Παγκόσμιοι έπαινοι για το σύστημα Υγείας της Κούβας

του W. Τ. Whitney Jr.
Η υγειονομική περίθαλψη για τους Κουβανούς και η φροντίδα που η Κούβα προσφέρει στον κόσμο έχουν κερδίσει μεγάλους επαίνους. Εδώ και 50 χρόνια, οι υγειονομικές μεταρρυθμίσεις της Κούβας έχουν τη βάση τους στο σχεδιασμό της υγειονομικής περίθαλψης και των παροχών ώστε να μπορεί να επεκτείνει την ιατρική περίθαλψη, την ιατρική εκπαίδευση και την πρόληψη των ασθενειών και σε όλο τον κόσμο.

Οι αριθμοί και τα στοιχεία δείχνουν την ύπαρξη ενός ολοκληρωμένου σχεδίου υγειονομικής φροντίδας, αποτελεσματικής και προσιτής σε όλο τον κουβανικό λαό. Σήμερα η υγειονομική περίθαλψη και η δημόσια υγεία στην Κούβα είναι ταυτόσημα – για κείνους που σχεδιάζουν την υγειονομική περίθαλψη στις ΗΠΑ είναι ξεχωριστές οντότητες. Τόσο τα άτομα όσο και η κοινωνία είναι ταυτόχρονα αντικείμενα της φροντίδας στην Κούβα. Η πληρωμή για φροντίδα δεν είναι προσωπική ευθύνη του καθενός. Η Κούβα έχε δώσει έμφαση στην παροχή των υγειονομικών εγκαταστάσεων, των υπηρεσιών, των επαγγελματιών στις αγροτικές περιοχές για την αντιμετώπιση των στερήσεων εκεί πριν από την Επανάσταση.
Οι υγειονομικές αρχές δίνουν έμφαση στη συλλογή δεδομένων, την ανάπτυξη στρατηγικών πρόληψης, την εκπαίδευση σε θέματα υγείας για όλους, τη βιοϊατρική έρευνα και τις δυνατότητες ιατρικής εκπαίδευσης. Η Κούβα έχει επινοήσει ένα πλήρες φάσμα υγειονομικής περίθαλψης, από τα νοσοκομεία με ειδικότητα στις περίπλοκες και ασυνήθιστες ασθένειες ως τα κέντρα μεσαίου επιπέδου που παρέχουν συμβουλές, πρώτες βοήθειες και εργαστηριακές υπηρεσίες σε χιλιάδες με ομάδες οικογενειακών γιατρών-νοσοκόμων που παρέχουν πρώτες βοήθειες και φροντίδα στις αγροτικές περιοχές όπως και στις μεγάλες πόλεις. Κατά την ανάπτυξη του συστήματος υγείας, οι ιθύνοντες της υγειονομικής περίθαλψης συχνά καταφεύγουν στον αυτοσχεδιασμό, αξιοποιώντας καινοτόμα παραδείγματα από αλλού.
Το άρθρο 50 του Συντάγματος της Κούβας που αναθεωρήθηκε το 1976 διακηρύσσει: «Κάθε πολίτης έχει το δικαίωμα στην προστασία και τη φροντίδα της υγείας του». Η πολιτική δέσμευση είναι αυτή που οδηγεί τον προγραμματισμό. Το 1965, ο Φιντέλ Κάστρο οδήγησε 475 νέους γιατρούς, τους πρώτους που εκπαιδευόταν μετά την επικράτηση της Επανάστασης, στην κορυφή του Πίκο Τουρκίνο, του ψηλότερου βουνού της Κούβας. Εκεί οι φοιτητές υποσχέθηκαν «να επεκτείνουν τις αγροτικές ιατρικές υπηρεσίες, την προληπτική φροντίδα υγείας και την προώθηση της μέσα στο λαό και την ανιδιοτελή παροχή βοήθειας σε άπορους». Περιγράφοντας την «Επαναστατική Ιατρική» σε μια ομάδα στρατιωτών το 1960, ο Τσε Γκεβάρα καθιέρωσε το καθήκον του κράτους «να παρέχει υπηρεσίες δημόσιας υγείας για το μεγαλύτερο δυνατό αριθμό ατόμων, να καθιερώσει ένα πρόγραμμα προληπτικής ιατρικής … και να προσανατολίσει τις δημιουργικές ικανότητες όλων των επαγγελματιών του ιατρικού τομέα προς τα καθήκοντα της κοινωνικής ιατρικής».
Το 1983, ο ρόλος της πολιτικής ηγεσίας ήταν σαφής όταν ο Φιντέλ Κάστρο προέτρεψε τους ειδικούς της Κούβας να συστήσουν ένα Ινστιτούτο για τις μολυσματικές ασθένειες για να διασφαλίσει ότι η επερχόμενη τότε επιδημία HIV / AIDS «δεν θα αποτελέσει πρόβλημα υγείας για την Κούβα». Έτσι, τα προληπτικά μέτρα εφαρμόζονταν ήδη όταν διαγνώστηκε η πρώτη περίπτωση αυτής της ασθένειας στην Κούβα δύο χρόνια αργότερα. Τα ποσοστά μόλυνσης εξακολουθούν να είναι τα χαμηλότερα στην περιοχή.
Τα στοιχεία από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας και την Παναμερικανική Οργάνωση Υγείας επιβεβαιώνουν τα στοιχεία της ίδιας της Κούβας για την πορεία της υγείας. Τα ποσοστά της βρεφικής θνησιμότητας κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1950, πριν από την Κουβανική Επανάσταση, ποικίλλουν σε μεγάλο βαθμό, από 65 βρέφη (από 1000 γεννήσεις) που πέθαιναν κατά το πρώτο έτος της ζωής τους σε 39 θανάτους βρεφών το 1960. Το προσδόκιμο ζωής κατά τη γέννηση ήταν τα 64 ή λιγότερο, σύμφωνα με διάφορες μελέτες. Η Κούβα είχε μία ιατρική σχολή, οκτώ μικρές σχολές νοσηλείας και 6.286 γιατρούς που ασκούσαν την ιατρική και δίδασκαν, τα δύο τρίτα των οποίων βρισκόταν στην Αβάνα. Μέσα σε δύο χρόνια 3.000 οι γιατροί θα έφευγαν για αποστολές στο εξωτερικό.
Το 2013 το προσδόκιμο ζωής στην Κούβα ήταν 78,5 χρόνια (79 στις Ηνωμένες Πολιτείες). Το 2014, η βρεφική θνησιμότητα της Κούβας ήταν 4,2%. Το ποσοστό των ΗΠΑ το 2011 ήταν 6,1% και παρέμεινε αμετάβλητο, δεδομένου ότι τα μαύρα βρέφη πεθαίνουν με ρυθμό διπλάσιο από αυτό. (Η βρεφική θνησιμότητα για τον Καναδά ήταν πρόσφατα 4,8%, για όλη τη Λατινική Αμερική 15,7%). Οι θάνατοι παιδιών κάτω των πέντε ετών στην Κούβα (ανά χίλιες γεννήσεις) ήταν 5,7% το 2014. Το πιο πρόσφατο ποσοστό στις ΗΠΑ ήταν 7,1%. Η Κούβα πρόσφατα διέθεσε το 10% του ΑΕΠ της για την υγειονομική περίθαλψη, οι Ηνωμένες Πολιτείες το 17,6%, ο Καναδάς το 11,4% και το Ηνωμένο Βασίλειο το 9,6%. Η Κούβα διαθέτει ένα γιατρό για 149 άτομα, 85.563 γιατρούς συνολικά. Η αναλογία στις ΗΠΑ είναι ένας γιατρός ανά 413 άτομα. Στην Κούβα, από 24 ιατρικές σχολές, αποφοίτησαν το 2013 περισσότεροι από 10.000 γιατρούς. Στις Ηνωμένες Πολιτείες φέτος αποφοίτησαν 18.154 γιατροί.
Η υγειονομική περίθαλψη της Κούβας επεκτείνεται στη βιοϊατρική έρευνα και την παραγωγή και εξαγωγή πολλαπλών εμβολίων, διαγνωστικών πακέτων δοκιμής και γενόσημων φαρμάκων – συμπεριλαμβανομένων και εκείνων κατά του HIV. Έχει τεθεί ως προτεραιότητα η παραγωγή προϊόντων ανοσοθεραπείας και εμβολίων για την καταπολέμηση του καρκίνου. «Σε ένα τμήμα της Αβάνας», σημειώνει ένας παρατηρητής, «υπάρχουν 24 ερευνητικές εγκαταστάσεις και 58 εγκαταστάσεις παραγωγής, απασχολούνται περίπου 7.000 επιστήμονες και μηχανικοί και [όλα αυτά] αντιπροσώπευαν τα 711 εκατομμύρια δολάρια (USD) των εσόδων από εξαγωγές το 2011». Οι Κουβανοί επιστήμονες έχουν αναπτύξει καινοτόμα προϊόντα, μεταξύ των οποίων: ιντερφερόνες, ένα εμβόλιο ενάντια στον Τύπο Β της μηνιγγοκοκκικής μηνιγγίτιδας, ένα φάρμακο για τα έλκη ποδιών που προκαλούνται από τον διαβήτη, ανασυνδυασμένη στρεπτοκινάση που χρησιμοποιείται για το έμφραγμα του μυοκαρδίου, και επιδερμικό αυξητικό παράγοντα χρήσιμο για τη θεραπεία των εγκαυμάτων .

2. Η διεθνιστική ιατρική αλληλεγγύη της Κούβας

Ξεκίνησε το 1960. Η Κούβα έστειλε μια ομάδα εργαζομένων υγείας στη Χιλή για την ανακούφιση των πληγέντων μετά από ένα σεισμό που έγινε εκεί. Πήγαν στην Αλγερία το 1963 για να ιδρύσουν ένα σύστημα δημόσιας υγείας. Από τότε, σύμφωνα με τον καθηγητή Τζον M. Κερκ του Πανεπιστημίου Dalhousie της Νέας Σκωτίας (ΣτΜ: του Καναδά), πάνω από 325.000 ιατρικού προσωπικού από την Κούβα έχουν παράσχει βοήθεια σε 158 χώρες. Πράγματι, το κουβανικό Σύνταγμα αναφέρεται στον «προλεταριακό διεθνισμό, την αδελφική φιλία, τη βοήθεια, τη συνεργασία και την αλληλεγγύη με τους λαούς του κόσμου».
Ο Κερκ πιστεύει ότι «η Κούβα αποτελεί παράδειγμα για όλο τον πλανήτη, δείχνοντας πως τα προγράμματά της στην ιατρική συνεργασία ήταν πολύ πιο επιτυχημένα και πιο εκτεταμένα από οποιαδήποτε προγράμματα εκπόνησαν συντονισμένα όλες οι χώρες της Ομάδας G-8. Για πάνω από πενήντα χρόνια το κουβανικό ιατρικό προσωπικό έχει υπηρετήσει τις φτωχότερες και τις πιο παραμελημένες περιοχές του κόσμου, πηγαίνοντας εκεί όπου άλλοι γιατροί αρνήθηκαν να πάνε. Σήμερα φροντίζουν για την ευημερία περίπου 70 εκατομμυρίων ανθρώπων».
Προσθέτει ότι «από τον Ιανουάριο του 2015 υπάρχουν 51.847 κουβανοί ως ιατρικό προσωπικό (από τους οποίους το 50,1% είναι γιατροί) που εργάζονται σε 67 χώρες -κυρίως στον αναπτυσσόμενο κόσμο … [σ]την Αφρική πάνω από 4.000 ιατρικό προσωπικό εργάζονται σε 32 χώρες». «Η κατάσταση», σημειώνει, είναι «σαν να υπάρχουν 223.000 γιατροί από τις ΗΠΑ που υπηρετούν στις αναπτυσσόμενες χώρες».

Μερικά χαρακτηριστικά παραδείγματα:

• Στη δεκαετία του 1970, ιατρικές ομάδες της Κούβας πήγαν στην υποσαχάρια Αφρική σε συνδυασμό με αντιαπαρτχάιντ στρατιωτικές ενέργειες εκεί.
• Στις αρχές του 1990, η Κούβα ανέπτυξε ολοκληρωμένα προγράμματα ιατρικής φροντίδας στο κέντρο Tarara, στην Κούβα, για 21.874 παιδιά και 4.240 ενήλικες που υπήρξαν θύματα της πυρηνικής καταστροφής του Τσερνόμπιλ το 1986 στην Ουκρανία. Η Κούβα παρείχε ιατρική περίθαλψη και εφόδια χωρίς κόστος.
• Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1990, οι προσπάθειες αρωγής σε περιπτώσεις καταστροφών κατέληξαν στην βοήθεια που δόθηκε στην Αϊτή και τις χώρες της Κεντρικής Αμερικής μετά τους τυφώνες Τζωρτζ και Μιτς το 1998. Ο τελευταίος πήρε δεκάδες χιλιάδες ζωές.
• Εκατοντάδες Κουβανοί γιατροί πήγαν στην Αϊτή και παρέμειναν εκεί όταν συνέβη ο καταστροφικός σεισμός του 2010. Με νέες αφίξεις γιατρών πήρε το προβάδισμα στην παροχή φροντίδας και αποκατάστασης για τους τραυματισμούς και την αντιμετώπιση της επιδημίας χολέρας που ακολούθησε. Σήμερα παραμένουν 700 Κουβανοί γιατροί που εργάζονται στην Αϊτή. Συνολικά, 11.000 Κουβανοί επαγγελματίες της Υγείας έχουν υπηρετήσει εκεί από το 1998.
• Κουβανοί γιατροί έχουν φροντίσει ασθενείς στο Ανατολικό Τιμόρ από το 2003. Το 2008, υπήρχαν 350 και τέσσερα χρόνια αργότερα, εκατοντάδες νέοι από αυτή τη χώρα εκπαιδεύτηκαν ως γιατροί στην Κούβα. Επίσης, η Ιατρική Σχολή του Ανατολικού Τιμόρ ιδρύθηκε και στελεχώθηκε από Κουβανούς.
• Από το 2004 και μετά, στο πλαίσιο της «Επιχείρησης Θαύμα», Κουβανοί Χειρουργοί Οφθαλμίατροι με υλικοτεχνική υποστήριξη από τη Βενεζουέλα έχουν εκτελέσει θεαματικές χειρουργικές επεμβάσεις αποκατάστασης, κυρίως για τον καταρράκτη και το γλαύκωμα για 3,4 εκατομμύρια ασθενείς σε 31 χώρες.
• Το 2005, στο Πακιστάν, δύο εβδομάδες μετά από ένα σεισμό που σκότωσε 250 000 άτομα, πάνω από 3000 Κουβανικό ιατρικό προσωπικό φρόντισε τους τραυματίες σε 32 υπαίθρια νοσοκομεία, μέσα στο χιόνι στα βουνά. Έμεινανγιαέξιμήνες.
• Νωρίτερα εκείνη τη χρονιά, Κουβανικές ομάδες ανακούφισης από τις καταστροφές που εργάζονται στο εξωτερικό έγιναν η «Μπριγάδα Χένρι Ρηβ», παίρνοντας αυτό το όνομά προς τιμήν του νεαρού στρατιώτη από τις ΗΠΑ που κατατάχθηκε στις δυνάμεις των ανταρτών στο πρώτο Πόλεμο της Κούβας για την Ανεξαρτησία. Περίπου 1.500 Κουβανοί γιατροί, προετοιμάστηκαν να πάνε στη Νέα Ορλεάνη μετά από τον τυφώνα Κατρίνα -αλλά η κυβέρνηση των ΗΠΑ τους απέρριψε- ήταν η πρώτη καλοσχεδιασμένη ομάδα. Μέχρι εκείνη τη στιγμή, 36 ομάδες αρωγής σε περιπτώσεις καταστροφών είχαν ήδη εργαστεί σε 24 χώρες.
• Στα τέλη του 2014, 251 μέλη της Μπριγάδας ταξίδεψαν στην Ανατολική Αφρική για την καταπολέμηση της επιδημίας Έμπολα. Επιλέχθηκαν ανάμεσα σε 15.000 εθελοντές κι έμειναν εκεί για έξι μήνες. Για τη συνεισφορά της ενάντια στον Έμπολα, η Συνδιάσκεψη Συνδικάτων της Νορβηγίας, τον Φεβρουάριο του 2015 πρότεινε την «Μπριγάδα Χένρι Ρηβ» ως υποψήφια για το βραβείο Νόμπελ Ειρήνης.
• Η «Μπριγάδα 41» αυτής της Μπριγάδας, με 49 εργαζόμενους Υγείας, έφτασε στο Κατμαντού του Νεπάλ, το Μάιο του 2015 για να αντιμετωπίσει τα προβλήματα που προκλήθηκαν από ένα μεγάλο σεισμό. Αυτή ήταν η 41^η κινητοποίηση της Ταξιαρχίας από το σχηματισμό της το 2005.
• Τον Αύγουστο του 2015, 16 Κουβανοί – γιατροί, νοσοκόμες, και επιδημιολόγοι – πήγαν στο νησί Ντομίνικα της Καραϊβικής για να βοηθήσουν τα θύματα των πλημμυρών που προκλήθηκαν από τον τυφώνα Έρικα. Μετέφεραν 1,2 τόνουςιατροφαρμακευτικούυλικούκαιεφόδια.
• Από το 2005, Κουβανοί γιατροί, περίπου 12.000 με 15.000 κάποια στιγμή, υπηρετούν στη Βενεζουέλα ως γιατροί και καθηγητές ιατρικής. Σε αντάλλαγμα, η Κούβα εξασφαλίζει την προμήθεια πετρελαίου της Βενεζουέλας σε λογικές τιμές.
• Περίπου 11.000 γιατροί της Κούβας, στην πλειοψηφία τους γυναίκες, έχουν εργαστεί από το 2013 σε υποβαθμισμένες περιοχές της Βραζιλίας, της οποίας η κυβέρνηση αποζημιώνει την ομόλογό της από την Κούβα.

Η ιατρική εκπαίδευση είναι ένα μεγάλο μέρος του ιατρικού διεθνισμού της Κούβας. Ο Κερκ αναφέρει ότι στην Αφρική, για παράδειγμα, 5.500 Κουβανοί επαγγελματίες εργάζονται εκεί το 2012, και επίσης ότι «40.000 Αφρικανοί έχουν αποφοιτήσει από πανεπιστήμια της Κούβας, ενώ σήμερα υπάρχουν 3.000 που σπουδάζουν στην Κούβα».
Η Κούβα έχει ιδρύσει ιατρικές σχολές σε 15 χώρες και παρέχει δασκάλους σε 13 από αυτές. Σύμφωνα με το δημοσιογράφο Σαλίμ Λαμράνι, η Κούβα, παρέχει κάθε χρόνο κατάρτιση στον τομέα της ιατρικής, νοσηλευτικής, ιατρικής τεχνολογίας σε περίπου 29.000 φοιτητές από περισσότερες από 100 χώρες του εξωτερικού. Κάθε χρόνο, οι μισοί απόφοιτοι ιατρικών σχολών της Κούβας είναι ξένοι φοιτητές. Η συνεργασία Κούβας-Βενεζουέλας έχει ως αποτέλεσμα περίπου 25.000 Βενεζουελάνοι να σπουδάζουν σήμερα ιατρική κάτω από την καθοδήγηση των Κουβανών, ως μέρος ενός καινοτόμου προγράμματος που περιλαμβάνει φοιτητές που σπουδάζουν στις δικές τους κοινότητες. Ο Κερκ αναφέρει ότι Κουβανοί καθηγητές βοήθησαν να εκπαιδευτούν «πάνω από 80.000 μαίες, 65 υποστηρικτές υγείας και 3.000 νοσηλευτές» στις αναπτυσσόμενες χώρες.
Το κερασάκι στην τούρτα των υπερπόντιων ιατρικών προσφορών της Κούβας είναι η Ιατρική Σχολή της Λατινικής Αμερικανής (ELAM). Με έδρα την Αβάνα, το Ίδρυμα που συγκροτήθηκε το 1999, χρησιμοποιεί πανεπιστημιακά νοσοκομεία σε όλο το νησί, παρέχει ιατρική εκπαίδευση χωρίς προσωπικό κόστος σε φοιτητές που προέρχονται από την Αφρική, τη Λατινική Αμερική, την Ασία, καθώς και από τις Ηνωμένες Πολιτείες – σχεδόν από 100 κομητείες συνολικά. Πάνω από 1500 φοιτητές αποφοιτούν από τη Σχολή κάθε χρόνο και, από τον Αύγουστο του 2015, περίπου 23.000 γιατροί έχουν επιστρέψει στις χώρες τους, όπου, όπως είχε συμφωνηθεί, θα υπηρετήσουν οπουδήποτε θα υπάρχουν μεγάλες ανάγκες. Ο Γενικός Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών Μπαν Κι Μουν, όταν επισκέφθηκε τη Σχολή, είπε στους φοιτητές ότι «το ELAM κάνει περισσότερα από το να εκπαιδεύει γιατρούς. Φτιάχνετε θαυματοποιούς».
Ίσως το πιο αξιοσημείωτο στοιχείο της υγειονομικής περίθαλψης της Κούβας σχετίζεται με τον κοινωνικό προσανατολισμό των εκπαιδευτών και των γιατρών τόσο, στην Κούβα όσο και στο εξωτερικό.
Ο Κερκ σημειώνει όσα είπε η Υπουργός Δημόσιας Υγείας του Ελ Σαλβαδόρ Μαρία Ισαβέλλα Ροντρίγκες: «Οι Κουβανοί περιθάλπουν [τους ασθενείς τους] ως άτομα, αναγνωρίζοντας την ανθρώπινη ποιότητά τους και περνώντας χρόνο μαζί τους. Η ιατρική θεραπεία τους είναι διαφορετική. Οι Κουβανοί γιατροί σέβονται τους ασθενείς τους και τους ακούνε».
Ο Κερκ υποστηρίζει ότι οι ασθενείς «δεν θεωρούνται ως πάσχοντες από κάποια ασυνήθιστηασθένεια … αντίθετα, εντάσσονται στο ευρύτερο βιοψυχοκοινωνικό πλαίσιο». Και «το σύστημα βασίζεται στην ιατρική εκπαίδευση στην οποία τα ηθικά ζητήματα και οι ευθύνες των επαγγελματιών γιατρών τονίζονται πολύ περισσότερο από ό, τι στις ιατρικές σχολές του βιομηχανοποιημένου κόσμου… Το αποτέλεσμα είναι ότι το κουβανικό (πολιτικό) σύστημα έχει αναπτύξει ένα οικονομικά αποδοτικό, ρεαλιστικό , ιδιαίτερα ηθικό και βιώσιμο Σύστημα Δημόσιας Υγείας».
Τον Ιανουάριο του 2015 ο καθηγητής Κερκ έγραψε στη Νορβηγική Επιτροπή Νόμπελ αναφέροντας ότι βρισκόταν «στην ευχάριστη θέση να προτείνει το Κουβανικό πρόγραμμα διεθνιστικής ιατρικής για το βραβείο Νόμπελ Ειρήνης». Ο Μπαν Κι Μουν θα πρόσθετε: Οι Κουβανοί «γιατροί είναι μαζί με τις κοινότητες και στα καλά και στα κακά … πριν χτυπήσουν οι καταστροφές … μέσα από κρίσεις … και πολύ καιρό αφότου οι καταιγίδες θα έχουν περάσει. Συχνά είναι οι πρώτοι που θα φτάσουν και οι τελευταίοι που θα φύγουν».

Ο W. T. Whitney Jr μεγάλωσε σε μια φάρμα γαλακτοκομικών στο Βερμόντ και τώρα ζει σε αγροτικές περιοχές του Μέιν. Άσκησε και δίδαξε παιδιατρική για 35 ολόκληρα χρόνια και συμμετέχει στο κίνημα Αλληλεγγύης στην Κούβα. Δραστηριοποιείται στην οργάνωση «Αφήστε την Κούβα Να Ζήσει» του Mέιν, στους «Ποιμένες για την Ειρήνη», και στη «Μπριγάδα Venceremos». Γράφει για θέματα σχετικά με τη Λατινική Αμερική και την Υγεία στην «People‘s World».

(Σημείωση του συντάκτη: Η Κούβα έχει προταθεί για το Νόμπελ Ειρήνης για την παγκόσμια συμβολή της στην υγειονομική φροντίδα και για τον αγώνα της για την καταπολέμηση του Έμπολα στη Δυτική Αφρική. Κάντε κλικ εδώ για να δείτε και να δημοσιοποιήσετε την υποψηφιότητα της).

Πηγή: peoplesworld.org

Μετάφραση – Επιμέλεια: Παναγιώτης Ζαβουδάκης