηκαν ευθύς αμέσως απέναντι στον ίδιο χωροφύλακα, στον ίδιο δικαστή, στα ίδια ανάλγητα πρόσωπα που αντιμετώπιζαν πριν λίγο κιόλας χρόνο, όταν ακόμα υπήρχαν Γερμανοί.
Ξανάρθαν τα φαντάσματα κι άρχισαν να πλαστογραφούν την Ελληνική Ιστορία. Και τα παιδιά που πολέμησαν κι ονειρεύτηκαν γίνανε παιδιά της γαλαρίας, όσα δεν διώχτηκαν και δεν εξαφανίστηκαν στις φυλακές και στα ξερονήσια του Αιγαίου. Και θέλησαν πριν αποκλειστούν στην γαλαρία τους, να διαμαρτυρηθούν κραυγάζοντας για τελευταία φορά… Κι ύστερα να σωπάσουν».
Ακούμε και σεβόμαστε το λόγο του, αλλά ο Δεκέμβρης δεν είναι μόνο αυτό. Ο Δεκέμβρης είναι ο βρετανικός ιμπεριαλισμός στην πιο στυγνή του μορφή. Είναι ο Τσώρτσιλ που δίνει εντολή στα στρατεύματά του να συμπεριφέρονται στους Έλληνες σαν σε κατεχόμενη χώρα. Είναι ο ίδιος που διατάσσει το στρατηγό Αλεξάντερ να αποσύρει δυνάμεις από τη βόρεια Ιταλία – ο πόλεμος δεν έχει ακόμα λήξει – και να τις μεταφέρει στην Αθήνα, γιατί στην Αθήνα «παίζεται το παιχνίδι». Ο Δεκέμβρης είναι η «Πράξη της Τποτέλειας» και ο Καραϊσκάκης νεκρός στο Φάληρο «υπό αδιευκρίνιστες συνθήκες». Είναι ο ανατιναγμένος στόλος του υπό σύσταση ακόμα ελληνικού κράτους στην Ύδρα το 1827. Είναι οι κρεμάλες για τους αγωνιστές της επτανησιακής ελευθερίας. Είναι ο αποκλεισμός του Πειραιά το 1850, η πείνα και η χολέρα. Είναι ο ελληνικός στρατός στα βάθη της Μικράς Ασίας, οι ατιμίες των ηγητόρων του, η ήττα, η καταστροφή, ο ξεριζωμός. Είναι ο Κρίς Γουντχάουζ, να υποδαυλίσει – τις σαφώς υπάρχουσες – έριδες ανάμεσα στις αντάρτικες ομάδες, μοιράζοντας αφειδώς λίρες στο Ναπολέοντα Ζέρβα. Είναι ο Γεώργιος Παπανδρέου, ο Άγγελος Έβερτ, ο στρατηγός Σκόμπι και πίσω τους ο εσμός των δοσιλόγων που, αντί να τιμωρηθούν, άρχισαν να στελεχώνουν από νωρίς – νωρίς τον κρατικό μηχανισμό. Είναι τα νεκρά νήπια των βομβαρδισμένων από αέρος ηρωικών ανατολικών συνοικιών της Αθήνας. Είναι τα βρετανικά κανόνια πάνω στην Ακρόπολη και οι μεθυσμένοι στρατιώτες που ξαπλώνουν φαρδιά – πλατιά πάνω στα Μάρμαρα. Κι ακόμα, οι δυστυχισμένοι κι οι απόκληροι από χώρες μακρινές, οι Ινδοί κι οι Νεπαλέζοι, που τους σέρνουν μαζί τους οι Βρετανοί για να πολεμήσουν έναν άλλο λαό…
Αυτός είναι ο δικός τους Δεκέμβρης. Υπάρχει όμως κι ο δικός μας. Στην κραυγή του Υψηλάντη για ένα λαό που πολλές φορές υποδουλώθηκε, αλλά ποτέ δε συμβιβάστηκε με τους τυράννους του, μετά από 119 χρόνια, έδωσε απάντηση το πανό που κρατούσαν τα κορίτσια στο Σύνταγμα, εκείνη τη «Μαύρη Κυριακή» 3 του Δεκέμβρη 1944, με τα λόγια ενός προγόνου των δικών μας επαναστάσεων: «Όταν ο λαός βρίσκεται μπροστά στον κίνδυνο της τυραννίας, διαλέγει τις αλυσίδες ή τα όπλα.». Ο δικός μας Δεκέμβρης είναι η αδούλωτη Αθήνα, υψωμένη πάνω «από τα αρχαία της στολίδια», πάνω από τα «ωραία της ερείπια», που ο ΕΛΑΣ δε θέλησε να βομβαρδίσει παρά το γεγονός ότι εκεί είχαν στήσει τα πολυβολεία τους οι Βρετανοί. Είναι οι κομμουνιστές, οι λαϊκοί άνθρωποι που ξαναπήραν τα όπλα για να αντισταθούν ξανά στο ντόπιο και στον ξένο τύραννο. Είναι τα σκωπτικά τραγούδια με τα οποία η λαϊκή μούσα διακωμώδησε την ιμπεριαλιστική επέμβαση. Είναι ο Αιμίλιος Βεάκης την ώρα που πολεμούσε στο οδόφραγμα της Κυψέλης. Είναι η πεσμένη πόρτα του Πολυτεχνείου (πρώτη φορά γκρεμισμένη από αγγλικό τανκ) και ο Λόχος των φοιτητών «Λόρδος Μπάϊρον» που την υπερασπίστηκε. Κι εδώ δεν μπορεί να μη θαυμάσει κανείς τη σοφία του ΚΚΕ, που «έπαιξε» με το σύμβολα και έδωσε το όνομα του μεγάλου φιλέλληνα Άγγλου ποιητή Λόρδου Μπάϊρον στον επονίτικο λόχο που έβαλε τα στήθη του μπροστά στα εγγλέζικα τανκς…
Αυτά και πολλά ακόμα είναι ο Δεκέμβρης, κομμάτι πολύτιμο της κληρονομιάς των κομμουνιστών και του λαϊκού κινήματος. Τρία χρόνια αργότερα, το βρετανικό λιοντάρι θα ξεδοντιαστεί, χάνοντας τις αποικίες του και, στην ηγεσία του ιμπεριαλιστικού κόσμου, θα το διαδεχτεί ο αμερικάνικος αετός. Η τραγωδία και η αντίσταση του λαού μας θα συνεχιστεί μέσα από τον ηρωικό αγώνα του ΔΣΕ… Και ο Δεκέμβρης θα βρίσκεται πάντα μέσα στις μνήμες μας για να μας φρονηματίζει και να μας διδάσκει για τους αγώνες και τις νίκες του μέλλοντός μας.
Κάτι ακόμα: καμιά φορά οι μεγάλοι καλλιτέχνες, οι μεγάλοι ποιητές γίνονται προφήτες. Διαβάστε τούτο το ποίημα που ο Μπάϊρον έγραψε στις αρχές του 19ου αιώνα. Διαβάζοντάς το, κοιτάξτε κι αυτές τις δυο φωτογραφίες. Θαρρώ ότι δεν υπάρχει καλύτερη και σαφέστερη καταδίκη του βρετανικού ιμπεριαλισμού και της επέμβασής του στην ανυπόταχτη Αθήνα του Δεκέμβρη του `44:
«Ω! είναι από πέτρα όποιος για σε δε νιώθει, ωραία Ελλάδα,
ό,τι εραστής όπου θεωρεί μπρος του νεκρή ερωμένη,
κι αναίσθητη έχει την καρδιά που αβούρκωτη απομένει,
μετόπες, τείχη και βωμούς βλέποντας σκόνη, αράδα
να σου τα γδύνουν Βρετανοί, που θα ‘πρεπε ταμένοι
να στέκουν φυλακάτορες στα λείψανα τεμένη .
Ανάθεμά τη τη στιγμή κουρσάροι που αρμενίζαν
απ’ το νησί τους, κι έσκιζαν τα στήθη σου ξανά
τα πληγωμένα, αρπάζοντας να παν στα βορινά
και μισητά τους κλίματα, θεούς που ανατριχιάζαν.»
