Μεταφράζει – αποδίδει η Αντωνία Πάνου
Ο πόλεμος στην Ουκρανία βρίσκεται στο επίκεντρο της εξωτερικής πολιτικής και των αναφορών των μέσων ενημέρωσης από τον Φεβρουάριο του 2022.
Μικρή προσοχή, ωστόσο, έχει δοθεί σε ένα μείζον ζήτημα, το οποίο βρίσκεται στον πυρήνα της σύγκρουσης: ποιος ελέγχει τη γεωργική γη στη χώρα που είναι γνωστή ως το “καλάθι του ψωμιού της Ευρώπης”;
Πρόσφατα δημοσιεύτηκε έκθεση με τίτλο Πόλεμος και Κλοπή – Η Εξαγορά της Γεωργικής Γης στην Ουκρανία, από το Ινστιτούτο του Όκλαντ που καλύπτει αυτό το κενό, προσδιορίζοντας τα συμφέροντα που ελέγχουν τη γεωργική γη της Ουκρανίας και παρουσιάζοντας μια ανάλυση της δυναμικής που διαδραματίζεται γύρω από τη διαχείριση της γης στη χώρα.
Διατυπώνει ακόμα τις βλέψεις τόσο του ΝΑΤΟ-ΕΕ-ΗΠΑ όσο και της Ρωσίας για τον ορυκτό πλούτο της χώρας ιδιαίτερα για τα πλούσια σε λίθιο κοιτάσματα του Ντονέτσκ και Λουγκάνσκ, στοιχείου απαραίτητου για τα μέτρα ενεργειακής μετάβασης στις χώρες τόσο της Δύσης όσο και της Ρωσίας.
Ποιος ελέγχει τη γεωργική γη στην Ουκρανία και ποια είναι η δυναμική της διαχείρισης της γης σε αυτή τη χώρα; Με 33 εκατομμύρια εκτάρια [1 εκτάριο ισούται με 10 στρέμματα] καλλιεργήσιμης γης, η Ουκρανία διαθέτει μεγάλες γεωργικές εκτάσεις από τις πιο εύφορες του κόσμου.
Mετά την «επανάσταση» του Μαϊντάν το 2014, εγκαταστάθηκε στη χώρα μια φιλοευρωπαϊκή κυβέρνηση. Στο πλαίσιο του προγράμματος διαρθρωτικής προσαρμογής που ξεκίνησε υπό την αιγίδα των δυτικών χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, πραγματοποιήθηκε το 2021 μια εξαιρετικά αμφιλεγόμενη μεταρρύθμιση της ιδιοκτησίας της γης.
Οι ιδιωτικοποιήσεις και η διεφθαρμένη διακυβέρνηση από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 έχουν συγκεντρώσει τη γη στα χέρια μιας νέας ολιγαρχικής τάξης.
Περίπου 4,3 εκατομμύρια εκτάρια καλλιεργούνται σε μεγάλη κλίμακα, με το μεγαλύτερο μέρος, (τρία εκατομμύρια εκτάρια), να βρίσκεται στα χέρια μόλις δώδεκα μεγάλων αγροτικών επιχειρήσεων.
Πίνακας με τις 10 μεγαλύτερες φίρμες που ελέγχουν τη γεωργική γη στην Ουκρανία
Επιπλέον, σύμφωνα με την ουκρανική κυβέρνηση, περίπου πέντε εκατομμύρια εκτάρια – που ισούνται με δύο περιοχές στο μέγεθος της Κριμαίας – έχουν «κλαπεί» από ιδιωτικά συμφέροντα σε βάρος του κράτους της Ουκρανίας.
Η συνολική έκταση της γης που ελέγχεται από ολιγάρχες, διεφθαρμένους ιδιώτες και μεγάλες αγροτικές επιχειρήσεις είναι έτσι πάνω από εννέα εκατομμύρια εκτάρια, που ξεπερνούν το 28% της καλλιεργήσιμης γης της χώρας. Το υπόλοιπο χρησιμοποιείται από πάνω από οκτώ εκατομμύρια Ουκρανούς αγρότες.
Οι μεγαλύτεροι κάτοχοι γης είναι ένα μείγμα ολιγαρχών και επενδυτών διαφόρων ξένων συμφερόντων – κυρίως ευρωπαϊκών και βορειοαμερικανικών, συμπεριλαμβανομένου ενός ιδιωτικού επενδυτικού κεφαλαίου με έδρα τις ΗΠΑ και του κρατικού ταμείου της Σαουδικής Αραβίας.
Όλες οι δέκα μεγαλύτερες εταιρείες γαιοκτησίας, εκτός από μία, είναι εγγεγραμμένες στο εξωτερικό, κυρίως σε φορολογικούς παραδείσους, όπως η Κύπρος ή το Λουξεμβούργο. Ακόμη και όταν διοικούνται και εξακολουθούν να ελέγχονται σε μεγάλο βαθμό από έναν ολιγάρχη ιδρυτή, αρκετές επιχειρήσεις έχουν εισαχθεί στο χρηματιστήριο με δυτικές τράπεζες και επενδυτικά κεφάλαια να ελέγχουν πλέον ένα σημαντικό ποσοστό των μετοχών τους.
Η έκθεση εντοπίζει πολλούς εξέχοντες επενδυτές, όπως η Vanguard Group, η Kopernik Global Investors, BNP Asset Management Holding, NN Investment Partners Holdings που ανήκει στην Goldman Sachs, και η Norges Bank Investment Management, η οποία διαχειρίζεται το κρατικό ταμείο πλούτου της Νορβηγίας.
Aριθμός μεγάλων αμερικανικών συνταξιοδοτικών ταμείων, ιδρυμάτων και πανεπιστημιακών κληροδοτημάτων επενδύουν επίσης σε ουκρανική γη μέσω της NCH Capital – ενός ιδιωτικού επενδυτικού κεφαλαίου με έδρα τις ΗΠΑ, το οποίο είναι ο πέμπτος μεγαλύτερος κάτοχος γης στη χώρα.
Διεθνείς δανειστές των εταιρειών γαιοκτησίας
Οι περισσότερες από αυτές τις επιχειρήσεις είναι σημαντικά χρεωμένες σε δυτικά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, ιδίως στην Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης (ΕΤΑΑ), την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕπ), και τη Διεθνή Εταιρεία Χρηματοδότησης (IFC) – τον ιδιωτικό τομέα της Παγκόσμιας Τράπεζας.
Όλα μαζί, τα ιδρύματα αυτά υπήρξαν σημαντικοί δανειστές των ουκρανικών αγροτικών επιχειρήσεων, με σχεδόν 1,7 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ, δάνεια σε έξι μόνο από τις μεγαλύτερες εταιρείες γαιοκτησίας της Ουκρανίας τα τελευταία χρόνια.
Άλλοι βασικοί δανειστές είναι ένα μείγμα κυρίως ευρωπαϊκών και βορειοαμερικανικών χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, τόσο δημόσιων όσο και ιδιωτικών.
Το χρέος αυτό όχι μόνο δίνει στους πιστωτές οικονομικά μερίδια στη λειτουργία των αγροτικών επιχειρήσεων, αλλά και τους προσδίδει σημαντικό επίπεδο μόχλευσης.
Αυτό αποδείχθηκε από την αναδιάρθρωση του χρέους της UkrLandFarming, ενός από τους μεγαλύτερους κατόχους γης στην Ουκρανία, στην οποία συμμετείχαν πιστωτές μεταξύ άλλων: Οργανισμοί Εξαγωγών-Εισαγωγών των ΗΠΑ, του Καναδά και της Δανίας, και η οποία αναδιάρθρωση, οδήγησε σε σημαντικές οργανωτικές αλλαγές, συμπεριλαμβανομένων απολύσεων χιλιάδων εργαζομένων.
Αυτή η διεθνής χρηματοδότηση ωφελεί άμεσα τους ολιγάρχες, αρκετοί από τους οποίους αντιμετωπίζουν κατηγορίες για απάτη και διεφθαρμένες συναλλαγές, καθώς και τα ξένα κεφάλαια και τις επιχειρήσεις που συνδέονται ως μέτοχοι ή πιστωτές.
Οι μεγάλοι ιδιώτες επενδυτές που λυμαίνονται τα Ουκρανικά γεωργικά εδάφη (Πηγή: Ουκρανική κυβέρνηση )
Τι γίνεται με τους μικροαγρότες της Ουκρανίας;
Εν τω μεταξύ, οι Ουκρανοί αγρότες αναγκάστηκαν να λειτουργήσουν με περιορισμένες εκτάσεις γης και ύψη χρηματοδότησης και πολλοί βρίσκονται τώρα στα όρια της φτώχειας.
Τα στοιχεία δείχνουν ότι οι εν λόγω αγρότες δεν λαμβάνουν ουσιαστικά καμία στήριξη σε σύγκριση με τις αγροτικές επιχειρήσεις και τους ολιγάρχες.
Το Ταμείο Μερικής Εγγύησης Πιστώσεων που ιδρύθηκε από την Παγκόσμια Τράπεζα για τη στήριξη των μικροκαλλιεργητών ανέρχεται μόλις σε 5,4 εκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ, ποσό αμελητέο σε σύγκριση με τα δισεκατομμύρια που διοχετεύονται στις μεγάλες αγροτικές επιχειρήσεις.
Η Δυτική οικονομική και στρατιωτική βοήθεια στην Ουκρανία
Τα τελευταία χρόνια, οι δυτικές χώρες και τα δυτικά ιδρύματα παρείχαν μαζική στρατιωτική και οικονομική βοήθεια στην Ουκρανία, η οποία έγινε ο κορυφαίος αποδέκτης εξωτερικής βοήθειας των ΗΠΑ – σηματοδοτώντας την πρώτη φορά μετά από τότε που το σχέδιο Μάρσαλ σε ευρωπαϊκή χώρα κατείχε αυτή την πρώτη θέση.
Από τον Δεκέμβριο του 2022, λιγότερο από ένα χρόνο μετά την έναρξη του πολέμου, οι ΗΠΑ έχουν διαθέσει πάνω από 113 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ στην Ουκρανία, συμπεριλαμβανομένων 65 δισεκατομμυρίων δολαρίων ΗΠΑ στρατιωτικής βοήθειας, το οποίο είναι περισσότερο από τον συνολικό προϋπολογισμό του Στέιτ Ντιπάρτμεντ και της USAID παγκοσμίως (58 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ)
Η δυτική βοήθεια αυτή έχει βέβαια εξαρτηθεί από ένα δραστικό πρόγραμμα διαρθρωτικής προσαρμογής, το οποίο περιλαμβάνει μέτρα λιτότητας, περικοπές στα δίκτυα κοινωνικής ασφάλειας και την ιδιωτικοποίηση βασικών τομέων της οικονομίας.
Κεντρικός όρος υπήρξε η δημιουργία μιας αγοράς γης, η οποία τέθηκε σε ισχύ το 2020 στο πλαίσιο συμφωνίας με τον Πρόεδρο Ζελένσκι, παρά την αντίθεση της πλειοψηφίας των Ουκρανών που φοβούνται ότι θα επιδεινώσει τη διαφθορά στον αγροτικό τομέα και θα ενισχύσει τον έλεγχό του από ισχυρά συμφέροντα.
Τα ευρήματα της έκθεσης επικυρώνουν αυτή την ανησυχία, δείχνοντας ότι η δημιουργία μιας αγοράς γης πιθανότατα θα αυξήσει περαιτέρω την ποσότητα της γεωργικής γης στα χέρια ολιγαρχών και μεγάλων αγροτικών επιχειρήσεων. Οι τελευταίες έχουν ήδη αρχίσει να επεκτείνουν την πρόσβασή τους στη γη.
Η Kernel έχει ανακοινώσει σχέδια για να αυξήσει την τράπεζα γης της σε 700.000 εκτάρια – από 506.000 εκτάρια το 2021.
Ομοίως, η MHP, η οποία ελέγχει σήμερα 360.000 εκτάρια γης, επιδιώκει να επεκτείνει την εκμετάλλευσή της σε 550.000 εκτάρια.
Η MHP φέρεται επίσης να παρακάμπτει τους περιορισμούς για την αγορά γης ζητώντας από τους υπαλλήλους της να αγοράζουν γη και να την εκμισθώνουν στην εταιρεία.
Επιπλέον, υποστηρίζοντας τις μεγάλες αγροτικές επιχειρήσεις, τα διεθνή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα επιδοτούν στην πραγματικότητα τη συγκέντρωση γης και ένα βιομηχανικό μοντέλο γεωργίας που βασίζεται στην εντατική χρήση συνθετικών εισροών, ορυκτών καυσίμων και μονοκαλλιέργειας μεγάλης κλίμακας – που έχει αποδειχθεί εδώ και καιρό ότι είναι περιβαλλοντικά και κοινωνικά καταστροφικό.
Αντίθετα, οι αγρότες μικρής κλίμακας στην Ουκρανία επιδεικνύουν ανθεκτικότητα και μεγάλες δυνατότητες να ηγηθούν της επέκτασης ενός διαφορετικού μοντέλου παραγωγής που βασίζεται στην αγροοικολογία, την περιβαλλοντική βιωσιμότητα και την παραγωγή υγιεινών τροφίμων.
Οι μικροί και μεσαίου μεγέθους αγρότες της Ουκρανίας εγγυώνται την επισιτιστική ασφάλεια της χώρας, ενώ οι μεγάλες αγροτικές επιχειρήσεις είναι προσανατολισμένες προς τις εξαγωγικές αγορές.
Τον Δεκέμβριο του 2022, ένας συνασπισμός αγροτών, ακαδημαϊκών και ΜΚΟ κάλεσε την ουκρανική κυβέρνηση να αναστείλει τον νόμο για τη μεταρρύθμιση της γης του 2020 και όλες τις αγοραπωλησίες γης κατά τη διάρκεια της πολεμικής και μεταπολεμικής περιόδου, «προκειμένου να διασφαλιστεί η εθνική ασφάλεια και η διατήρηση της εδαφικής ακεραιότητας της χώρας κατά την περίοδο του πολέμου και τη μεταπολεμική περίοδο ανασυγκρότησης».
Όπως εξήγησε η καθηγήτρια Olena Borodina της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών της Ουκρανίας (NASU), «Σήμερα, χιλιάδες αγόρια και κορίτσια της υπαίθρου, αγρότες, πολεμούν και πεθαίνουν στον πόλεμο. Έχουν χάσει τα πάντα. Οι διαδικασίες της ελεύθερης πώλησης της γης και αγοράς φιλελευθεροποιούνται και διαφημίζονται όλο και περισσότερο. Αυτό απειλεί πραγματικά τα δικαιώματα των Ουκρανών στη γη τους, για την οποία δίνουν τη ζωή τους».
Σε μια εποχή τεράστιου πόνου και εκτοπισμού, όπου αμέτρητες ζωές έχουν χαθεί και τεράστιοι οικονομικοί πόροι δαπανηθεί για τον έλεγχο της Ουκρανίας, η παρούσα έκθεση εγείρει σημαντικές ανησυχίες σχετικά με το μέλλον της γης και της παραγωγής τροφίμων στη χώρα, η οποία είναι πιθανό να παγιωθεί περισσότερο και να ελέγχεται από ολιγάρχες και ξένα συμφέροντα.
Η Ουκρανία είναι σήμερα ο τρίτος μεγαλύτερος οφειλέτης στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο
Οι ανησυχίες αυτές επιδεινώνονται από το συγκλονιστικό και αυξανόμενο εξωτερικό χρέος της Ουκρανίας, το οποίο έχει συμβληθεί εις βάρος των συνθηκών διαβίωσης του πληθυσμού, ως αποτέλεσμα των μέτρων που απαιτούνται στο πλαίσιο του προγράμματος διαρθρωτικής προσαρμογής.
Η Ουκρανία είναι σήμερα ο τρίτος μεγαλύτερος οφειλέτης στον κόσμο στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ).
Το εξοντωτικό βάρος του χρέους της θα έχει πιθανότατα ως αποτέλεσμα την άσκηση πρόσθετων πιέσεων από τους πιστωτές της, ομολογιούχων και των διεθνών χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων σχετικά με τον τρόπο μεταπολεμικής ανασυγκρότησης – που εκτιμάται ότι θα κοστίσει 750 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ
Αυτοί οι ισχυροί παράγοντες έχουν ήδη δηλώσει ρητά ότι θα χρησιμοποιήσουν την επιρροή τους για την περαιτέρω ιδιωτικοποίηση του δημόσιου τομέα της χώρας και την απελευθέρωση της γεωργίας της.
Και ενώ το τέλος του πολέμου θα έπρεπε να είναι η απαρχή και η ευκαιρία για τον επανασχεδιασμό ενός οικονομικού μοντέλου που δεν θα κυριαρχείται πλέον από την ολιγαρχία και τη διαφθορά, όπου η γη και οι πόροι θα ελέγχονται από όλους τους Ουκρανούς οι οποίοι θα επωφελούνται από αυτούς, που θα έχει ως αποτέλεσμα να δημιουργηθεί η βάση για τον μετασχηματισμό του γεωργικού τομέα ώστε να γίνει πιο δημοκρατικός και βιώσιμος περιβαλλοντικά και κοινωνικά, δυστυχώς αυτό που φαίνεται ότι πρόκειται να συμβεί είναι το ακριβώς αντίθετο.
Η διεθνής πολιτική και η οικονομική στήριξη θα πρέπει να προσανατολιστούν προς αυτόν τον μετασχηματισμό, προς όφελος των ανθρώπων και των αγροτών και όχι των ολιγαρχών και των ξένων οικονομικών συμφερόντων.
Πηγή: Kommon.gr
